Դիկտատորի աւարտը

Իրաքի պետական այրերը յայտարարեցին որ այսօր՝ դեկ.30-ի առաւոտեան ժամը 6-ին կախաղան հանւեց Իրաքի նախկին դիկտատոր Սադդամ Հուսէյնը:
Իրաքի «Հուռէ» հեռուստաալիքը լուրը յաղորդելուց յետոյ ցրել է իրաքի հիմնը, որից յետոյ բացականչել է «ոճրագործ Սադդամը կախաղան բարցրացաւ»:

Շարունակություն »

Շնորհաւոր նոր տարի - 2007

Մէկ տարի եւս անցաւ: Գալիս է մի նոր տարի , լի նոր մտքերով նոր ապագայի համար: Ըստ Չինական Ֆէնգ Շույի գիտութեան համաձայն 2007-ը ծանր եւ դժւար տարի է լինելու: Բայս սա լոկ գուշակութիւն է եւ յոյսով որ բոլորի համար լինի լաւ եւ ուրախ տարի:

Շարունակություն »

Բազմակողմանի ճնշում, բազմակողմանի ժայթքում

Հոկտեմբեր ամիսը քաղաքական առումով շատ տաք ամիս էր թէ՛ հայերի, եւ թէ՛ համաշխարհային հանրութեան համար: Այս ամսւայ կարեւորութիւնը հայերի համար եղաւ այն, որ Ֆրանսիայի խորհրդարանը Հայոց Ցեղասպանութեան հերքումը դարձրեց քրէական օրէնք եւ յատուկ պատիժ սահմանեց խախտողների համար:Համաշխարհային հանրութիւնը նաեւ անմասն չմնաց հոկտեմբեր ամսւայ ջերմութիւնից, երբ ականատես եղաւ Հիւսիսային Կորէայի ատոմական զէնքի փորձարկմանը: Հիւսիսային Կորէան այս գործով դարձաւ ատոմական զէնք ունեցող երկրների ակումբի 9-րդ անդամը: Հիւսիսային Կորէան իր այս արարքով նոր էջ բացեց միջազգային դիւանագիտական պատմութեան մէջ եւ եղաւ այն երկիրը, որ ԱՄՆ-ի բազմակողմանի ճնշումների դիմաց քայլեց իր ուղիով ու փորձարկեց իր ատոմական զէնքը:ԱՄՆ-ի համար լոկ Հիւսիսային Կորէայի ատոմական զէնքը մտահոգիչ չէ, այլ մտահոգութիւնը նրանում է, որ Հիւսիսային Կորէայի արարքը կարող է օրինակ հանդիսանալ բազմաթիւ այլ երկրների համար, որ գտնւում են ԱՄՆ-ի հակադիր դիրքերում:Այս իրավիճակը ԱՄՆ-ին պարտադրում է, որ աւելի ուշադիր լինի իր հակառակորդ երկրների շարժումներին եւ մշակի մի այնպիսի քաղաքականութիւն, որ թէ՛ պահպանի Ամերիկայի գերակայութիւնը եւ, թէ՛ մեղմացնի հակառակորդ երկրների ատոմական զէնք ձեռք բերելու ցանկութիւնը՝ բազմաթիւ տնտեսական առիթներ ստեղծելու պատրւակով:Այս դէպքը նաեւ կարելի է մեկնաբանել մի այլ կերպ, թէ Հիւսիսային Կորէայի արարքը կատարւել է ԱՄՆ-ի ուղղակի կամ անուղղակի հսկողութեամբ եւ պատւէրով ու պիտի որպէս թակարդ ծառայի Ամերիկայի հակադիր երկրների համար, ինչպիսին է Իրանը:Իրանը նաեւ, իր հերթին եւ հակառակ բազմաթիւ երկրների դատապարտական յայտարարութիւններին, շատ անտարբերութեամբ մօտեցաւ Հիւսիսային Կորէայի ատոմական փորձարկմանը եւ միայն յայտարարեց, թէ Իրանը չի ցանկանում ձեռք բերել ատոմական զէնք:Իրանը իր ատոմական աշխատանքների բացայայտման օրից մինչ այսօր անգամներ յայտարարել է, թէ չի ցանկանում ձեռք բերել ատոմական զէնք եւ բազմաթիւ անգամներ դատապարտել է ԱՄՆ-ին ու այլ գերուժ երկրներին՝ աշխարհում ատոմական զէնք ձեռք բերելու մրցակցութեան պատճառ լինելու գծով:Նոյն այդ ուղղութեամբ եւ Ֆեթրի տօնակատարութեան եռօրեայ անակնկալ արձակուրդներից յետոյ Իրանի կառավարութիւնը յայտարարեց, թէ UF6 գազ է ներմուծել իր սանտրիֆուժների մէջ: Սա երկրորդ կարեւոր գործողութիւնն է հանդիսանում՝ ծանր ջուրը շահագործման յանձնելու փուլից յետոյ:Հիւսիսային Կորէայի փորձարկումից յետոյ Իրանի այս գործողութիւնը, որին ուղղակիօրէն հսկում էր ՄԱԳԱՏԷ-ն, ցնցում առաջացրեց ԱՄՆ-ում:Բոլորին այլեւս պարզ է, որ ԱՄՆ-ն Իրաքի գրաւումից յետոյ շատ ծանր պայմանների մէջ է ապրում եւ մի խօսքով՝ անհեթեթ են թւում Իրանի դէմ ռազմական գործողութիւն ծաւալելու յայտարարութիւնները: Նոյն այդ պատճառով՝ ԱՄՆ-ն փորձում է մի այլ կերպ կանխել Իրանին եւ այն «բազմակողմանի ճնշում, բազմակողմանի ժայթքում» գործելաոճն է:ԱՄՆ-ն բազմակողմանի ճնշումը սկսեց Իրանի դէմ իրագործած սահմանափակումների ժամկէտը երկարաձգելով եւ անմիջապէս յայտարարեց, թէ մտադիր է Պարսից ծոցում իրականացնել մի ռազմափորձ՝ տարածաշրջանի երկրների մասնակցութեամբ, որի նպատակն է կանխել ատոմական զէնքի ստեղծման համար կարեւոր մասնիկների փոխադրութիւնը: Այս ռազմափորձի ուղղակի թիրախը Իրանի տարածաշրջանային գերակայութիւնն է: Երկրորդ հանգրւանում Եւրոպան մուտք գործեց այս բազմակողմանի ճնշման գործընթացը, երբ Բելգիայի խորհրդարանում ներկայացաւ Իրանի Իսլամական Հանրապետութեան կառոյցի գլխաւոր հակառակորդներից «Մոջահեդին խալղ» կոչւած ահաբեկչական խմբակցութեան առաջին դէմքը՝ Մարիամ Ռաջաւին: Դրան յաջորդեց Շիրակի այն յայտարարութիւնը, որ եթէ Իրանը շարունակի իր այդ ընթացքը, Ֆրանիսան պիտի քւէարկի Իրանին սահմանափակելու օրէնքի օգտին:Երրորդ հանգրւանում Արգենտինան վերարծարծեց 1994-ին իր երկրում հրէական մշակութային կենտրոնի պայթեցման թղթածըրարը, որի ընթացքում Իրանը հրեաների կողմից մեղադրւում է կենտրոնի պայթեցման համար:Եւ, ի վերջոյ, Մարդու իրաւունքների պաշտպանման կազմակերպութիւնը Իրանի դէմ տւած իր զեկոյցով փորձեց ճոխացնել Իրանին ճնշողների շարքը:Շատ տարօրինակ աշխարհ է: Գերուժերը խօսում են ահաբեկչութեան դէմ պայքարի մասին, բայց իրենց խորհրդարաններում յայտնւում են ահաբեկիչների գլխաւոր դէմքերը: Խօսում են ատոմական զէնքի դէմ, բայց իրենց պահեստները լցւած են ատոմական մարտագլխիկներով:Խօսում ու գործում են Իրանի դէմ, նրան սպառնում ռազմական գործողութեամբ, բայց նրանից պահանջում են իրենց հետ համագործակցել Իրաքում ու Աֆղանստանում:Եւ, ի վերջոյ, խօսում են զարգացման մասին, բայց արգելք են հանդիսանում ուրիշների զարգացման դէմ:Այս բոլորից պարզւում է, որ այս տարօրինակ աշխարհում գործում է միայն մէկ օրէնք եւ դա ուժի օրէնքն է: Եթէ աշխարհի եւ ազգերի ապագան ու իրաւունքը պայմանաւորւած է ուժով, ուրեմն՝ արդարացի է նաեւ Իրանը, որը վճռել է ամէն գնով դառնալ առաջադէմ ու զարգացած երկիր՝ իր տարածաշրջանում:Իրանը տարիներ է, որ ապրում ու գործում է բազմակողմանի ճնշումների ներքոյ՝ դա համարելով իր ազգային զարգացման ու հզօրացման համար շատ կարեւոր ազդակ: Այդ ճնշումներից յետոյ է, որ տեղի պիտի ունենայ բազմակողմանի ժայթքում, ոչ թէ ամերիկեան ցանկացած օրինակով, այլ իրանական ազգային օրէնքով, որն է՝ զարգացում ու հզօրութիւն:

Ալիքի էջերում....

Շարունակություն »

Ռուսաստան. ներքաղաքական իրադրություն

Գագիկ Հարությունյան


Ռուսաստանում, ինչպես և ՀՀ-ում, 2007-2008թթ. կայանալու են խորհրդարանական և նախագահական ընտրություններ։ Հատկանշական է, որ երկու երկրներում էլ 2008-ին ավարտվում է նախագահների պաշտոնավարման սահմանադրական ժամկետը։ Առաջին դեմքերի փոփոխման գործընթացները ՀՀ-ում և ՌԴ-ում ունեն ընդհանրություններ և տարբերություններ։ Նախնական գնահատականներն այսպիսին են. երկու երկրների քաղաքական ընտրանիներն էլ ունեն իրենց իշխանությունը վերարտադրելու բավարար ռեսուրսներ։ Ենթադրվում է նաև, որ ՌԴ-ում և ՀՀ-ում հիմնականում պահպանվելու է ներկայում գոյություն ունեցող քաղաքական կուրսը, և դա բխում է երկու երկրների ազգային շահերից։ Միևնույն ժամանակ, հայտնի է, որ իշխանափոխության գործընթացները, որքան էլ նախապես ծրագրվեն, պարունակում են որոշակի ռիսկեր և անորոշություն։

ՌԴ քաղաքական ընտրանու պահպանողական մոտեցումները.

Այսօր Ռուսաստանի ներքաղաքական զարգացումները ենթարկվում են «հետպուտինյան դարաշրջանին» նախապատրաստվելու տրամաբանությանը, և այդ տեսանկյունից նախագահ Պուտինի շուրջ համախմբված ընտրանու համար առաջնայինը անձնական կարգավիճակի և շահերի պահպանման խնդիրը չէ։ Համաձայն տարբեր գնահատականների՝ մոսկովյան և մարզային բարձրամակարդակ «նոմենկլատուրայի» 30-40%-ը կազմում են հատուկ ծառայությունների նախկին աշխատակիցները և բանակի պաշտոնաթող սպաները։ Ընտրանու այդ շերտը, հիմնականում, ավելի հարմարված է գործելու պետական կառույցներում, քան ձեռներեցության կամ այլ ոլորտներում։ Պետական ծառայությունը համապատասխանում է նախկին սպայակազմի մասնագիտական պատրաստվածությանը, մտածելակերպին և մենթալիտետին։ Նման հատկանիշներ և պահպանողական կողմնորոշումներ ունեցող ընտրանու ձևավորումը, համաձայն Պուտինի նախագծի, պետք է նպաստեր Ռուսաստանի վերականգնմանը, և այդ մոտեցումն իրեն արդարացրեց. ՌԴ հայտնի հաջողությունները պետականաշինության բնագավառում զգալի չափով պայմանավորված են նման ընտրանու առկայությամբ։ Այդ ընտրանին է, որ այժմ վերահսկում է պետական-վարչական և նյութական ռեսուրսների մի զգալի մասը և Պուտինի հենարանն է երկրում։
Ելնելով վերոնշյալ հանգամանքներից՝ «պուտինյան թիմն» ավելի քան սուր է ընկալում ներկա պետականակենտրոն քաղաքականության հնարավոր փոփոխման հետևանքները։ «Նոմենկլատուրայի» համար գաղտնիք չէ, որ «կուրսի փոփոխման» սցենարը ոչ միայն կվտարի առանձին անհատների իշխանական բուրգից, այլև խաղից դուրս կբերի ներկայիս ընտրանու գրեթե ողջ կազմը։ Այդ ամենը «նոմենկլատուրային» թելադրում է գործել թիմային, կորպորատիվ սկզբունքներով, ինչն անհամեմատ արդյունավետ է դարձնում նրանց գործունեությունը։ Թերևս, այս հանգամանքն էլ «պուտինյան գծի» շարունակականության ապահովման գրավականներից մեկն է։

Պուտինի «հետնորդի» հիմնախնդիրը և «անորոշության» մարտավարությունը.

Ռուսաստանի պետականության վերականգնումը կապվում է Պուտինի անվան հետ (բավական է նշել, որ 1999թ. այդ երկրի բյուջեն կազմում էր մոտ $25 մլրդ, իսկ 2007թ. բյուջեն պլանավորվում է ավելի քան $250 մլրդ-ի չափով)։ Նրա վարկանիշը (այն որոշ ժամանակահատվածներում հասել է մինչև 70%-ի), հսկայական վարչական ռեսուրսը և լուրջ ընդդիմության բացակայությունը գրեթե կասկած չեն հարուցում այն հարցում, որ ՌԴ ապագա նախագահ կդառնա նա, ում մատնացույց կանի Պուտինը։
Միևնույն ժամանակ, առայսօր Պուտինի «հետնորդի» խնդրում անորոշություն է տիրում։ Այս տարվա սկզբին թվում էր, թե ընտրություն պետք է կատարվի Սերգեյ Իվանովի և Դմիտրի Մեդվեդևի միջև (որպես հնարավոր թեկնածու դիտարկվում էր նաև Դմիտրի Կոզակը, չնայած վերջինս հերքում էր նման հնարավորությունը): Սակայն Պուտինը հետագայում շփոթություն մտցրեց այդ հարցում՝ հայտարարելով, թե «հետնորդը» կարող է այնքան էլ քաջածանոթ չլինել լայն հանրությանը։ Նման հայտարարությունից հետո, հիշելով Մ.Ֆրադկովի՝ բոլորի համար անսպասելիորեն վարչապետ նշանակվելը, ռուսաստանյան ԶԼՄ-ում սկսեցին շոշափվել ամենազանազան տարբերակներ. հատկապես ուշադրության էր արժանի «Ռուսաստանյան երկաթգծեր» ԲԲԸ նախագահ Վլադիմիր Յակունինի հնարավորությունների քննարկումը։ Վարկածը հիմնավորվում էր նրանով, որ «պիտերյան-չեկիստական» թիմի այդ գործիչը «Ազգային փառքի կենտրոնի» հոգաբարձուների խորհրդի և «Անդրեյ Պերվոզվաննի» հիմնադրամի նախագահն է, իսկ վերջիններս այն «փակ» կազմակերպություններն են, որտեղ ռուսական հոգևոր և աշխարհիկ բարձրագույն վերնախավը նախագծում է Ռուսաստանի զարգացման գաղափարախոսությունը և ռազմավարությունը։
Բոլոր պարագաներում, «անորոշության» մարտավարությունը պայմանավորված է ոչ միայն նրանով, որ վաղօրոք հայտարարված հավակնորդը կարող է ընկնել մրցակիցների և ընդդիմադիրների «հարվածի» տակ։ Ակնհայտ է, որ նման իրավիճակը Պուտինին առավելություններ և հնարավորություններ է տալիս։ Նշենք դրանցից մի քանիսը.

** Անորոշությունը խթանում է մրցակցությունն ընտրանու տարբեր խմբավորումների միջև։ Դա, իր հերթին, բացահայտում է այս կամ այն խմբավորման և առաջատար անձի ներուժը, «մարտական» որակները, մտադրությունները և հնարավորությունները։ Նման մթնոլորտը ստիպում է հանրային ելույթներ ունենալ, ինչը թույլ է տալիս որոշել այս կամ այն հավակնորդի կերպարի (իմիջի) ընկալումը հանրության կողմից։ Այդ ամենի վերաբերյալ տեղեկատվության հավաքումը և վերլուծությունը թույլ են տալիս Պուտինին ապագայում առավել հիմնավորված ընտրություն կատարել։

** Անորոշությունը ստեղծում է իրավիճակներ, որոնք թույլ են տալիս իրատեսական գնահատել հնարավոր «հետնորդի»՝ Պուտինի նկատմամբ ունեցած անձնական նվիրվածության և հավատարմության աստիճանը։ Այս խնդիրը հատկապես կարևոր է, քանի որ կան բոլոր հիմքերը կարծելու, թե Պուտինը գոնե առայժմ դեմ է երրորդ անգամ վերընտրվելուն (ըստ որոշ մոտեցումների՝ նման տարբերակը գործնականում բացառվում է), սակայն ցանկանում է (գուցե և պարտադրված է) 2008-ից հետո էլ շարունակել կարևոր դերակատարում ունենալ ՌԴ քաղաքական կյանքում։ Դա հնարավոր է միայն ապագա նախագահի հետ հատուկ պայմանավորվածությունների և վերջինիս անձնական հավատարմության առկայության պարագայում։ Նկատենք, որ ԶԼՄ-ում պարբերաբար հայտնվում են նյութեր, որտեղ Պուտինի համար 2008-ին կանխատեսվում են ամենազանազան պաշտոններ, սկսած Գազպրոմի կամ Հյուսիսային-եվրոպական գազատարի ընկերության ղեկավարից մինչև վարչապետ կամ «Եդինայա Ռոսիայի» նախագահ և այդ կարգավիճակով` Դումայի նախագահ։ Որպես ավելի իրատեսական կարելի է դիտարկել Պուտինի՝ ՌԴ Պետխորհրդի նախագահ դառնալու վարկածը։ Այդ կառույցը (ներկայում այն գլխավորում է նախագահը) սահմանադրական ձևակերպում չունի, սակայն նրա իրավասությունները կարելի է ընդլայնել Դումայի ընդունած որոշման հիման վրա։ Լինելով Պետխորհրդի նախագահ՝ Պուտինը կարող է իր հեղինակությամբ վերահսկել իրադրությունը երկրում, ինչպես դա ժամանակին անում էր Դեն Սյաոպինը Չինաստանում։ Այս վարկածի օգտին է անուղղակիորեն խոսում նաև այն, որ ԶԼՄ-ում պարբերաբար քննարկվում է այդ կառույցը Պետերբուրգ տեղափոխելու խնդիրը, և Պետխորհրդի որոշ նիստեր արդեն իսկ կայացել են այդ քաղաքում։

«Հետնորդի» հարցում տիրող անորոշությունը հատկապես ազդում է մարզային և ոչ այնքան բարձրամակարդակ մոսկովյան նոմենկլատուրայի վրա. այդ շերտը, չունենալով գործելու այլ լծակներ, այսօր ցուցաբերում է «նախաձեռնություն ներքևից»՝ առաջարկելով կատարել սահմանադրական փոփոխություններ և երրորդ անգամ վերընտրել Պուտինին։ Այլ կերպ են ընթանում գործերը «բարձր» ոլորտներում։
Գաղափարախոսական գործոնը և կադրային փոփոխությունները.
Պուտինի վարչակազմն առանձնահատուկ կարևորում է գաղափարախոսական խնդիրները։ Պաշտոնապես ընդունված է համարել, որ այդ խնդիրներն առանցքային են Ռուսաստանի համար՝ ելնելով այն պրագմատիկ թեզից, որ առանց գաղափարախոսության Ռուսաստանն անհնար է կառավարել։ Այդ ոլորտի պատասխանատուն է նախագահի աշխատակազմի ղեկավարի տեղակալ Վլադիսլավ Սուրկովը, որը վերջերս հնչեցրեց «ինքնիշխան դեմոկրատիայի» (տերմինն առաջին անգամ կիրառել են Թայվանի իշխանությունները՝ այդպիսով հակադրելով իրենց ժողովրդավարությունը մայրցամաքային Չինաստանի սոցիալիստական համակարգին) վերաբերյալ տեսակետը։ Համաձայն այդ դրույթի՝ արևմտյան (և հատկապես անգլոսաքսոնյան) պատկերացումները ժողովրդավարության վերաբերյալ ունիվերսալ բնույթ չեն կրում և այդպիսով չեն կարող հիմք ծառայել այլ երկրների ներքին գործերին միջամտելու համար։
Այս ամռանը հնչեցված «ինքնիշխան դեմոկրատիա» դրույթը լայնորեն տարածվել էր և տեղ էր գտել «եդինոռոսների» ծրագրային փաստաթղթերում։ Հատկանշական է նաև, որ այդ բառակապակցությունը սկսել էր կիրառել նաև պաշտպանության նախարար Ս.Իվանովը։ Սակայն շուտով «ինքնիշխան դեմոկրատիա» ձևակերպման դեմ հանդես եկավ փոխվարչապետ Դ.Մեդվեդևը, իսկ վերջերս (ավելի փափուկ արտահայտություններով)՝ նաև Պուտինը։
Ակնհայտ է, որ գաղափարախոսական տերմինների վերաբերյալ բանավեճն արտահայտում է Կրեմլի ներսում ընթացող «միջկլանային» պայքարը։ Նման է նրան, որ ելնելով իրեն հայտնի նկատառումներից՝ Պուտինը ձգտում է (գոնե առայժմ) նվազեցնել «պիտերյան-չեկիստական» թևի (որի առաջատարներից են Ս.Իվանովը, Ն.Պատրուշևը) ազդեցությունը և բարձրացնել «պիտերյան-համալսարանական» (որի կազմում են Պուտինի շրջապատի մարդիկ դեռևս Սանկտ Պետերբուրգի համալսարանում աշխատելու ժամանակվանից, որոնցից նշենք Դ.Մեդվեդևին և Դ. Կոզակին) խմբավորման հեղինակությունը։ Այդ միտումը նկատվում է նաև նախագահի այլ գործողություններում։
Օրերս Պուտինի հրամանագրով աշխատանքից ազատվեցին մաքսանենգության մեջ մեղադրվող մի շարք բարձրաստիճան չեկիստներ։ Դրանց թվում էին ՖՍԲ Սեփական անվտանգության վարչության պետ, գեներալ-լեյտենանտ Ալ.Կուպրյաժկինը և Գործունեությունն ապահովող ծառայության պետ, գեներալ-գնդապետ Ս.Շիշինը։ Նախագահի այդ քայլը մոսկովյան մի շարք փորձագետներ մեկնաբանում են որպես ՖՍԲ տնօրեն Պատրուշևի դեմ ուղղված քայլ։ Նման վարկածը չի կարելի բացառել, քանի որ այն հաստատվում է այլ անուղղակի վկայություններով։ Օրինակ՝ Վլադիմիր Ուստինովի պաշտոնանկությունը (նրա ներկայիս իրավասությունները՝ որպես Արդարադատության նախարար, դժվար է համեմատել Գլխավոր դատախազի հնարավորությունների հետ) կապվում էր բարձրաստիճան պաշտոնյաների դեմ պայքարում նրա՝ ավելորդ եռանդ ցուցաբերելու հետ։ Սակայն պետք է հաշվի առնել, որ առանց Կրեմլի աջակցության՝ Ուստինովը դժվար թե ինքնուրույն քայլեր կատարեր, և կարելի է կարծել, թե այդ խնդրում նրա հենարանն էր նախագահի օգնական և նախագահի վարչակազմի ղեկավարի տեղակալ Իգոր Սեչինը։ Վերջինս «պիտերյան» թիմից է և նախկինում ծառայել է ռազմական հետախուզությունում։ Հատկանշական է, որ Սեչինի դուստրը Ուստինովի տղայի կինն է։
«Համալսարանական պիտերցիների» թիմի ուժեղացման մասին է վկայում նաև Դ.Կոզակի (որն, ի դեպ, Պուտինի 2003թ. նախընտրական շտաբի պետն էր և ժամանակին համարվում էր որպես վարչապետության ամենահավանական թեկնածու) իրավասությունների մեծացումը. վերջերս նա նշանակվեց Հարավային դաշնային օկրուգի սոցիալ-տնտեսական հանձնաժողովի նախագահ, որի կազմում են 11 դաշնային նախարար և 13 մարզի ղեկավար։ Այդ հանձնաժողովն անվանում են Հարավային դաշնային օկրուգի կառավարություն։

Հետևություններ.

Կարելի է արձանագրել, որ ռուսաստանյան վերնախավում ընթացող մրցակցությունը սրվում է, և այդ միտումը սաստկանալու է։ Առայժմ ամեն ինչ վկայում է այն մասին, որ նախագահ Պուտինը վերահսկում է իրադրությունը։ Միևնույն ժամանակ, ներկա պահին դիրքային պայքարում որոշակի առավելության է հասել «պիտերյան–համալսարանական» թիմը։ Տպավորությունն այն է, որ եթե Պուտինն այսօր կատարեր իր ընտրությունը, ապա նախագահի և վարչապետի պաշտոնները «կտրվեին» Դ.Մեդվեդևին և Դ.Կոզակին (չբացառելով, որ «հետնորդը» կարող է լինել հենց վերջինս)։ Միևնույն ժամանակ, պետք է նշել, որ այդ գործիչների իմիջը և վարկանիշը, ինչպես ցույց են տալիս տարբեր սոցհարցումների արդյունքները, առայժմ բավարար բարձրության վրա չեն։ Սակայն պայքարը դեռ նոր է սկսվել, և իրատեսական կանխատեսումները հնարավոր են միայն 2007-ի կեսերից սկսած։

Շարունակություն »

ԱՄՆ-ի սահմանադրությունն անկատար է

Սենֆորդ Լեւինսոն

Los Angeles Times

Ամերիկայի հիմնական օրենքը, որը շատերը նրա մեծագույն ձեռքբերումն են անվանում, իրականում երկրի ոչ դեմոկրատական կառավարման հիմքեր է պարունակում:
ԱՄՆ-ում Սահմանադրությունը ցանկացած օրենքից ավելի են հարգում: Դա մեր հիմնարար փաստաթուղթն է, եւ ընտրված յուրաքանչյուր նախագահ, պաշտոնի անցնելով, երդվում է սույնը պահպանել եւ պաշտպանել, իսկ մեր դատավորները, թալմուդականների նման, 200 տարուց ավելի շարունակում են Սահմանադրությունը մեկնաբանել եւ վերամեկնաբանել: Դա ամերիկյան դեմոկրատիայի խորհրդանիշն է եւ աշխարհում մեծագույնն է համարվում: Մինչդեռ մեր Սահմանադրությունն իրականում այնքան անկատար է, որ սպառնում է լուրջ խնդիրներ լուծելու մեր ունակությանը, որոնց այսoր բախվել է երկիրը: Նրա հիման վրա է ձեւավորվել քաղաքական կարգը, որը տառապում է «դեմոկրատիայի պակասից»: Տերմին, որը հաճախ օգտագործվում է ԵՄ-ի պարագայում, բայց, ավաղ, մեր հասարակության համար առավել այժմեական է:
Խոսքը տեսական պլանի վերացական բացթողումների մասին չէ: Այսօր, օրինակ, ամերիկացիների մեծ մասը դժգոհ է գործող Կոնգրեսի եւ նախագահի աշխատանքից: Սոցիոլոգիական հարցումների մասնակիցների երեք քառորդը վստահ է, որ երկիրը սխալ ճանապարհով է ընթանում: Նման պատասխանները վկայում են, որ ընտրախավին չի բավարարում ստեղծված իրավիճակը:
Կարելի է, իհարկե, պնդել, թե սա ժամանակավոր երեւույթ է, իշխանության հանդեպ անցողիկ հակակրանք, եւ նոյեմբերին կայանալիք ընտրությունների արդյունքները կհանդարտեցնեն դժգոհներին: Սակայն նման պնդումները սխալ են: Ցավալի է, բայց փաստ, որ միջանկյալ ընտրությունների արդյունքն այնքան էլ կախված չէ մեր Սահմանադրության բնույթից:
Առաջին` ինչ էլ պատահի, Ջորջ Բուշը կմնա Սպիտակ տանը մինչեւ 2009 թվականի հունվարի 20-ը, թեկուզ այդ պաշտոնում նրա գործունեությունը չեն խրախուսում ամերիկացիների 60 տոկոսը: Աշխարհում գործող քաղաքական համակարգերի մեծ մասը նախատեսում է մեխանիզմներ, որոնք թույլ են տալիս փոխել այն առաջնորդին, որը կորցրել է հասարակության վստահությունը: Օրինակ` Մեծ Բրիտանիայում ժամանակին թորիներն առանց վարանելու պաշտոնանկ արեցին Մարգըրեթ Թետչերին` համարելով, որ նա այլեւս չի համապատասխանում առաջնորդի դերին: Այսօր լեյբորիստները պատրաստվում են նույնկերպ վարվել Թոնի Բլերի հետ: Մեր Սահմանադրության համաձայն` նախագահին կարելի է պաշտոնից զրկել, եթե նա հանցագործություն է կատարել, բայց սովորական անիրազեկությունը հաշիվ չէ: Ընդ որում, ամենեւին պարտադիր չէ երկրում խորհրդարանական հանրապետություն հռչակել, որպեսզի Կոնգրեսը նախագահին «անվստահության քվե» հայտարարել թույլ տվող մեխանիզմ ստեղծի: Իսկ առայժմ Բուշը ցանկացած արդյունքի դեպքում կպահպանի իր լիազորությունները, այդ թվում նաեւ` վետոյի իրավունքը Կոնգրեսի ընդունած օրենքների վրա, ինչը ամերիկյան քաղաքական համակարգի հակադեմոկրատական եւս մի բաղկացուցիչն է: Վետոյի իրավունքը մի եզակի անհատին թույլ է տալիս չեղյալ հայտարարել խորհրդարանական մեծամասնությամբ ընդունված որոշումները` նախագահին ըստ էության դարձնելով առանց դրա էլ մեծածավալ օրենսդրական համակարգի անկախ «երրորդ պալատ»: Օրենսդրական գործընթացի հենց այս եռաստիճան բնույթն է բացատրում, թե ինչու է այդքան դժվար, իսկ երբեմն էլ անհնար` մեր երկրում առաջադեմ օրինագիծ ընդունելը եւ նախագահի ստորագրությունն ստանալը:
Սահմանադրության հանդեպ դժգոհության հատուկ պատճառներ ունեն կալիֆոռնիացիները: 35 միլիոն բնակչություն ունեցող այս նահանգը Սենատում նույն թվով ներկայացուցչություն ունի, որքան Վայոմինգը` իր 500 000 բնակիչներով:
Ինչպե՞ս կարելի է կայացած համարել մի համակարգ, որի շրջանակներում Բարբըրա Բոքսերը 2004 թվականին վերընտրվեց Սենատում` ստանալով 6, 5 միլիոն ձայն, բայց նույնպիսի լիազորություններ ստացավ նաեւ Ալյասկայի ներկայացուցիչ Լիզա Մուրկովսկին, որի համար քվեարկել էին 150 000 ընտրողներ: Շատ դժվար է պատկերացնել «մեկ մարդ՝ մեկ ձայն» սկզբունքի խախտման ավելի աղաղակող օրինակ, որի հավատարիմ հետեւորդներն ենք համարում մեզ:
Ընդ որում` խոսքը կրկին չի վերաբերում տեսական բնույթի խնդրին: Ըստ հետազոտողների` այն փաստը, որ նահանգները, որտեղ բնակվում է երկրի բնակչության 5 տոկոսից ոչ ավելին, վերահսկում են Սենատի աթոռների 25 տոկոսը, հանգեցնում է դաշնային ներդրումների վերաբաշխման` խիտ բնակեցված նահանգներից (Կալիֆոռնիա, Նյու Յորք) նոսր խտություն ունեցող տարածաշրջաններ, որոնք գործող քաղաքական համակարգի շնորհիվ հայտնվում են արտոնյալ վիճակում:
Իրականում Կալիֆոռնիան ավելի քիչ ազդեցություն ունի Սենատում, քան քիչ բնակչություն ունեցող նահանգները, ինչի պատճառը կուսակցական համակարգում բարձրագույն պաշտոնների բաշխումն է: Օրինակ` դեմոկրատների գրեթե բոլոր առաջնորդները ծնունդով սակավաբնակ նահանգներից են: Վերջին 30 տարում այդ կուսակցության ղեկավարներն են եղել Մոնտանայի (Մայք Մենսֆիլդ), Արեւմտյան Վիրջինիայի (Ռոբերտ Բիրդ), Մենի (Ջորջ Միթչել), Հարավային Դաքոտայի (Թոմ Դեշլ), Նեւադայի (Հարրի Ռեյդ) նահանգների ներկայացուցիչները: Ինչ վերաբերում է Հանրապետական կուսակցությանը, ապա նույն ժամանակահատվածում կուսակցության ղեկավարներն են եղել Թենեսիի (Հովարդ Բեյքեր եւ Բիլ Ֆրիստ), Քանզասի (Բոբ Դոուլ), Միսիսիպիի (Թրենթ Լոթ) նահանգների ներկայացուցիչները:
Թվում էր, թե Կալիֆոռնիան պիտի լուրջ առավելություններ ունենա, քանի որ այնտեղ ավելի մեծ թվով ընտրողներ են բնակվում, քան ցանկացած այլ նահանգում: Սակայն այդպես չէ: Պատճառը պարզ է: Առաջին պատճառը ընտրողների կոլեգիայում սակավաբնակ նահանգների ոչ համամասնական ներկայացուցչությունն է. նրանցից յուրաքանչյուրի համար կոլեգիայում երաշխավորված է նվազագույնը երեք տեղ: Երկրորդ` կոլեգիայի կառուցվածքի պատճառով ընտրարշավի ընթացքում նախագահի թեկնածուները ուշադրությունը բեւեռում են «ճակատային» նահանգների վրա, որտեղ ընտրողների ձայները համարյա կիսվում են:
Արդեն մի քանի տարի է, ինչ Կալիֆոռնիան չի մտնում նման նահանգների թվի մեջ: Այդ իսկ պատճառով ընտրողների կոլեգիայում իր հաղթանակը ապահովել ձգտող ոչ մի թեկնածու այս նահանգին հատուկ ուշադրություն չի դարձնում: Թեկնածուներից մեկը (օրինակ` դեմոկրատ) կալիֆոռնիացիների աջակցությունը բնականոն է համարում, ինչն ինքնին այդպես էլ պիտի լինի, երկրորդը հաճախ անտեսում է այդ նահանգը: Եթե ամերիկյան դեմոկրատիան համապատասխաներ ժամանակի պահանջներին, եւ նախագահն ընտրվեր ուղղակիորեն, կալիֆոռնիացիների վրա հատուկ ուշադրություն կդարձնեին: Իսկ հիմա թեկնածուներն աշխատում են շահել Օհայոյի մետաղագործների եւ Մայամիի կուբայական ծագմամբ ամերիկացիների համակրանքը:
Սրանք այն բազում խնդիրներից մի քանիսն են, որ պայմանավորված են մեր Սահմանադրությամբ: Հարկ է հիշեցնել նաեւ, որ հետպատերազմյան տարիներին ընտրողների կոլեգիայի շնորհիվ երկրի ղեկավար են դարձել հինգ թեկնածուներ՝ Հարրի Թրումենը, Ջոն Քենեդին, Ռիչարդ Նիքսոնը, Բիլ Քլինթոնը, Ջորջ Ու.Բուշը, որոնք ընտրաձայների բացարձակ մեծամասնությունը չեն ստացել:
Նպատակահարմար չէ նաեւ ընտրությունների եւ երդման արարողության միջեւ ընկած ժամանակահատվածի տեւողությունը, որը գերազանցում է երկու ամիսը. այդ ընթացքում մերժված նախագահի թեկնածուները, որոնք երկրորդ ժամկետ էին առաջադրվել (բավական է հիշել Ջիմի Քարթերին եւ ավագ Ջորջ Բուշին), պահպանում են իրենց լիազորությունները եւ կարող են ցանկացած որոշում կայացնել, նույնիսկ` բավական ոչ միանշանակ: Հարցեր են ծնում նաեւ Գերագույն դատարանի շատ անդամների պաշտոնավարման անհեթեթորեն երկարատեւ ժամկետները. այսօր «նորման» կազմում է 25 տարի, իսկ եթե ընտրվեն այնպիսի «երիտասարդներ», ինչպիսիք են 42-ամյա Քլարենս Թոմասը կամ դատարանի գործող նախագահ, 50-ամյա Ջոն կրտսեր Ռոբերթսը, ապա դատավորները կարող են պաշտոնավարել 30-40 տարի անընդմեջ: Դրանից բացի, ժամկետային սահմանափակումների բացակայության պատճառով դատավորներն իրենք կարող են ընտրել իրենց պաշտոնաթողության պահը` հոգ տանելով, որ հետնորդներին ընտրի նախագահը, որը համամիտ է իրենց քաղաքական տեսակետներին:
Ենթադրել, թե մեր Սահմանադրությունն անթերի է կամ համապատասխանում է ժամանակի պահանջներին` նշանակում է առանց մտածելու նստել մի մեքենայի ղեկին, որի արգելակները խափանված են, իսկ դողերը` մաշված: Նույնիսկ եթե անցյալում նման ուղեւորությունները մեզ համար բարեհաջող էին ավարտվում, անփութություն կլինի մտածել, թե դա կարող է անվերջ շարունակվել:
Ցավոք, ԱՄՆ-ի Սահմանադրությունը, ի տարբերություն Նյու Յորքի կարգավիճակի, չի ընդգրկում այնպիսի դրույթ, որը նախատեսում է 20 տարին մեկ տեղեկանալ քաղաքացիների կարծիքին, թե արդյո՞ք Սահմանադիր ժողով հրավիրելու եւ Հիմնական օրենքի մեջ փոփոխություններ մտցնելու անհրաժեշտություն չկա: Սահմանադրության մեջ փոփոխություններ մտցնելու արարողակարգը չափազանց բարդացված է. եթե 13 նահանգների օրենսդրական ժողովները չեն ընդունում փոփոխությունը, որը պաշտպանում է երկրի բնակչության ճնշող մեծամասնությունը, ուրեմն` մերժվում է:
Այս ամենը, սակայն, մեզ չի ազատում մեր Հիմնական օրենքի համապատասխանության հարցը վերլուծելու եւ անընդունելի վտանգը վերացնելու նպատակով միջոցներ ձեռնարկելու պարտականությունից: Վտանգ, որին ենթարկվում է «Ժողովրդի իշխանությունը, ժողովրդի անունից եւ ի շահ ժողովրդի» սկզբունքը` մեր Սահմանադրության մեջ տեղ գտած թերությունների պատճառով:

Շարունակություն »

Դէպի Արմագեդէո՞ն

Քրիստոնեաների Սուրբ Գրքի վերջին բաժնում՝ Յովհաննու Յայտնութիւնում կարդում ենք մի շարք խորհրդաւոր ու առասպելախառն դէպքերի մասին, որոնք ըստ գրողի՝ Յովհաննէս առաքեալի, պիտի իրականանան ժամանակի ընթացքում, բայց թէ երբ եւ ինչպէս՝ պարզ չէ բոլորին: Տւեալ գրքի խորհրդաւոր եւ առասպելանման դէպքերը պատմութեան ընթացքում անգամներ վերագրւել են որեւէ պատահած դէպքի ու շատերը փորձել են օրւայ իրավիճակը մեկնաբանել՝ Յայտնութեան գրքի հիման վրայ:Այս բոլորի մէջ կայ շատ կարեւոր ու հետաքրքիր մի դէպք, որը խօսում է աշխարհի աւարտի մասին, թէ ինչպէս վերջին օրերում Արմադեգէոն մի վայրում տեղի կունենայ մի վճռական պատերազմ՝ չարի ու բարի ուժերի միջեւ ու դրանից յետոյ է, որ պիտի գայ Փրկիչը ու....:Այստեղ նպատակ չունեմ խօսել Արմագեդէոնի պատերազմի ճիշտ թէ սխալ լինելու մասին. կարելի է ենթադրել , թէ դա էլ մի տեսակ խորհրդաւոր պատգամ է, այլ կուզեմ խօսել քաղաքական-տնտեսական այն պատերազմի մասին, որը գտնւում է Սպիտակ տան առաջին օրակարգում ու անւանւել է Արմագեդէոնի պատերազմ:Արմագեդէոնի գաղափարը կարելի է անւանել իսրայէլա-ամերիկեան աշխարհածաւալման գլխաւոր գաղափարը, մի գաղափար, որը քարոզում է, թէ աշխարհը բաժանւել է երկու գլխաւոր ճամբարի՝ չարի ճամբարը, որը, ըստ նրանց, կազմւած է՝ հակաամերիկեան, հակաիմպերիալիստական ու առհասարակ իսլամական երկրներից եւ բարի ճամբարը, որը կազմւած է՝ Ամերիկայից, Իսրայէլից ու նրանց բոլոր համախոհներից:Ամերիկացի ու հրեայ մի շարք «մտաւորականներ» 20-րդ դարի վերջին տարիներում փորձեցին մի կերպ «նախագուշակել» 21-րդ դարի իրավիճակը, բայց նրանց քարոզած նախագուշակութիւնը՝ քաղաքակրթութիւնների բախման մի մեծ պատերազմի մասին, մենք գտնում ենք նախածրագրաւորում ու նպատակների յստակեցում: Այդ նախագիծը կամ ամերիկացիների ասածով՝ «նախագուշակութիւնը» կարօտ էր մի շարք հասարակական, մշակութային ու կրօնական աշխատանքների, որը պիտի կատարւէր մինչեւ 20-րդ դարի աւարտը:Ուրեմն՝ բոլորը գործի անցան: Նախ՝ Երրորդ աշխարհի երկրները, որոնց տւեալ նախագծում զոհի դերն է տրւել, ենթարկւեցին տնտեսական ու քաղաքական տարբեր ճնշումների, որի հետեւանքով՝ տւեալ երկրների հասարակութիւնները մատնւեցին ծանր տագնապների. այնուհետեւ արբանեակային ծրագրերի հեռարձակմամբ ու համացանցի միջոցով խորացրեցին Առաջին եւ Երրորդ աշխարհների երկրների միջեւ տիրող տարբերութիւնները՝ թէ՛ հասարակական, եւ թէ՛ տնտեսական ոլորտներում. եկան սիոնիստ քրիստոնեաներ կոչւող հոգեւորական քարոզիչները, որոնք աւետում էին, թէ մօտ է Արմագեդէոնը, թէ Պաղեստինը պիտի պատկանի Իսրայէլին եւ, ի վերջոյ, իսլամին հաւատացողները վերջին օրը պիտի դասւեն չարի ճամբարի շարքում:Եւ այսպիսով՝ սկսւեց կրքերի բորբոքումը Իսլամ աշխարհում: Այս վիճակը շարունակւեց մինչեւ սպասւող օրը՝ սեպտ. 11, 2001 թ., որը նաեւ կարելի է կոչել ԱՄՆ-ի ինքնահարւածի օրը: Երբ Իսլամ աշխարհը ամէն գնով իրեն զուսպ պահեց, չհակադարձեց ԱՄՆ-ին եւ ոչ մի պատրւակ չտւեց իրեն պախարակելու համար, ուրեմն՝ այդ պատրւակը պիտի ստեղծւէր հէնց ԱՄՆ-ի կողմից:Եւ այսպիսով՝ ԱՄՆ-ն յայտարարեց, թէ հասել են վերջին օրերը, պիտի տեղի ունենայ Արմագեդէոնի պատերազմը եւ Սեպտ. 11-ը դրա պարզ ազդանշանն է: Ու ԱՄՆ-ն իր էներգետիկ աղբիւրներն ապահովելու նպատակով՝ ստեղծեց մի առիթ՝ յարձակւելու էներգետիկ առումով ամենահարուստ երկրների վրայ:Այն օրւանից անցել են հինգ դաժան տարիներ, որի հետեւանքով՝ բռնագրաււեցին Աֆղանստանն ու Իրաքը եւ ամենօրեայ սպառնալիք են ստանում՝ Իրանը, Սիրիան, Լիբանանը եւ առհասարակ՝ Միջին Արեւելքի երկրները:Չպիտի մոռանանք, որ դեռ չի աւարտւել ԱՄՆ-ի ծրագրած նախագծի իրագործումն ու շարունակւում է դա մնալ իր ուժի մէջ մինչեւ այսօր: Դրա պարզ օրինակներն են՝ Մուհամմադ մարգարէի մասին տպագրւած ծաղրանկարները, Լիբանանի պատերազմը եւ վերջերս Կաթոլիկ եկեղեցու կրօնապետ Բենեդիկտ 16-րդ պապի անպատասխանատու արտայայտութիւնները՝ իսլամի ու նրա մարգարէի հասցէին:Նմանօրինակ արտայայտութիւնները միայն ու միայն ծառայում են ԱՄՆ-ի ծրագրած «Արմադեգէոն» նախագծին ու ջուր են լցնում Ամերիկա-իսրայէլական արեան ծարաւ ջրաղացին: Ուրեմն՝ դատապարտելի են նմանօրինակ բոլոր յայտարարութիւնները եւ բոլոր ժողովուրդները, լինեն քրիստոնեայ թէ մուսուլման, իրենց խոհեմ ու տրամաբանական քայլերով պիտի չէզոքացնեն նման ձախաւեր առաջնորդների անպատասխանատու յայտարարութիւնները:

Ալիքի էջերում....

Շարունակություն »

Ոչխարային տրամաբանութիւն

Մի փոքրիկ հովիւ ամէն օր իր ոչխարներին տանում էր դաշտ՝ արածացնելու համար: Նա ամէն օր ուշադիր կերպով քննում էր իր ոչխարների արարքներն ու ապրելաձեւը՝ գտնելու համար, թէ ինչպէս են ապրում եւ առհասարակ ինչ է նրանց գոյութեան փիլիսոփայութիւնը:Փոքրիկ հովիւը հասկացել էր, որ ոչխարները մրջիւններին հակառակ՝ չեն մտածում ապագայի մասին, ապրում են հանապազօրեայ, ապրում են, երբ ուտելու բան կայ եւ կը սատկեն եթէ ուտելու բան չգտնեն ու ոչ ոք էլ չկերակրի նրանց: Ոչխարները նաեւ համախմբւում էին, երբ մի անգամ լսում էին հովւի շան հաչոցը եւ ստրուկի նման ենթարկւում էին շան ցուցմունքներին, անգամ եթէ շունը մի քանի ժամով բացակայէր դաշտից: Պատանի հովիւը նաեւ ըստ իր հօր խորհուրդների՝ գիտէր, որ ոչխարները գիշերւայ պահին շարքով ախոռ կը վերադառնան նոյն այն ճանապարհով, որ առաջին օրը ճշտել էր հովիւն ու շունը:Օրեր այսպէս անցան եւ փոքրիկ հովիւը համարեա էլ բան չունէր սովորելու ու յաւակնում էր, թէ այլեւս իւրացրել է հովւութեան բոլոր գաղտնիքները: Բայց մի օր շատ զարմանալի դէպք պատահեց հովւի համար եւ նրան փաստեց, որ դեռ ոչինչ չգիտէ հովւութեան մասին: Նա տեսաւ, որ մի ոչխար աւելի թարմ խոտ գտնելու նպատակով՝ բաժանւեց հօտից ու դէպի ձորը գնաց: Ձորի եզրին արածելու պահին ոտքը սահեց ու ձորի յատակն ընկաւ եւ սատկեց: Այդ մօտակայքում արածող երկու ոչխարները դա տեսնելով՝ վազեցին դէպի ձորն ու իրենց վար նետեցին: Պատանի հովիւը լեղապատառ իրեն հասցրեց հօտին ու սուլելով՝ շանը հրահանգեց, որ հօտը առաջ քշի՝ նմանօրինակ պատահարներից խուսափելու համար: Նրա համար շատ զարմանալի էր վերջին երկու ոչխարի արարքը, բայց երբեք չգտաւ համոզիչ պատասխան:Երեսուն տարիներ անցան ու մեր փոքրիկ հովիւը դարձաւ յայտնի քաղաքական գործիչ եւ ի վերջոյ՝ իր նահանգի առաջնորդ ղեկավար: Երկար տարիներ էին անցել, բայց նա դեռ չէր գտել իր մանկութեան շրջանից ժառանգւած հանելուկը, ուրեմն՝ որոշեց գտնել իրեն յուզող հարցի պատասխանը: Նա իր հանգամանքից ելնելով՝ ամէն օր պիտի այցելէր հասարակական, տնտեսական ու քաղաքական զանազան կենտրոններ, ընկերութիւններ ու նախարարութիւններ, պիտի լսէր բոլորի դժւարութիւնները եւ լուծում առաջարկէր այդ բոլորի համար:Նա իր շրջագայութիւնների ընթացքում հանդիպեց զանազան զեղծարարութիւնների, գողութիւնների, կաշառակերութիւնների ու նաեւ ճշմարտապահութիւնների: Նա չգիտէր, թէ ինչու մի կենտրոնում համատարած է կաշառակերութիւնը, իսկ միւսի մէջ՝ ճշտապահութիւնը: Այդ դժւարութիւնը լուծելու նպատակով նա դիմեց զանազան հասարակագիտական ու հոգեբանական գրքերի: Երկար ուսումնասիրութիւններից յետոյ նա անդրադարձաւ, որ այդ դժւարութիւնները եւ կամ բարեմասնութիւնները առաջանում են տւեալ կենտրոնի ղեկավար ու առաջնորդ անհատների միջոցով: Երբ որեւէ ղեկավար կամ առաջնորդ ընթանում է սխալ եւ կամ ճիշտ ճանապարհով, հպատակ աշխատակիցներն էլ կամաց-կամաց ընդօրինակում էին իրենց:Մեր նահանգապետը դրան անդրադառնալով՝ զեղծարար ու կաշառակեր ղեկավարների փոխարէն՝ գործի հրաւիրեց ճշտապահ ու նւիրեալ անհատներին եւ այսպիսով նաեւ գտաւ իր մանկութեան գլխաւոր հարցի պատասխանը, թէ ինչու վերջին երկու ոչխարները իրենց վար նետեցին, երբ առաջին ոչխարը վար ընկաւ:

***

Քաջարի զօր. Գարեգին Նժդեհն ասում է. «Ամէն առաջնորդ ըստ իր պատկերի է դիմակերտում իր ժողովուրդը», ուրեմն՝ ամբողջ ժողովրդին ու նրանից ծնւած ու նրա նման ապրած, աշխատած, նաեւ նրա անունից խօսող ու գործող անհատներին է տրւած իր առաջնորդին ու ղեկավարին քննելու եւ քննադատելու իրաւունքը: Թող բոլոր առաջնորդներն ու ղեկավարները այն պատմական թագաւորի նման, որ ծառայի հագուստով շրջում էր ժողովրդի մէջ ու հարցնում թագաւորի մասին, մտնեն ժողովրդի մէջ ու լսեն ամենաարդար քննադատութիւնները եւ բարի կամքով բարեփոխեն իրենց ընթացքը, ոչ թէ լռեցնեն ամէն մի բողոքի ձայն, եթէ, իհարկէ, գործում են ժողովրդի համար:

***

Առաջնո՞րդ ես, ուրեմն՝ եղիր ազնիւ, եղիր էլի ազնիւ՝ խղճմտանքիդ հանդէպ. դա ճակատագրական նշանակութիւն ունի ժողովրդիդ ճակատագրի համար: Ժողովուրդները յաճախ ունակաբար ենթարկւում են նաեւ իրենց ձախաւեր առաջնորդներին, բայց չեն ներում նրանց:

Ալիքի էջերում....

Շարունակություն »

Արեւելքի Գարիբալդին մոռացութեան է մատնւել

Ամէն մի երկիր իր պատմութեան ընթացքում ծնել կամ իր մէջ է ներգրաւել բազում հերոսներ եւ այդ հերոսները անկախ իրենց ազգութիւնից՝ պայքարել են տւեալ երկրի հողային ամբողջականութեան, ազատագրութեան ու անկախութեան համար: Այս իրականութիւնից զերծ չէ նաեւ մեր երկիրը՝ Իրանը: Դրա պարզ ու խօսուն օրինակն է Եփրեմ խանը, քաջարի մի տիտան, որը իր անունով հարիւրաւոր էջեր է արձանագրել Իրանի նորօրեայ արդի պատմութեան գրքի մէջ եւ իր յատուկ տեղն ունի Իրանի ազգային պանթէոնում. այնտեղ, ուր պաշտամունքի առարկայ են դառնում ազգային բոլոր հերոսները:
Ինչպէս ամէն մի պատմական իրականութիւն, այնպէս էլ Եփրեմ խանի կեանքն ու գործունէութիւնը անգամներ մատնւել է խեղաթիւրման: Իրանի սահմանադրական յեղափոխութեան ընթացքում Եփրեմ խանի գործունէութեան խեղաթիւրման գործընթացում մեծ դեր են ունեցել հակադաշնակցական ձախակողմեան խմբակցութիւնները, որոնց պատրաստած կեղծ պատմութեան գրքերը մինչեւ այսօր դարձել են որոշ պատմաբանների գլխաւոր աղբիւր:
Իրանի Սահմանադրական յեղափոխութեան ու նաեւ Եփրեմ խանի գործունէութիւնը խեղաթիւրող կեղծ պատմաբանների դէմ աշխատել են մի քանի պատմաբաններ, ինչպիսիք են՝ Էսմայիլ Ռայինը եւ Մասուդ Բեհնուդը: Բայց այս մեծ ու շատ կարեւոր հարցում մեծ պարտականութիւն է դրւած մեր ուսերին՝ որպէս Իրանի լիիրաւ հայ քաղաքացի: Մենք ենք, որ պիտի պատմաբաններին տրամադրենք հայերէն լեզւով գոյութիւն ունեցող աղբիւրները: Մենք պիտի պահանջատէր լինենք, որ Եփրեմ խանը այս օրերում վերագտնի իր արժանի տեղը: Բայց մենք որպէս Եփրեմ խանի ժառանգորդներ՝ արդեօք ճի՞շտ ենք կատարել մեր ուսերին դրւած պարտականութիւնը թէ՝ ոչ:
Օգոստոսի 5-ին լրացաւ Իրանի Սահմանադրական յեղափոխութեան 100-ամեակը: Բոլորը՝ կառավարութիւնը, խորհրդարանը, ազգային-կրօնական կազմակերպութիւններն ու կուսակցութիւնները, ոչ-շահադիտական կազմակերպութիւնները, ուսանողական շրջանակները եւ մամուլը միահամուռ կերպով տօնում էին այդ լուսաւորչական յեղափոխութեան տարեդարձը: Օրաթերթերը յստակ էջ կամ սիւնակ էին տրամադրել այդ խնդրին: Հանրայայտ «Շարղ» օրաթերթը աւելի քան հինգ ամիս նախքան տօնակատարութիւնը՝ կոչ ուղղեց այն բոլոր անհատներին ու մարմիններին, որոնք զբաղւում են Սահմանադրական յեղափոխութեան պատմութեամբ, գրել իրենց յօդւածները՝ աւելի քան 24 թեմայի շուրջ: Այդ 24 թեմաների շարքում էր նաեւ «Հայերի դերը՝ Իրանի Սահմանադրական յեղափոխութեան մէջ» թեման, որով համարեա ոչ ոք, անգամ հայերը, չզբաղւեց: Բայց ինչո՞ւ: Արդեօք հայերը ոչ մի դեր չեն ունեցել տւեալ յեղափոխութեան մէջ թէ մեր ուսումնասիրողների ու ազգային մարմինների համար անկարեւոր է դարձել Եփրեմի, Ռոստոմի ու առհասարական հայերի կարեւոր դերը՝ Իրանի Սահմանադրական յեղափոխութեան մէջ:
Տօնակատարութեան առիթով Իրանի քաղաքական ու պետական այրերը այցելեցին Սաթթար խանի ու Բաղեր խանի շիրիմները՝ մեծարելով նրանց պատմակերտ գործունէութիւնը, բայց հայերն ու հայկական ազգային-կրօնական-ուսանողական մարմինները անգամ մի փունջ ծաղիկ չտեղադրեցին Եփրեմ խանի շիրիմին՝ նրա յիշատակը նոր սերնդի մօտ վառ պահելու նպատակով:
Ասում են՝ երբ թոռնիկը լաւատեղեակ է լինում իր մեծ հօր իրագործած սխրագոծութիւններին, ամէն առիթով փորձում է մեծարել նրան, բայց թէ ոչ՝ մոռացութեան է մատնւում անգամ մեծ հօր անունը:

* * *

Պատմում են, թէ Ք. ա. 6-րդ դարում Չինաստանը մատնւում է մի ցաւալի հասարակական տագնապի: Բոլորը սկսում են փնտրել չինացի մեծ իմաստուն Կոնֆեսիւսին: Ի վերջոյ, Զի Ժանգ անունով մէկը գտնում է իմաստունին ու նրան փոխանցում երկրի ծանր վիճակի մասին եւ ասում, որ թագաւորի պալատում կարիք ունեն ձեզ՝ երկիրը արիւնահեղութիւնից փրկելու համար:
Կոնֆեսիւսը Զի Ժանգի խօսքերը լսելուց յետոյ՝ շարունակեց իր խոկալը: Պատգամաբերը դա տեսնելով՝ ասաց. «Վարդապետ, դու մեզ միշտ խորհուրդ էիր տալիս, որ ժողովրդի ու աշխարհի հանդէպ յանձնառու լինենք ու չմեկուսանանք»:
Կոնֆեսիւսը աչքերը բացեց ու Զի Ժանգին ասաց. «Մեր երկրի համար եմ աղօթում: Յետոյ պիտի գնամ՝ այն անկիւնում նստած մարդկանց օգնելու: Եթէ աչքի առաջ գոյութիւն ունեցող գործը չկատարենք ու միայն աշխահը փրկելու մասին տեսակէտներ յայտնենք, ո՛չ մեզ համար օգտակար կը լինենք, ո՛չ երկրի եւ ո՛չ ուրիշների համար»:

Ալիքի էջերում....

Բայց մենք երիտասադներս մեր յարգանքի տուրքը մատուցեցինք քաջարի Եփրեմին:

Լուրը կարդացեք այստեղ

Շարունակություն »

«ԴԱՐ» ակումբը

Ուրախութեամբ հանդիպեցի մի շատ հետաքրքիր կայքէջի որը ցանկանում եմ ծանօթացնել ձեզ, սա «ԴԱՐ» ակումբն է, հայկական ֆորում որի յատկութիւնը հայերէն լեզւով լինելն է:

www.akumb.am

Շարունակություն »

Այո՞ թէ ոչ. խնդիրը սա է

Իրանի Ազգային անվտանգութեան խորհրդի քարտուղար ու ատոմական թղթածրարի ուղղութեամբ բանագնաց Ալի Լարիջանին Խաւիէր Սոլանայի հետ հանդիպումից յետոյ յայտարարեց, որ Իրանի Իսլամական Հանրապետութիւնը եւրոպական վեցնեակի ներկայացրած առաջարկների փաթեթին պատասխանելու է յուլիսի 12-ին: Լարիջանիի խօսքերի հիման վրայ՝ այդ պատասխանը լինելու է նախնական եւ ոչ ամբողջական պատասխան:Նախապէս Իրանի նախագահ Ահմադինեժադը յայտարարել էր, որ Իրանը վերոյիշեալ փաթեթին պատասխանելու է օգոստոսին, բայց աշխարհի գերպետութիւնների ղեկավարները Իրանի յայտարարած թւականը շատ ուշ համարելով՝ փորձում են դիւանագիտական ու ինչու չէ նաեւ տնտեսական ճնշումներով Իրանին պարտադրել, որ պատասխանը ներկայացնի, նախքան ութնեակի (G8) գագաթաժողովի բացումը, որ յուլիսի 15-ին տեղի է ունենալու Ռուսաստանի Պետերբուրգ քաղաքում: Դեռ պարզ չէ, թէ ինչ է նշանակում Լարիջանիի յայտարարած «նախնական» պատասխանը եւ արդեօք գոհացնելո՞ւ է աշխարհի մեծ ճարտարարւեստական ութ երկրների նախագահներին թէ ոչ:Իրանի քաղաքական այրերի հակասական, երբեմն նաեւ իրարամերժ յայտարարութիւնները, եւրոպական վեցնեակի առաջարկների փաթեթի բովանդակութիւնը ընդունելու կամ չընդունելու ուղղութեամբ, շփոթի են մատնել համաշխարհային հանրութեանն ու քաղաքական դիտորդներին:Այս շփոթւածութիւնը նաեւ ակնյայտ է Իրանի հասարակութեան մէջ: Նրանով հանդերձ, որ հասարակութիւնն ընդունել է, որ ատոմական խաղաղասիրական աշխատանքները իր ազգային իրաւունքն են, բայց չի կարող նախատեսել, թէ ինչ կը լինի Իրանի յայտարարած պատասխանը եւ արդեօք Իրանը պիտի ընդունի՞ թէ մերժի Եւրոպայի առաջարկած փաթեթը:Ժողովրդի մի մասը այն կարծիքին է, թէ Իրանի ղեկավարները ներկայ տագնապային ժամանակաշրջանից անցնելու նպատակով՝ ընդունելու են Եւրոպայի առաջարկած փաթեթը: Այդ անհատները իրենց լաւատեսութեանն աւելացնում են իրականացած երկու կարեւոր ազդակներ՝ 1 - Իրանի Իսլամական յեղափոխութեան առաջնորդի հրահանգով կազմւած Միջազգային յարաբերութեան ու ռազմավարական ուսումնասիրութեան խորհուրդը եւ 2 - Տնտեսութեան ոլորտում սեփականաշնորհման քաղաքականութեան գործադրման հրահանգը: Լաւատեսները այս երկու կարեւոր ազդակները մեկնաբանում են որպէս համաշխարհային կարգերին մաս կազմելու Իրանի ղեկավարների ցանկութիւնը:Այս ընթացքում հասարակութեան մի ուրիշ մասը հաւատացած է, որ Եւրոպայի առաջարկած փաթեթին Իրանի պատասխանը բացասական է լինելու եւ դրա պատճառը, նրանց կարծիքով, Իրանի «ժամավատնութեան» քաղաքականութիւնն է: Յիշեալ խաւի դիտանկիւնից՝ եթէ Իրանը մտադիր էր ընդունել Եւրոպայի առաջարկների փաթեթը, ոչ մի կարիք չունէր միջազգային ուժերի տնտեսական ու քաղաքական ճնշումները իր վրայ ընդունելով՝ ցանկանար, որ վերջնական պատասխանը յայտարարի ութնեակի գագաթաժողովից յետոյ:Նմանօրինակ շփոթութիւնը իրարամերժ ու ոչ- թափանցիկ լրատւութեան արդիւնքն է:Այս վերջին օրերում երկու ուրիշ իրադարձութիւններ աւելի են շփոթացրել Իրանի շփոթահար հասարակութեանն ու քաղաքական մասնագէտներին: Առաջինը ԱՄՆ-Ռուսաստան ատոմական համագործակցութեան երկկողմ համաձայնութիւնն է եւ երկրորդը «Նոր Միջին Արեւելք» վաղեմի նախագծի նոր ու արդի դրսեւորումներն է:1990 թւականից ի վեր, երբ Ռուսաստանը որոշեց օգտագործել ատոմակայաններում օգտագործւած վառելանիւթը, ԱՄՆ-ը մերժում էր համագործակցել Ռուսաստանի հետ՝ պահանջելով, որ Ռուսաստանը պիտի կասեցնի Իրանի Բուշեհր քաղաքում ատոմակայանի ստեղծման աշխատանքը: Բայց այս վերջին օրերում լուրեր տարածւեցին, թէ ԱՄՆ-ի նախագահ Ջորջ Բուշը համաձայնել է Ռուսաստանի հետ ատոմական ոլորտում համագործակցել: Սա կարելի է մեկնաբանել ԱՄՆ-ի ռազմավարութեան հիմնական փոփոխութիւն, որի խորքում նաեւ կարելի է տեսնել Իրանի ատոմական աշխատանքները՝ որպէս գլխաւոր դրդապատճառ:ԱՄՆ-ն փորձում է Ռուսաստանին տնտեսական հսկայ աղբիւրներ տրամադրելով՝ նրա իսկ միջոցով ճնշել Իրանին՝ ատոմական աշխատանքները նւազեցնելու եւ կամ կասեցնելու ուղղութեամբ:Այնպէս որ՝ պարզ է, որ Ռուսաստանը Իրանի ատոմական աշխատանքների շուրջ ծայր առած միջազգային անհամաձայնութեան մթնոլորտից փորձում է միայն տնտեսական, քաղաքական ու ռազմավարական շահեր ապահովել իր օգտին՝ Իրանի ատոմական թղթածրարի լուծման ձեւերը բախտի քմահաճոյքին թողնելով:Երկրորդ իրականացած, բայց անընդունելի իրադարձութիւնը եղաւ ԱՄՆ-ի զինւած ուժերի պարբերականում տպագրւած թոշակառու բանակային Ռալֆ Փիթըրզի յօդւածը, որն իր մէջ պարունակում էր Միջին Արեւելքի նոր գծւած քարտէզը: Տւեալ քարտէզում ակնյայտ էր ցեղային ու ազգային զանազանութեան վրայ հիմնւած աւելի քան վեց նոր երկրներ: Ըստ այդ քարտէզի՝ Իրանից բաժանւել են չորս երկրներ՝ «Ազատ Բալուչեստանը», «Միացեալ Ադրբեջանը», «Մեծ Քուրդստանը» եւ շիա մահմեդական «Արաբստանը»: Այս քարտէզում մեծ կարեւորութին է տրւել Քուրդստանին, որը տարածւած է Թուրքիայի Դիարբեքրից մինչեւ Իրանի Թաւրիզ քաղաքը՝ իր մէջ ունենալով նաեւ հիւսիսային Իրաքն ու Սիրիայի հիւսիսարեւելեան տարածքները: Փիթըրզի հաւաստմամբ՝ Միջին արեւելքում առկայ անարդարութիւնների գլխաւոր պատճառը անկախ Քուրդստանի չգոյութիւնն է: Նա հաւատացած է, որ անկախ Քուրդստանը ամենաամերիկայամէտ երկիրը կը լինի Միջին Արեւելքի տարածաշրջանում: Այս տեսակի քարտէզների առկայութիւնը՝ խեղաթիւրւած սահմաններով, նոր երեւոյթ չէ եւ ամէն անգամ հրապարակ է իջնում հասարակութիւններին շփոթեցնելու նպատակով:Ուրեմն՝ Իրանի ղեկավարները թափանցիկ լրատւութեամբ կարող են իրենց շուրջ համախմբել Իրանում ապրող եւ իրանցի համարւող բոլոր ժողովուրդներին, նրանց միջոցով պահպանել Իրանի հողային ամբողջականութիւնը, ազգային անվտանգութիւնը եւ տնտեսական ու քաղաքական անկախութիւնը:

Ալիքի էջերում....

Շարունակություն »

Հայց. Եկեղեցւոյ ներքին պառակտումը եւ զայն խորացնող հարցազրոյց մը

«Զարթօնք» օրաթերթի 29 մարտ 2006 թիւին մէջ կարդացինք Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան միջեկեղեցական յարաբերութիւններու վարիչ Տ. Նարեկ եպս. Ալեէմէզեանի հետ կայացած հարցազրոյցը «Հասկ» ամսագրի համար: Նիւթն է 14-23 փետրուար 2006-ին Բրազիլի Փորթօ Ալեգրէ քաղաքին մէջ գումարուած Եկեղեցիներու համաշխարհային խորհուրդի (ԵՀԽ) 9-րդ համաժողովին Հայաստանեայց եկեղեցւոյ մասնակցութիւնը:
Տրուած տեղեկութիւններուն համաձայն, ժողովին մասնակցած են 691 պատգամաւորներ` ներկայացնելով յիշեալ խորհուրդի անդամ 348 եկեղեցիները, որոնցմէ երկուքն է Հայց. եկեղեցին: Այո՛, երկուքը, քանի որ 1956-ի եկեղեցական պառակտումը ազգային շրջանակներէն քաշքշուեցաւ մինչեւ օտար եկեղեցական թատերաբեմ եւ Կիլիկիոյ կաթողիկոսութիւնը ներկայացաւ աշխարհին որպէս առանձին եկեղեցի եւ այդ արտառոց ընթացքին մէջ կը յամենայ տակաւին, անընդհատ կրկնելով «Մէկ ազգ, մէկ եկեղեցի» յանկերգը:
Իսկ Նարեկ Սրբազան, որ ի պաշտօնէ համաշխարհային հրապարակի վրայ ձայնն է Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան, շատ գոհ կը թուի ըլլալ այս կացութենէն: Ահա՛ իր կարծիքը Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան «անջատաբար» ԵՀԽ-ի մասնակցութեան մասին: Անցողակի յիշելէ ետք «ոմանց կողմէ ժխտական» մեկնաբանութիւնները այս մասին, Սրբազանը կ՛ըսէ. «Տրամաբանական մօտեցում ունեցող հայը այս երեւոյթը դրական ու օգտակար պիտի նկատէ Հայ եկեղեցւոյ համար: Երկու առանձին պատուիրակութիւններով մասնակցութիւնը ո՛չ միայն թուական հզօրութիւն կ՛ապահովէ եւ կացութիւններու նկատմամբ ճկունութեան կարելիութիւն կ՛ընձեռէ, այլ նաեւ մեր ժողովուրդը յուզող հարցերուն նկատմամբ միացեալ կեցուածք ունենալու կարելիութիւն կ՛ընծայէ, պայմանաւ սակայն, որ գիտնանք ո՛ւր գործակցիլ եւ մէկ ձայնով հրապարակ գալ եւ ո՛ւր անհրաժեշտութեան պարագային տարբեր մօտեցումներ ունենալ»:
Որպէս հայ եւ Հայաստանեայց եկեղեցւոյ զաւակ նման «տրամաբանութեամբ» մը զինուելէ եւ զրահուելէ ետք` խորապէս ափսոսացի, որ բաւարարուեր ենք միայն եկու աթոռներու պատուիրակութիւններով եւ պահ մը երեւակայեցի բազմապատկումը այն բոլոր բարիքներուն_հզօրութեան ապահովում, կացութիւններու նկատմամբ ճկունութիւն, միացեալ կեցուածք ունենալու կարելիութիւն_եթէ չորս կամ աւելի առանձին պատուիրակութիւններով գացած ըլլայինք համագումարին: Երանի՛ խափանուած չըլլային Աղթամարի եւ Աղուանից կաթողիկոսութիւնները:
Իսկ Սրբազանին կողմէ յիշուած բոլոր սքանչելի՜ կարելիութիւններն անշուշտ կախեալ են «պայմանաւ»-էն, որ ընթերցողը անորոշութեան կրնայ մատնել: Ուրեմն կան ատեններ եւ պարագաներ, երբ չենք գիտեր «գործակցիլ եւ մէկ ձայնով հրապարակ գալ»: Եթէ այդ վտանգը կայ, ինչո՞ւ «անջատաբար» կը գործենք եւ ապա երազային գործակցութեան մը կը ձգտինք: Եւ ի՞նչ կը նշանակէ «անհրաժեշտութեան պարագային տարբեր մօտեցումներ ունենալ»: Նախ եւ առաջ` ո՞վ կ՛որոշէ պարագայի մը անհրաժեշտ ըլլալը կամ չըլլալը: Երկրորդ` անհրաժեշտութեան մը պարագային միշտ աւելի իմաստուն պիտի չըլլա՞յ եկեղեցւոյ, հայրենիքին եւ ազգին գերագոյն շահերը բիւրեղացնել, որպէսզի տարբեր մօտեցումները այդ շահերէն բխին: Երկու «անջատաբար» գործող պատգամաւորութեամբ ինչպէ՞ս կարելի է իրագործել ասիկա: «Ամենայն թագաւորութիւն բաժանեալ յանձն իւր աւերի. եւ ամենայն քաղաք եւ տուն բաժանեալ յանձն իւր` ոչ կացցէ» (Մատթ. ԺԲ. 25):
Սրբազանին հաստատումներէն մէկն ալ այն է, թե «մեր երկու պատուիրակութիւններուն միջեւ սիրալիր յարաբերութիւն ու գործակցութիւն կար, սակայն աւելի՛ն ըլլալու ակնկալութիւնը ունինք միշտ»: Եթէ մէկ ազգ եւ մէկ եկեղեցի ենք, մեզի հետ «սիրալիր յարաբերութիւն ու գործակցութիւն» ունենալը ինչպէ՞ս կ՛ըլլայ: Եթէ ակնկալութիւն մը կայ, այդ ալ պէտք է ըլլայ վերջ տալ երկփեղկումին, որ ստեղծուեցաւ 1956 թուականին եւ այսօր կէս դարէ ի վեր կը գոյատեւէ ի վնաս մեր ժողովուրդին:
Սրբազանին հարցազրոյցին մէջ նկատելի է ուրիշ յատկանշական երեւոյթ մը, որ այս վերջերս կիլիկեան այլ միաբաններու եւ աշխարհականներու գրութիւններուն եւ խօսքերուն մէջ կարելի է նշմարել: Ամէն անգամ, երբ Կիլիկիոյ աթոռին մասին է խօսքը` «աթոռ» բառին որպէս ստորոգելի կը գործածուի «սուրբ» ածականը: Նարեկ Սրբազանի հարցազրոյցին մէջ երեք կամ չորս անգամ գործածուած է «մեր Ս. Աթոռը» բացատրութիւնը, իսկ տեղ մըն ալ` ակնարկելով Ս. Էջմիածնի եւ Կիլիկիոյ կաթողիկոսութիւններուն` «մեր երկու Ս. Աթոռները» կ՛ըսուի_այսինքն` երկու անջատաբար սրբութեամբ պարուրուած «հաւասարազօր» աթոռներ_ականջը խօսի Մինաս Թէօլէօլեանին: Հայ ժողովուրդը իր հայրապետութեան կեդրոնը կը ճանչնայ որպէս «Մայր Աթոռ»: «Հայրապետական մաղթանք»-ի բնագրին մէջ, զոր բարեկամ հոգեւորական մը տրամադրեց, մէկ անգամ իսկ Ս. Էջմիածինը չէ կոչուած Ս. Աթոռ, այլ «Մեծ Աթոռ» կամ «Մայր Աթոռ»:
Ստոյգ է, որ Կիլիկիոյ հին կաթողիկոսներէն եւ եպիսկոպոսներէն մի քանին իրենց գրութիւններուն մէջ գործածած են «սուրբ» մակդիրը Կիլիկիոյ կաթողիկոսական աթոռին համար, բայց ասիկա ըրած են հազուադէպ առիթներով: Իսկ անթիլիասական մերօրեայ «հաւասարազօր» ամոլները առիթ չեն փախցներ սրբութեան տիտղոսով զարդարելու «մեր» աթոռը: Իսկ Ս. Էջմիածինը եւս «Ս. Աթոռ» կոչելով` կ՛երեւի թէ զրկած ըլլալ կը կարծեն զայն Մայր Աթոռ ըլլալու հանգամանքէն, որպէսզի «հաւասարազօր» կաթողիկոսութեան բորբոսած հակականոնական բանաձեւը արմատացնեն մտքերու մէջ:
Նարեկ Սրբազանի հարցազրոյցէն այն տպաւորութիւնը կը ստացուի, թէ Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան պատուիրակութիւնը, որուն անդամ է ինք տասներեք այլ անձերու հետ, մեծ իրագործումներ կատարուած են համագումարին ընթացքին: Իսկ Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնի պատուիրակութեան իրագործումներուն մասին նուազագոյն տեղեկութիւն տրուած է: Նոյնիսկ չէ յիշուած, թէ այդ պատուիրակութիւնը քանի հոգիէ բաղկացեալ էր: Իրողութիւնը ա՛յն է, որ Ամենայն հայոց կաթողիկոսութիւնը եւս մեծ պատուիրակութեամբ (տասնչորս հոգի) մասնակցած էր համագումարին: Անշուշտ Նարեկ Սրբազան կ՛ըսէ, թէ Կիլիկիոյ պատգամաւորութեան գործունէութեան մասին միայն պիտի արտայայտուի: Բայց եւ այնպէս, երբ կը յայտարարէ, թէ «մեր երկու պատուիրակութիւններուն միջեւ սիրալիր յարաբերութիւն ու գործակցութիւն կար», պարտաւոր էր ընթերցողներուս տեղեկացնելու, թէ այդ «սիրալիր յարաբերութիւն»-ը եւ «գործակցութիւն»-ը ինչ մարզերու մէջ էր եւ անոր շնորհիւ ինչ բաներ իրագործուեցան յօգուտ մեր եկեղեցւոյ եւ ժողովուրդին:
Վերջերս հայրենիք այցելութեանս օրերուն առիթ ունեցայ համագումարին մասին կարգ մը տեղեկութիւններ քաղելու Ամենայն հայոց կաթողիկոսութեան պատուիրակութեան մասնակցող աշխարհական կարգ մը անդամներէն: «Սիրալիր յարաբերութենէ եւ գործակցութենէ» փարսախներով հեռու, տարբեր եւ տխուր պատկեր մը ներկայացուցին անոնք Կիլիկիոյ պատուիրակութեան «քաջագործութիւններուն» մասին: Նարեկ Սրբազան եւ իր ընկերները ընտրողական յանձնախումբին մէջ ճնշում բանեցնելով` ամէն աշխատանք տարած են նսեմացնելու Մայր աթոռի պատուիրակութիւնը, ջանալով խափանել անոր անդամներուն մուտքը բարձրագոյն վարչական ժողովներէն ներս: Ասիկա բացէ ի բաց անարգանք է հայ ազգին, հայրենաբնակ մեր ժողովուրդին եւ մանաւանդ Մայր հայրենիքին, ուր կը գտնուի աշխարհասփիւռ Հայաստանեայց եկեղեցւոյ կեդրոնատեղին: Իրողութիւնը ա՛յն է, որ միայն Մայր աթոռի պատուիրակութեան ծանր բողոքներուն վրայ առիթ տրուած է, որպէսզի պատուիրակութեան անդամներէն ոմանց անունները դրուին ընտրացանկերուն վրայ եւ արդիւնքը այն եղած է, որ անոնք ընտրուին որպէս անդամ բարձրագոյն վարչական մարմիններուն` ներկայացնելու համար Հայց. եկեղեցին եւ Մայր աթոռը:
Ի՞նչ իմաստութիւն կրնայ ըլլալ այսպիսի «մրցակցութեան» մէջ, երբ մեր Սուրբ եկեղեցին համաշխարհային եկեղեցական շրջանակներէ ներս կը ներկայանայ երկփեղկեալ ճակատով: Ի՞նչ շահ կրնանք ապահովել մեր եկեղեցւոյն, մեր ժողովուրդին եւ մայր հայրենիքին, երբ ամբողջ աշխարհի առջեւ օր ցերեկով Անթիլիաս առիթ չի փախցներ իր հաւասարազօր կաթողիկոսութեան սին ձգտումներով եւ երազներով ճաթռտուքներ յառաջացնելու Հայաստանեայց եկեղեցւոյ նուիրապետական կառոյցին մէջ: Մի՞թե պատմութիւնը դարձեալ եւ դարձեալ չէ փաստած, որ Հայց. եկեղեցւոյ աստուածակառոյց նուիրապետութիւնը անսասան է, իսկ օտար երկրի մը ծովափնեայ աւազներուն վրայ հիմնուածը` ժամանակաւոր եւ միշտ ենթակայ փլուզումի:
Որպէս հետեւանք ազգին մէջ ազգ եւ եկեղեցիին մէջ եկեղեցի դառնալու անջատողական ձգտումներու, Անթիլիաս վերջերս նոր թափով մը սկսած է փետրազարդել ինքզինք որպէս «հայ ուղղափառ եկեղեցւոյ կեդրոնավայր» եւ «սուրբ վայր», իսկ իր գահակալը ներկայացնել որպէս «առաքելական առաջնորդ» եւ Ս. Գրիգոր Լուսաւորչի «հետնորդ»: Այս ամէնը ո՞ւր պիտի առաջնորդեն մեզ, մանաւանդ այսօր, երբ ցրուած ենք աշխարհի չորս ծագերուն եւ մեր ժողովուրդը պէտք ունի զինք միաւորող առաջնորդներու եւ միասնականութեան առաջնորդող հաստատութիւններու: Անջատողական ոգիով ի՞նչպէս պիտի կարենանք մեր եւ մեր հայրենիքին դէմ ծառացող բազում դժուարութիւնները դիմագրաւել, խութերը եւ խոչընդոտները հարթել, ուծացման եւ մեր զաւակները մեզմէ խլող աղանդաւորական եւ այլ տեսակի վնասակար քաղաքական եւ ընկերային շարժումներուն առաջքը առնել: Ասիկա ժամանակը չէ միջնադարեան վէճեր յարուցանելու, հինէն եկած եկեղեցւոյ նուիրապետական կարգը փոփոխութեան ենթարկելու: Մեր բոլոր աթոռներն ալ այդ կարգին մէջ ունին իրենց հաստատուն եւ յարգելի տեղը: Մէկուն նսեմացումը եւ միւսին բարձրացումը միայն կրնայ կագ ու կռիւ ստեղծել եւ յաչս ժողովուրդին նսեմացնել բովանդակ եկեղեցին եւ հոգեւորականութիւնը: Կէս դարէ ի վեր նման վէճեր միայն ծառայած են մէկ բանի` պարպելու ժողովուրդը իր զգացումներէն հանդէպ ազգին եւ ազգային եկեղեցւոյ: Այսօր ազատ եւ անկախ հայրենիքի իրականութիւնը կը պարտադրէ, որ մէկ կողմ դնենք մեր տարակարծութիւնը եւ լծուինք հայրենիքի շինութեան եւ ազգային եկեղեցւոյ բարեզարդութեան: Այդ զոյգ նպատակներուն եթէ իրապէս կը հաւատանք, պէտք է համոզուինք, որ հատուածական կամ կողմնակի շահերու հետապնդումը միայն վնաս կրնան հասցնել:

Յ. ԹՈՐՈՍՅԱՆ

Շարունակություն »

Դրվագներ հայկական Ազատ-Որմնադրական (Մասոնական) պատմությունից

...1860թ.-ից, հատկապես Պոլսի և Զմյուռնիայի հայերը սկսել են հետաքրքրվել մասոնական սկզբունքներով: Թուրքիայի ոչ մի ազգային փոքրամասնություն, բացի հույներից, հետամուտ չէր լինում իր մայրենի լեզվով օթյակ հիմնելու գործին: Զմյուռնիայի հայությունը այդ թվերին գտնվում էր մշակութային ու կրթական վերածննդի մեջ, ունեին վաճառական մեծ կապեր՝ Փոքր Ասիայի և Եվրոպայի հետ, որն էլ պատճառ դարձավ զուտ հայկական մասոնական օթյակներ հիմնելու ճանապարհին...
ՙԱյս ծրագիրը գործադրելու համար, հայերը դիմեցին Զմյուռնիայում հաստատված ՙՀոմերոս՚ թիվ 806 անգլիախոս Ազատ-Որմնադրական Օթյակի գերհարգելի վարպետին, որ օգնի իրենց ծրագրի գործադրությանը: Վերոհիշյալ օթյակը, Անգլիայի Մեծ Օթյակի արտոնությամբ, 1860թ. հունվարի 25-ից կանոնավորապես սկսեց աշխատել Զմյուռնիայի մեջ...՚: Այս անգլիական օթյակի առաջին տարվա պաշտոնատարների ցուցակում հանդիպում ենք. ՙԵղբոր մը՝ Սերովբէ Ազնաւուրի, որ Մեծ Վերահսկողի աթոռը գրաւած է նոյն օթեակի մեջ: Սերովբէ Ազնաւուրը Պոլսոյ մեջ, Ազատ Որմնադիր և ՙՕտ Ֆելլօ՚ Եղբայրակցության ներկայացուցիչ, մեծ դեր ունեցած է Պոլսոյ ՙՍեր՚ Ազատ-Որմնադրական Օթեակի հիմնարկութեան մեջ...՚:
Առաջ անցնելով նշենք, որ այսօր կրկին ՀՀ-ում՝ Երևանում, վերագործարկվել է ՙՍեր՚ մասոնական օթյակը, կարծում ենք՝ 1866թ. մայիսի 7-ին ստեղծված պոլսահայ առաջին օթյակի գործը շարունակելու համար... Այս օթյակի անդամ են բազմաթիվ հայեր (հատկապես՝ սփյուռքահայեր) և այլազգի մասոններ: Հայաստանի Մեծ Օթյակի ստեղծման հովանավորներն են Ռուսաստանի, ԱՄՆ-ի Կոլումբիա նահանգի մայրաքաղաքային շրջանի և Ֆրանսիայի Ազգային Մեծ Օթյակները: Հանդիսությանը մասնակցել են - ԱՄՆ-ի Կոլումբիա նահանգի մայրաքաղաքային շրջանի Մեծ Վարպետը, Ֆրանսիայի Ազգային Մեծ Օթյակի Մեծ Վարպետը և Ռուսաստանի Մեծ Օթյակի Մեծ Վարպետի պաշտոնակատարը: Հայաստանի Մեծ Օթյակի Մեծ Վարպետ է նշանակվել երհարգարժան Եղբայր Քրիստոֆեր (Քրիստափոր) Սահակյանը (ԱՄՆ քաղաքացի): Այսպիսով, Ռուսաստանի Մեծ Օթյակն իր իրավասությունները Արևելքում փոխանցում է ՙՍեր՚ օթյակին...
Ինչևէ, վերադառնանք հետ. ՙԱռաջին Հայ Ազատ-Որմնադրական Օթեակի հիմնարկութւունը կը պարտինք Զմիւռնիոյ Հայոց, որոնք Անգլիոյ Մեծ Օթեակին արտօնութեամբ հիմնեցին ՙՄեծն Տիգրան՚ թիվ 1014 հայախօս Օթեակը: ՙՀոմերոս՚ թիվ 806 Օթեակին կարեւոր անդամները հիմնադիրները եղան ՙՄեծն Տիգրան՚ թիվ 1014 Օթեակին՝ բարոյապես օգտակար ըլլալու Հայ տարրին: Հայ Օթեակին բացման արարողութիւնը մեծ շուքով կատարւած է Յունիս 5, 1864-ի երեկոյին...՚: Այստեղ դադարեցնելով պատմությունը, որին պարբերաբար ու առավել հանգամանալից կանդրադառնանք հետագայում, նշենք, որ կազմակերպված մասոնությունը շուրջ 300 տարվա պատմություն ունի և այն սկսվում է 1717թ.-ի հունիսի 24-ից, երբ 4 հին օթյակներից (ՙեղբայրական որմնադիրների՚) ՙԽնձորենու տակ՚ պանդոկում կազմավորվեց Անգլիայի Մեծ Օթեակը...

Բացի հայտնի մտավորականներից, մշակույթի, գիտության ու այլ ոլորտների գործիչներից, մեծահարուստներից... մասոններ են եղել ԱՄՆ-ի նախագահների մեծ մասը՝ Վաշինգտոնը, Ջեքսոնը, Ջոնսոնը, Ռուզվելտը, Հարդինգը, Տրումանը և այլք, այդ երկրի նահանգապետերի, Սենատի ու Կոնգրեսի անդամների մեծամասնությունը նույնպես մասոններ են՝ հիմնականում 32 և 33 աստիճանների: ԱՄՆ-ի Անկախության Հրովարտակի 55 ստորագրողներից 40-45-ը մասոններ էին...
Ֆրանսիայում Նապոլեոնը շատ ջանքեր թափեց.ՙոր- պեսզի ղեկավարի թե° Եկեղեցին և թե° Մասոնական Օթյակները: 1805թ.-ին, նա իր եղբայր Ժոզեֆին նշանակեց ՙրանդ Օրիենթ՚-ի Մեծ Վարպետ՚: Իսկ 1914թ. փորձ արվեց Ֆրանսիայում փակել մասոնական օթյակները, սակայն, դա ամբողջապես չիրականացավ և առ այսօր մասոնական վտանգը նկատելիորեն գոյություն ունի... Հիտլերը երրորդ Ռայխում որոշակի առնչություններ ունենալով մասոնականների հետ, այնուհետև՝ անխնա ոչնչացրեց նրանց, բայց, հետպատերազմյան շրջանում, ամերիկյան զինվորականները նեցուկ եղան գերմանական մասոնության վերակազմությանը...Մուսոլինին Հռոմում որոշ մասոնների մասնակից դարձնելով իր պետականության կազմավորմանը, հետո խստիվ արգելեց բոլոր օթյակների գոյությունը...Մասոնների նկատմամբ ավելի խիստ քաղաքականություն էր իրականացնում հատկապես Ստալինը՝ խառնածին ԽՍՀՄ-ում:

Սակայն, շրջապատված դավադիր ցանցով, նա այդպես էլ չկարողացավ իսպառ ՙխեղդամահ՚ անել այդ չարիքը, հաճախ ՙթացի հետ խառնելով նաև չորը՚... ԽՍՀՄ կազմավորման առաջին իսկ օրից, ինչպես ԱՄՆ-ի հռչակման պարագայում, կառավարման բոլոր առաջնային-կարևոր լծակներին տիրել են ՙկարմիր՚ ջհուդա-մասոնականները: 1917-1921թթ. տվյալներով 22 Ժող.կոմիսարներից 17-ը հրեաներ էին՝ Լենինի (Ուլյանով, հրեա մոր աղջկական ազգանունը՝ Բլանկ) գլխավորությամբ, Զինկոմիսարիատի 43 անդամներից հրեա էին 35-ը՝ հրեա Տրոցկի - Բրոնշտեյնի գլխավորությամբ, Ն կոմիսարիատի 62 անդամներից հրեա էին 43-ը՝ հրեա Զինովև - Ապֆելբաումի գլխավորությամբ, Ա կոմիսարիատի 16 անդամներից հրեա էին 13-ը՝ ռուս Չիչերինի և նրա հրեա (կիսահայ) օգնական Կարախանի գլխավորությամբ, Ֆինանսների կոմիսարիատի 29 անդամներից հրեա էին 24-ը՝ լեհ Մերժվինսկու և նրա հրեա օգնական Դոն-Սոլովեյի գլխավորությամբ, Արդարադատության կոմիսարիատի 19 անդամներից հրեա էին 18-ը՝ հրեա Շտեյնբերգի գլխավորությամբ, Ժող.լուսավորության կոմիսարիատի 53 անդամներից հրեա էին 42-ը՝ ռուս Լունաչարսկու և հրեաներ րյունբերգի, Զոլոտնիցկու ու այլոց գլխավորությամբ, Սոցիալիստական իտությունների Ակադեմիայի անդամ - պրոֆեսորների 35 անդամներից հրեա էին 25-ը, իսկ Մոսկվայի պրոլետարիատի գրականության բյուրոյի 9 անդամներն էլ հրեա էին: Այլ ոլորտների մասին տվյալները շարունակելու դեպքում ոչ մի էական փոփոխություն չի լինի...Այսպես եղել է նաև հետագայում, որին մենք դեռ կանդրադառնանք մեր հրապարակումներում: ...Անդեմ թվացող, սակայն, հստակ սիոնիստական դեմքով մասոնության աճպարարության հետևանք էր (և՝ է), որ թուրք և հայ մասոնները ՙեղբայրաբար՚ մի օթյակում համագործակցում էին... Հայոց Ցեղասպանության իրականացման և ՙաշխարհի գաղտնի կառավարության՚ հզորացման համար: Ինչ ընդհանուր բան ունեին թալեաթը, էնվերը, ջեմալը, ալի իհսան... և Գրիգոր Զոհրապը, Տիգրան խան Գորոյանը, Սրապիոն Հեքիմյանը, Մկրտիչ Պեշիկթաշլյանը, հայ հոգևորականները կամ այլոք, որոնք անհեռատեսորեն երգում էին. ՙՏուր ձեռքդ ինձ, եղբայր ենք մենք՚-ը: Ահա, այս ՙեղբայրական՚ սկզբունքների հետևանքով է, որ կորցրեցինք Հայաստանի ու Հայության մեծ մասին, իսկ Ազգի մի հոծ զանգված դարձավ գաղթական ու սփյուռքահայ... ՙՀայ մասոնական օթեակները երբեւէ չէին կարող մտածել, որ անգլօ-ֆրանսական օթեակների կողմից շարունակաբար շահագործուել են, քանի որ բոլոր հայկական օթեակները իրենց բարոյական և նիւթական գործունէութիւնը պիտի զեկուցէին վերոյիշեալ կենտրոնական մարմիններին: Սա ինքնին, բացի որ սահմանափակում էր հայ օթեակների գործունէութեան դաշտը, այլեւ նրանք, օրը օրին տեղեակ էին լինում հայկական միջավայրին վերաբերող անցուդարձերից: Հայ մասոնը, այդ օրերին չէր կարող ըմբռնել թէ ինչպէս է շահագործվում...՚: ՙ...Սուլթանական շրջաններուն իսկ հայ դպրոցական տղաք ՙՄեր Հայրենիք՚-ը և ուրիշ ազգային հայրենասիրական երգեր կ’երգէին: Իսկ Պոլսի, 1918-ի ՙՀայաստան՚ օթեակը, Հոկտեմբեր 18, 1920 թուի պաշտօնական բացման արարողութիւնից յետոյ, մեծ հաճոյքով կը յայտարարուէ, որ Թուրքիոյ հայկական Ազատ Օթեակները իրենց աշխատանքները կը կատարեն հայկական եռագոյնի հովանու տակ՚: Ահա, թե ինչ ՙազգային՚ խաբկանքի ներքո էին ոգևորվում հայ մասոնները (նույնիսկ Միքայել Նալբանդյանի նման մտավորականները), որոնցից շատերը զոհ գնացին իրենց անհեռատեսությանը: Եթե միայն իրենք զոհվեին, ապա վնասը հաստատ մեծ չէր լինի, սակայն, նրանք զոհասեղանին դրեցին Ազգն ու Հայրենիքը... Սա է սին հայրենասիրության հետևանքը:

Երիցս սխալվում են նրանք, ովքեր փորձում են մասոնությունը ծառայեցնել սեփական Ազգին ու Հայրենիքին: Նրանք հետզհետե ընկնելով ջհուդա-մասոնական ծուղակը, կամա թե ակամա վտանգում են Հայության ու Հայաստանի ապագան, իսկ ահա, ազգի տականքի՝ ծախուների ու դավաճանների խնդիրը, քննարկվելիք այլ հարթության մեջ է, որին դեռևս կանդրադառնանք...

Արմեն Ավետիսյան

Շարունակություն »

Իրան – ԱՄՆ երկկողմ բանակցութիւնը այլընտրանք չունի

Ինչպէս յիշում էք, Իրանի ատոմական նախագծի բացայայտումից յետոյ՝ ԱՄՆ-ի ղեկավարները համարեա ամենօրեայ կարգավիճակով Իրանին սպառնում էին ռազմական հակահարւածներով: ԱՄՆ-ն այդ սպառնալիքների քաղաքականութիւնը գործադրում էր այն պատրւակով, թէ համաշխարհային հանրութիւնը պիտի կանխի Իրանի ատոմական նախագիծը, որովհետեւ Իրանի բուն նպատակը ատոմական զէնքն է եւ ոչ թէ՝ էներգիան: Նոյն օրերում ամերիկեան մի շարք գիտնականներ հիմնւելով իրական փաստերի վրայ՝ յայտարարում էին՝ եթէ Իրանը մտադիր է ստեղծել ատոմական ռումբ, այն, ինչ շեփորում էր ԱՄՆ-ն, լաւագոյն դէպքում դա ձեռք կը բերի 7-10 տարի յետոյ եւ այս տասնամեայ ժամանակը բաւարար է Իրանին դիաւանագիտական ձեւերով կանխելու համար: Ինչ որ պարզ է ԱՄՆ-ի համար, Իրանի ատոմական ծրագիրը աւելի շուտ պատրւակ է՝ քան լուրջ մտահոգութիւն:Այստեղ նպատակ ունեմ խօսել ԱՄՆ-ի հակաիրանական նկրտումների մի այլ ու աւելի տրամաբանական դրդապատճառների մասին եւ տեսնել, թէ այդ պատճառների վրայ հիմնւած ԱՄՆ-ի արտաքին քաղաքականութիւնը ինչ արդիւնք է ունեցել նախ ԱՄՆ-ի եւ յետոյ Իրանի համար:Իրանի դէմ ԱՄՆ-ի թշնամական վերաբերմունքի դրդապատճառներից մէկը եղաւ նաւթային բուրսա ստեղծելու Իրանի վճիռը: Իրանի նաւթային բուրսա ստեղծելը, որտեղ բոլոր առեւտուրներն ու գործարքները կատարւելու էին եւրոյով եւ ոչ դոլարով, լուրջ սպառնալիք էր ԱՄՆ-ի ու վերազգային նաւթային ընկերութիւնների համար: Մինչ այժմ աշխարհի բոլոր նաւթային բուրսաներում տիրական է դոլարը եւ պարզ ասած՝ Իրանի նաւթային բուրսայի ստեղծւելուց յետոյ՝ սպառող երկրների մօտ կը ստեղծւի նաւթային առեւտրի նոր այլընտրանք եւ դա իրականութեան մէջ կարող է վերջակէտ լինել նաւթա-դոլարի համաշխարհային գերիշխանութեան համար: Նաւթային բուրսայի գոյացումը, որը կաշխատի եւրոյով, էապէս կամրապնդի եւրոյի եւ Եւրոպայի դիրքերը, որը Եւրոպային թոյլ կը տայ կամաց-կամաց նւազեցնել ամերիկեան կախւածութեան աստիճանը: Ուրեմն՝ Եւրոպայի աւելի անկախ դիրքերն ամրապնդւելով՝ նւազելու են ԱՄՆ-ի աշխարհա-քաղաքական դիրքերը Եւրոպայում: Սա պարզապէս ԱՄՆ-ի համար նշանակում է սպառնալիք, որի պատճառն է Իրանը: Նաեւ պիտի մատնանշել, որ Իրանը իր նաւթային բուրսան հիմնելով՝ վտանգելու է տարածաշրջանից դէպի Արեւմուտք արտածող արտահոսքը, որի համար մեծ դրամագլուխ է յատկացրել ԱՄՆ-ն, ինչպիսին է Բաքու-Թիֆլիս-Ջէյհան, իրաքեան նաւթատար խողովակները եւ այլն:ԱՄՆ-ն Իրանին կանխելու նպատակով՝ որդեգրեց մի շարք քաղաքականութիւններ, որոնցից գլխաւորը հանդիսացաւ Իրանի ատոմական ծրագիրը:Ըստ որոշ փորձագէտների՝ կանխարգելիչ միջոցն էր երիտասադրութեան միջոցով գունաւոր յեղափոխութիւն իրականացնելը: Բայց սա նաեւ չի կարող ամուր հիմք հանդիսանալ ԱՄՆ-ի համար, որովհետեւ այսօրւայ իրանցի երիտասարդութիւնը, որի 70 %-ը 30 տարեկանից վար է եւ մի խօսքով՝ ծնւել ու դաստիարակւել է Իրանի Իսլ. յեղափոխութիւնից յետոյ, աւելի պահպանողական է՝ թէ՛ իր նախորդ սերնդից, եւ թէ՛ յետխորհրդային երկրներում ապրող երիտասարդութիւնից: Նաեւ պիտի ասել, որ այսօրւայ Իրանում հնարաւոր չէ հիմնել որեւէ կազմակերպութիւն՝ կառավարութեան հսկողութիւնից հեռու:Միւս կանխարգելիչ միջոցը ԱՄՆ-ի ղեկավարութեան համար դա ցեղային հակասութիւնները բորբոքելու ծրագիրն է: Դրա գլխաւոր օրինակը հանդիսացան վերջերս Իրանի Ատրպատական նահանգում առաջացած խռովութիւնները, որոնք, ի վերջոյ, յանգեցին ի վնաս անջատողական վարձկանների: Իրանի կառավարութեանը, որի կազմում անդամակցում էին նաեւ Ատրպատական նահանգի ծնունդ ունեցող անհատներ, ցոյց տւեց, որ կարողութիւն ունի որեւէ նմանօրինակ խառնակութիւն լուծել ի շահ Իրանի հողային ամբողջականութեան:ԱՄՆ-ի համար նաեւ մի քանի պատճառով անկարելի է Իրանի դէմ ռազմական գործողութիւնը. նախ լաւ գիտէ, որ պատերազմ սկսելու դէպքում՝ Իրանը կարող է դրդել Իրաքի շիա մահմեդականներին, որոնք լուրջ վնասներ կը հասցնեն ԱՄՆ-ին: Երկրորդը այն է, որ ԱՄՆ-ում աշխատող եւ մեծ ազդեցութիւններ ունեցող հրէական լաբբին կարող է լինել պատերազմի գլխաւոր ընդդիմադիրը՝ քաջ գիտակցելով, որ Իրան-ԱՄՆ բախման առաջին թիրախը կարող լինել ինքը՝ Իսրայէլը: Նաեւ պէտք է աւելացնել, որ պատերազմը մեծ վնասներ է հասցնելու Եւրոպային ու Ռուսաստանին եւ նրանք որեւէ ջանք չեն խնայելու պատերազմը կասեցնելու ուղղութեամբ: Մատնանշելի է, որ Իրանը կարողութիւն ունի պատասխանելու ԱՄՆ-ի կողմից իր դէմ սահմանւած բոյկոտներին իր դաշնակից պետութիւնների հետ տնտեսական պայմանագրեր կնքելով:Այս բոլորից յետոյ մնում է վերջին ու գլխաւոր փուլը՝ Իրան-ԱՄՆ երկկողմ բանակցութիւնը, որը, ըստ երեւոյթին, ցանկալի է երկու կողմի համար:Թէ այս բանակցութիւնները ինչպէս կընթանան եւ Իրանը ինչ պատասխան կը տայ եւրոպական վեցնեակի առաջարկած փաթեթին, մի բան պարզ է բոլորին եւ դա այն է, որ այսօրւայ միջազգային քաղաքականութեան ոլորտում Իրանը եղաւ միաբեւեռ աշխարհակարգի գերեզմանափորը եւ այդ առաքելութիւնը կարող է կատարել մԵինչեւ վերջ, մինչեւ բազմաբեւեռ աշխարհակարգի կայացումը, որին ձգտում են՝ Ռուսաստանը, Չինաստանը, Հնդկաստանը, Իրանն ու Եւրոպան:

Ալիքի Էջերում....

Շարունակություն »

Առաջին տարեդարձը

Վաղը՝ Յունիսի 22-ին լրանում է իմ կայքէջի ծննդեան առաջին տարեդարձը

Տարեդարձ է այսօր , ուրախ օր է այսօր.................

Շարունակություն »

Նոր համաձայնութիւնների հեռանկարով

Ի վերջոյ, Խաւիէր Սոլանան Իրանի ղեկավարութեանը յանձնեց եւրոպական վեցնեակի առաջարկների փաթեթը՝ Իրանի ատոմական թղթածրարի ուղղութեամբ:Ինչպէս որ յայտնի է, այս վերջին օրերում մեղմացել են խնդրայարոյց կողմերի՝ Իրանի ու ԱՄՆ-ի դիրքերը՝ միմեանց հանդէպ: Վերոյիշեալ առաջարկների փաթեթի ամենակարեւոր կէտը, որի շուրջ նոյնիսկ համաձայնել է ԱՄՆ-ն, Իրանում ուրանի սահմանափակ հարստացման առաջարկն է: ԱՄՆ-ն հիմնւած իր ենթադրութիւնների վրայ՝ երկար ժամանակ դէմ էր ուրանի հարստացման Իրանի իրաւունքներին՝ կասկածամտօրէն դիտելով դա: Բայց այս վերջին օրերի ընթացքում ԱՄՆ-ն յետ նահանջեց իր նախկին դիրքերից ու 27 տարուց յետոյ Իրանին առաջարկեց երկկողմ ուղղակի բանակցութիւն: Տւեալ նահանջը կարելի է մեկնաբանել այն տրամաբանութեամբ, որ Իրանի վրայ ԱՄՆ-ի գործադրած ճնշումները հասել են իրենց վերջին կէտին: Ներկայ իրավիճակում ԱՄՆ-ը կամ պիտի դիմի ծայրայեղ գործողութեան, որի հնարաւորութիւնը ներկայ պայմաններում չունի եւ կամ խոստովանի (ոչ հրապարակաւ) որ ձախողւել է Իրանին վախեցնելու ծրագիրը ու դիրքերը մեղմացնելով՝ բանակցութեան հրաւիրի, որի արդիւնքում Իրանի հետ պիտի հասնի նոր համաձայնութիւնների:Այս բոլորին զուգահեռ՝ Իրանն էլ նոյնիսկ մեղմացրել է իր նախկին կարծր դիրքերը՝ Եւրոպայի առաջարկների փաթեթը դրական համարելով: Մօտ երկու շաբաթ առաջ Իրանն էլ իր հերթին յայտարարեց իր վերջին սպառնալիքը՝ ԱՄՆ-ին, որը յայտարարւեց Իրանի առաջնորդի միջոցով: Այաթ. Խամենէին Իրանի Իսլամական Հանրապետութեան հիմնադիր Էմամ Խոմէյնիի մահւան տարելիցին իր խօսքն ուղղելով Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներին՝ յայտարարեց, թէ «Լաւ իմացէք, եթէ Իրանի նկատմամբ ամենաչնչին սխալը թոյլ տաք, տարածաշրջանի նաւթի հոսանքը լուրջ կը վտանգւի»: Այս խօսքերը թէ՛ ԱՄՆ-ի, եւ թէ՛ համաշխարհային հանրութեան մօտ մեծ մտահոգութիւնների պատճառ դարձան, ոչ այն պատճառով, որ Իրանը կը կասեցնի իր նաւթի արտածումը, որը գոհացնում է աշխարհի նաւթային կարիքի միայն 3 տոկոսը եւ դրա բացակայութեան դէպքում՝ հնարաւոր է օգտագործել Սաուդական Արաբիայի նաւթահորերի մեծ հնարաւորութիւնները, այլ Հորմոզ նեղուցը փակելու պատճառով: Պարսից ծոցից արտահանւած 90% նաւթը, որը կազմում է աշխարհի 40% նաւթը, միջազգային շուկայ է արտածւում Հորմոզ նեղուցի միջոցով եւ Իրանի ծովուժը ապրիլին այդ շրջանում ցուցադրած իր ռազմափորձի միջոցով աշխարհին փաստեց, որ ինչքան հեշտ կարելի է փակել այդ նեղուցը: Բայց այս բոլորին զուգահեռ՝ պիտի աւելացնել, որ Իրանը խիստ կապւած է իր նաւթի վաճառքից գոյացրած նիւթական մեծ հնարաւորութեան ու Իրանի շահի 80 տոկոսը գոյանում է նաւթի վաճառքից, եւ Գերմանիան, Ֆրանսիան, Իտալիան, Ճապոնիան ու Չինաստանը կազմում են այդ արտահանման սպառողները: Ուրեմն՝ մեծ հաւանականութեամբ այդ հսկայ առեւտուրի անտեսումը ոչ Իրանի համար ցանկալի եւ հնարաւոր է եւ ոչ՝ սպառող երկրների համար:Ուրեմն` քաղաքական երկկողմ դուէլը հասել է իր վերջին փուլերին, որի ընթացքում մահից խուսափելու նպատակով երկու կողմն էլ ցանկանում են կիրառել «Յաղթութիւն-յաղթութիւն» խաղաոճը:Այստեղ Եւրոպան դարձեալ յայտնւել է իրաւարարի դիրքում. մէկ կողմից Վիեննայում ԱՄՆ-ի արտգործնախարարին համոզում են, որ Իրանի ճգնաժամը պիտի լուծւի դիւանագիտական ճանապարհով եւ միւս կողմից Իրանին առաջարկում է մի փաթեթ, որի խորքում ունի իր յստակ պատգամը. «Եթէ չընդունէք այս առաջարկները, պիտի սպասէք նոր սահմանափակումների»:Այս հետաքրքիր դուէլի աւարտին հնարաւոր է Իրան-Ամերիկա բանակցութիւնների սեղանին յայտնւեն 2003-ի Իրանի ու դրանց զուգահեռ՝ նաեւ ԱՄՆ-ի առաջարկները, որը կարելի է համարել երկկողմ բանակցութեան իրական ու տրամաբանական օրակարգ՝ «Յաղթութիւն-յաղթութիւն» խաղաոճի լոյսի ներքոյ:2003-ի առաջարկների փաթեթում Իրանը ԱՄՆ-ից պահանջել էր դիւանագիտական երկկողմ յարաբերութիւնների ընդունում, միակողմանի բոյկոտների կասեցում եւ Իրանում իշխանափոխութեան նախագծից հրաժարում: Իրանի նորընտիր նախագահը այս առաջարկներին աւելացրել է ուրանի հարստացման ոլորտում Իրանի գիտական հետազօտութիւնների իրաւունքի ճանաչումը:ԱՄՆ-ն եւս 2003-ի պահանջների փաթեթում Իրանից պահանջում էր ընդունել երկու անկախ՝ Իսրայէլի եւ Պաղեստինի երկրների ռազմավարական նախագծի ճանաչում ու վաւերացում, հրաժարում՝ ԱՄՆ-ի կողմից ահաբեկիչ ճանաչւած խմբաւորումների հովանաւորութիւնից, Աֆղանստանում եւ Իրաքում համագործակցել ԱՄՆ-ի հետ եւ միատեղ պայքար մղել «Ալ Ղայիդա» եւ այլ ահաբեկչական կազմակերպութիւնների դէմ:Վերջին օրերում քաղաքական ու տարածաշրջանային անցուդարձները առաջացնում են այն տեսակէտը, թէ Իրանը եւ ԱՄՆ-ն կամաց-կամաց մեղմացնելով դիրքերը՝ մօտենում են իրար՝ աշխարհին աւետելով նոր համաձայնութիւնների հնարաւորութիւնների մասին:

Ալիքի էջերում....

Շարունակություն »

ԱՄՆ-ի արտաքին քաղաքականութեան նւազումն ու առաջնահերթութիւնների փոփոխութիւնը

Ինչպէս բոլորիս յայտնի է, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգների ղեկավարութիւնը Միջին Արեւելքի տարածաշրջանում իր ներկայութիւնն ու գերակայութիւնն ամրապնդելու նպատակով՝ կիրառեց մի նոր գործելաոճ, որը պաշտպանում էր ժողովրդավարութեան տարածումը Միջին Արեւելքի երկրներում, որի արդիւնքում պիտի ստեղծւէր «Մեծ Միջին Արեւելք»-ը՝ նոյնինքն ԱՄՆ-ի միջոցով:Այդ քաղաքականութեան հիման վրայ ԱՄՆ-ն մեծ դրամագլուխ յատկացրեց Միջին Արեւելքի երկրներում գործող ընդդիմութիւններին՝ տւեալ կառավարութիւններին ճնշելու նպատակով: Այս բոլորի ընթացքում ԱՄՆ-ն ամենօրեայ կարգով ուղղակի սպառնում էր մասնաւորապէս Միջին Արեւելքի արաբական եւ Պարսից ծոցի երկրների ղեկավարներին, թէ եթէ չբարեկարգեն իրենց իշխանութեան համակարգը, չընդունելով ամերիկեան արտադրած ժողովրդավարութիւնը, կը տապալւի իրենց իշխանութիւնը: Արաբական երկրներին վախեցնելու համար՝ ցուցադրւում էր ԱՊՀ-ի երկրներում՝ Վրաստանում եւ Ուկրայինայում իրագործւած գունաւոր յեղափոխութիւնների արդիւնքը: Այդ իսկ պատճառով՝ արաբական երկրները մեծամասնաբար հաւանութիւն տւեցին ԱՄՆ-ի հետ համագործակցելուն՝ խորքում իմանալով, որ Ամերիկայի ճնշումներն ունեն տնտեսական հիմք, ոչ թէ՝ տարածաշրջանում ժողովրդավարութեան չգոյութիւնը: Տնտեսական դրդապատճառներին զուգահեռ՝ նաեւ կար Իրանի դէմ արաբական երկրների համախմբումը, որին շատ կարիք ունի ԱՄՆ-ն:Միջին Արեւելքում ժողովրդավարութեան տարածման գաղափարն ու ազատ շուկայի ստեղծումը նոյն այդ երկրներում բխում է Արեւմուտքի էներգետիկ աղբիւրների ապահովման ու անվտանգութեան մտահոգութիւնից: Քանի որ Միջին Արեւելքը իր մէջ ունի պատերազմի բոլոր դրդապատճառները՝ ԱՄՆ-ն փորձեց ժողովրդավարութեան գաղափարի պարտադրումով ու տնտեսական փոխկապւածութեան միջոցով, որը կարելի էր առաջացնել նոյն այդ ազատ շուկայի ստեղծման գաղափարով, ապահովել Միջին Արեւելքի էներգիայի անվտանգ հոսքը՝ դէպի Արեւմուտք:Բայց վերջին մէկ տարւայ ընթացքում իրականացւած որոշ իրողութիւնները փաստում են հետեւեալ երկու իրականութիւնները՝ 1- Տարածաշրջանում ԱՄՆ-ի առաջնահերթութիւնների յստակ փոփոխութիւն, 2- ԱՄՆ-ի արտաքին քաղաքականութեան նւազում՝ միջազգային յարաբերութիւնների մէջ:Առաջնահերթութիւնների փոփոխութիւնԵթէ յիշէք, երբ 2003 թւականին Լիբիան ԱՄՆ-ին յանձնեց իր ատոմական կայանները եւ հրաժարւեց ատոմական գերուժ դառնալու նպատակից, ԱՄՆ-ն անդադար յայտարարում էր, թէ Միջին Արեւելքի եւ մասնաւորապէս Իրանի իշխանութիւնների համար պիտի օրինակ հանդիսանայ Լիբիայի արարքը: Մի խօսքով՝ ԱՄՆ-ի ցանկութիւններին յանձնւելը պիտի լինէր այդ երկրների առաջնահերթութիւնները: Իրականութեան մէջ, այդպէս չեղաւ նամանաւանդ Իրանի գծով: Ոչ միայն Իրանում, այլ տարածաշրջանի միւս երկրներում առաջացան հակաամերիկեան տրամադրութիւններ: Իրաքում յաղթեցին շիա մահմեդականները, Պաղեստինում գործի գլուխ անցաւ «Համմաս» խմբակցութիւնը եւ Եգիպտոսում զարգացաւ «Էխւան ալ մոսլեմին»՝ Իսլամական եղբայրութեան կուսակցութեան դերակատարութիւնը: Այդ դէպքերից յետոյ պարզ յայտնի է ԱՄՆ-ի առաջնահերթութիւնների յստակ փոփոխութիւնը: Այդ իրողութեանը որպէս օրինակ՝ կարող ենք նշել Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիեւին, որի ընտրութիւնը որպէս նախագահ՝ համաշխարհային հանրութեան կողմից համարւում էր ոչ-ժողովրդավարական ընտրութիւն, ԱՄՆ հրաւիրելը եւ Կ. Ռայսի կողմից արտայայտւած այն յայտարարութիւնը, որ այլեւս Լիբիայի իշխանութիւնը դուրս է գալիս Ամերիկայի կողմից որպէս ահաբեկիչ ճանաչւած երկրների ցանկից:Այս երկու իրադարձութեան ընթացքում երբեք չխօսւեց ազատութեան, ժողովրդավարութեան, արդարութեան, խօսքի ու մամուլի ազատութեան մասին եւ դա պարզ օրինակն է, թէ ԱՄՆ-ն փոփոխութեան է ենթարկել իր միջինարեւելեան առաջնահերթութիւններն ու ժողովրդավարութեան գաղափարների տարածման իդէալիստական նպատակներից անցել է անվտանգութեան ապահովման եւ շահերի պահպանութեան գործնապաշտ գաղափարի՝ ընդունելով Միջին Արեւելքում գոյութիւն ունեցող քաղաքական բազմազանութիւնը:Արտաքին քաղաքականութեան նւազումԱՄՆ-ն Երկրորդ աշխարհամարտից ու Վիետնամի պատերազմից եւ վերջին շրջանում Աֆղանստանի ու Իրաքի պատերազմներից յետոյ իր շուրջ համախմբեց մի շարք երկրների, որոնք պաշտպանում էին ԱՄՆ-ի միջազգային քաղաքականութիւնն ու առերեւոյթ Ամերիկայի հեգեմոնիան՝ գերիշխանութիւնը՝ յոյս ունենալով, որ իրենք եւս բաժին կը ստանան ամերիկեան կարկանդակից:Բայց վերջին շրջանում Ամերիկայի առաջնահերթութիւնների փոփոխութեան բերումով՝ կարծես թէ նւազել է ԱՄՆ-ի արտաքին քաղաքականութեան դերակատարութիւնը:Թուրքիայի հետ յարաբերութիւնների սառեցումը, Պաղեստինում «Համմաս»-ի գործի գլուխ գալը, Ուզբեկստանում ամերիկեան գունաւոր յեղափոխութեան տապալումը, Վրաստանում գունաւոր յեղափոխութիւնից յետոյ տնտեսական տագնապը, նարնջագոյն Ուկրայինայում ռուռամէտ հոսանքի յաղթանակը՝ խորհրդարանական ընտրութիւններում, Իրաքում շիաների յաղթանակը, Իսպանիայի, Լեհաստանի, արեւելեան Եւրոպայի սոցիալիստ ու հակաամերիկեան կուսակցութիւնների յաղթանակը, Թայլանդի վարչապետ Տակսին Շինաւատրայի հրաժարականը՝ հակաամերիկեան ժողովրդական ցոյցերից յետոյ, Նեպալի դիկտատոր Գիանենդրայի դիրքերի սասանումն ու վերջերս Իտալիայում Սիլւիօ Բեռլուսկոնիի պարտութիւնը, որից յետոյ իշխանութեան գլուխ անցաւ Սոցիալիստ կուսակցութեան ղեկավար Պրոդին ու երկրի նախագահը դարձաւ 82-ամեայ մի կոմունիստ, գալիս են փաստելու այն իրականութիւնը, որ ԱՄՆ-ն միջազգային ոլորտում կորցնում է իր գործակատար վարձկաններին եւ այդ իսկ պատճառով՝ նւազում է իր արտաքին քաղաքականութեան գործունակութիւնը: Այս շրջագծում պիտի վերլուծել Իրանի ատոմական էներգիայի նախագծի եւ դրան զուգահեռ՝ Ռուսաստանի ու Չինաստանի դերակատարութիւնը՝ տարածաշրջանի ու միջազգային յարաբերութիւնների մէջ, որոնք փորձում են տարածաշրջան ներխուժած ԱՄՆ-ին հեռացնել այն շրջաններից, որոնց գլխաւոր դերակատարը եղել են իրենք՝ Իրանը, Ռուսաստանը եւ Չինաստանը:

Ալիքի Էջերում....

Շարունակություն »

«Սոցիալիզմի» ծաղրանկարը՝ սեւ ոսկու շրջանակի կարմիր երիզի վրայ

Ակնարկներ գիտական եւ երեւակայական սոցիալիզմի մասին

Այս վերջին տարիներում Եւրոպայում ու մասնաւորապէս Լատին Ամերիկայի երկրներում թափ առած ընկերվար կոչւած շարժումներն ու նրանց ժամանակաւոր յաղթանակները մտածելու տեղիք են տալիս, թէ արդեօք միջազգային քաղաքականութիւնը նո՞ր փուլ է մտել եւ թէ արդեօք իրապէ՞ս հասել է դրամատիրութեան անկման դարաշրջանը թէ ոչ:Ներկայ գրութեան մէջ փորձելու եմ աւելի կենտրոնանալ առհասարակ Երրորդ աշխարհի երկրներում ծայր առած ընկերվար շարժումների վրայ, որի վերջին աչքառու օրինակը հանդիսացաւ Բոլիւիայի նաւթագազային ճարտարարւեստի ազգայնացումը: Բայց թէ ինչ է կատարւում Եւրոպայում, պարզ է՝ լոկ քաղաքական աթոռախաղ՝ տիկնիկային ոճով: Եթէ փորձենք թերթել Եւրոպայի վերջին հարիւրամեայ պատմութեան էջերը, կը գտնենք, որ 1871-ին Փարիզի Կոմունայից յետոյ, երբ Եւրոպայում սանձարձակօրէն տարածւեց դրամատիրութեան տնտեսական ու գաղափարական համակարգը, սոցիալիստ ու սոցիալ-դեմոկրատ կոչւած կուսակցութիւններն է՛լ աւելիով դարձան պատեհապաշտ ու հաշտւողական՝ քան յեղափոխական՝ փորձելով բուրժուազիայի (որը այն ժամանակ օրւայ պայմանների բերումով, ազնւականների ու հողատէրերի դէմ դասակարգային պայքարի շրջանակում առաջատար ու ազատական էր) հիմնադրած կառոյցներում՝ խորհրդարանական ու նախագահական ընտրութիւններում բաժին ստանալ: Եւ այսպիսով՝ օպորտունիզմ՝ պատեհապաշտութիւնը դարձաւ եւրոպական ձախակողմեան կուսակցութիւնների գործելաոճը եւ նոյն այդ կուսակցութիւնների միջոցով պարտադրւեց Եւրոպայի աշխատաւոր դասակարգին: Այդ ժամանակաշրջանից յետոյ Եւրոպայի հանրայայտ ձախակողմեան կուսակցութիւնները, որոնք մինչ օրս անգամներ յաղթել են թէ՛ նախագահական, եւ թէ՛ խորհրդարանական ընտրութիւններում, դարձան բուրժուազիայի ոսկէ դրամի ձախ երեսը, պայքարի մէջ մտնելով նոյն այդ ոսկէ դրամի աջ երեսի հետ, որն էր ֆաշիզմը, ազգայնամոլութիւնն ու ռասիզմը, բայց միշտ ծառայութիւն մատակարարելով տեղական կամ միջազգային դրամատիրութեանը: Այս բոլոր ասւածների պարզ օրինակն է 1914- 1919-ի Գերմանիայում սոցիալիստական յեղափոխութեան ջախջախումը՝ նոյն այդ սոցիալ-դեմոկրատ կոչւածների միջոցով, որոնք յանուն իրենց ազգային բուրժուազիայի շահերի՝ պաշտպանեցին ու մասնակցեցին իմպերիալիստական առաջին աշխարհամարտում:Ուրեմն՝ այսօր նաեւ Եւրոպայում հերթական չգրւած օրէնքով յաղթանակ արձանագրած պետական սոցիալիստ կուսակցութիւնները չեն կարող տնտեսական ու քաղաքական ազատութեան յոյս ներշնչել աշխատաւոր եւ ընչազուրկ դասակարգերին:Գալով Երրորդ աշխարհում եւ յատկապէս Լատին Ամերիկայում գործող ու վերջերս յաղթանակ շահած ձախակողմեան կուսակցութիւններին, որը կազմում է այս յօդւածի հիմնական թեման, պիտի անդրադառնանք մի քանի կարեւոր խնդիրների:

Ա- Երրորդ աշխարհի երկրներում դրամատիրութիւնը պարտադրւել է եւ ոչ- բնականօրէն զարգացել

Եւրոպայում նախաճարտարարւեստական յեղափոխութեան ու նաեւ այդ յեղափոխութիւնից յետոյ եւ ժամանակաշրջանի հասարակական արտադրութեան համակարգի զարգացման հրամայականով ծնունդ առած բուրժուազիան օրւայ ազնւականներին ու հողատէրերին յաղթելու նպատակով՝ որդերգրեց մի նոր գաղափարախօսութիւն, որը կոչւեց ազատականութիւն: Այդ ժամանակահատւածում խիստ պայքար էր ընթանում հին ու աւանդական դասակարգի, որը նաեւ իշխող դասակարգն էր, ու նոր եւ արդիական դասակարգի միջեւ: Նոր դասակարգ, որը կոչւեց բուրժուազիա, ժողովրդի համար խօսում էր մարդկային իրաւունքների, քւէի իրաւունքի, խօսքի ու գրչի ազատութեան եւ նաեւ գործի «ազատութեան» մասին: Այստեղ էջի սահմանափակ լինելու պատճառով՝ հնարաւոր չէ մանրամասնօրէն խօսել այդ ժամանակւայ դասակարգային պայքարի մասին՝ դա թողնելով ապագային. միայն պիտի աւելացնել, որ այդ պայմաններում բուրժուազիան նկատւում էր մի առաջատար դասակարգ, որը իր դասակարգի շահերը պաշտպանելու նպատակով՝ ժամանակին դիմեց այդ քայլին եւ յետոյ թեւակոխելով իմպերիալիստական դարաշրջան, որի յատկանիշերից են արտադրութեան առաձնաշնորհները ու առեւտրականութեան մոնոպոլիստ համակարգը դարձաւ ամբողջատէր: Մի խօսքով՝ բուրժուազիան Եւրոպայում ունեցած իր պատմական փորձը եւ աւանդութիւնը «յարգում» է հասարակական, քաղաքական ու տնտեսական սկզբնական ազատութիւնները, մինչեւ այն ժամանակ, որ այդ ազատութիւնները չեն սպառնում իր դասակարգի շահերին ու գոյութեանը: Բայց Երրորդ աշխարհի երկրներում դրամատիրութիւնը չի ունեցել անցեալ, այլ հիմնադրւել կամ աւելի ճիշտ՝ պարտադրւել է միջազգային բուժուազիայի միջոցով՝ նոյն այդ երկրների շուկայից որպէս իր արտադրած ապրանքների սպառողական շուկայ՝ աւելի շատ կեղեքելու նպատակով: Քանի որ վերոյիշեալ երկրներում դրամատիրութիւնը բնականօրէն չի զարգացել, ինչպէս որ եղել էր Եւրոպայում, ուրեմն՝ նաեւ չունի խօսքի ու գրչի, մարդկային իրաւունքների ու առհասարակ սկզբնական հասարակական ազատութեան համար պայքարի աւանդութիւն եւ սովորաբար չունի այդ բոլոր իրաւունքների համար պայքարող անհատներին ու կուսակցութիւններին հանդուրժելու տարողութիւն: Քանի որ նմանօրինակ բուրժուազիան ստեղծւել է վերեւից՝ հրամայական կարգավիճակով, նաեւ զուրկ է արտադրողական միջոցների ու մեքենաների արտադրութիւնից եւ միայն արտադրում է սպառողական իրեր, ինչպիսին են՝ կօշիկ, ցեմենտ, ուտելիքներ, երկաթեղէն եւ այլն: Այդ պատճառով՝ Երրորդ աշխարհի թերաճ բուրժուազիայի արտադրողական համակարգը եւ զարգացումը միայն իրականում է միջազգային դրամատիրական համակարգի շրջափակում եւ երբեք չի ունենում աւելի լայնատարած զարգացում, այդ պատճառով՝ մի առ ժամանակ սահմանափակ զարգացումից յետոյ՝ մատնւում է անբանուկութեան ու տնտեսական զանազան տագնապների, որի յաղթահարման մէկ ձեւը պատերազմին դիմելն է:

Բ- Բուրժուազիայի բարեկարգութիւնը հնարաւոր չէ

Առհասարակ բուրժուազիան չի բարեկարգւում: Բարեկարգութիւնը միայն ընդունում է այն ոլորտներում, որ ժամանակին ինքը առերեւոյթ պայքարել է յանուն դրանց, ինչպիսին՝ խօսքի ու գրչի ազատութիւն եւ այն բոլորը, որ նշել եմ յօդւածի ընթացքում: Նաեւ խօսեցինք այն խնդրի մասին, թէ քանի որ թերաճ բուրժուազիան չունի այդ պայքարների աւանդութիւնը, շատ դժւար է ընդունում այդ բոլոր ազատութիւնները:Զարգացած բուրժուազիան բոլոր հասարակական ու քաղաքական շարժումների ու կուսակցութիւնների աշխատանքները հանդուրժում է մինչեւ այն ժամանակ, որ այդ աշխատանքները կատարւում են սինդիկալիստական ու հասարակական իրաւունքների սահմանում, երբ որեւէ յեղափոխական ու սոցիալիստ կուսակցութիւն փորձի գործել յանուն արտադրամիջոցների ու հարստութեան արդար բաժանման սահմաններում, կը հանդիպի իշխող բուրժուազիայի խիստ հակահարւածներին, որովհետեւ դա ուղղակի վտանգում է դրամատէրերի շահերին եւ ոչ ժողովրդին: Այստեղ է, որ նոյն այդ «քաղաքակիրթ» արեւմտեան կառավարութիւնները վայրենաբար յարձակւում են արդարադատների շարքերի վրայ: Ուրեմն՝ մարդը մարդուն կեղեքելու համակարգն ու դասակարգային խտրականութիւնը ոչնչացնելու համար՝ հարկաւոր են յեղափոխական գործողութիւններ եւ չի կարելի դրա լուծման համար՝ դիմել բուրժուազիայի հետ հաշտութեան ձեւերին կամ աւելի ճիշտ՝ դասակարգային հաշտութեան, որովհետեւ այստեղ գոյութիւն ունի տարբեր դասակարգերի՝ փոքրաթիւ դրամատէրերի ու բազմաթիւ աշխատաւորների եւ ընչազուրկների դասակարգային հակասութիւն, որը կոչւում է դասակարգային պայքար: Ուրեմն՝ կասկածելի է այն «սոցիալիստական» կուսակցութիւնների գաղափարները, որոնք անտեսելով դասակարգային պայքարը՝ քարոզում են դասակարգային հաշտութեան ու դրամատիրութեան համակարգերի բարեփոխման սին գաղափարները:

Գ- Հասարակայնացում (սոցիալականացում) եւ ոչ թէ ազգայնացում

Սովորաբար, սոցիալիստական շարժումները Երրորդ աշխարհում անկախ սինդիկալիստական սահմանափակ պահանջներից՝ նաեւ փորձում են մի քաղաքական- տնտեսական պահանջով երեւան գալ մասնաւորապէս նախընտրական շրջանում: Նրանք ժողովրդի տնտեսական դժգոհութիւններից օգտւում են աւելի քւէ շահելու նպատակով: Այս դժգոհութիւններից կարեւորագոյնն է տնտեսական- արդիւնաբերական կենտրոնների ոչ-ազգայնացած կարգավիճակը: Սա կարելի է համարել օտարերկրացի եւ սովորաբար գերտէրութիւնների տնտեսական կեղեքման դէմ պայքար: Բայց արդեօք նմանօրինակ ազգայնացումները առանցքային դեր ունե՞ն իրական սոցիալիստական յեղափոխութեան գործընթացում, թէ ոչ: Այո, բայց միայն որպէս տւեալ յեղափոխութեան սկզբնական փուլում: Սոցիալիստական յեղափոխութեան սկզբնական շրջանում գերտէրութիւնների բուրժուազիային յաղթելու համար՝ կարեւոր դեր ունի տեղական արդիւնաբերական ու առհասարակ արտադրողական համակարգի ազգայնացումը, բայց ուշադիր լինելով, որ հնարաւոր չէ կանգ առնել այդ շրջագծում եւ պիտի փորձել վեր անցնել ազգայնացման գործընթացից ու իրականացնել այդ արտադրողական միջոցների հասարակայնացումը: Ինչո՞ւ, որովհետեւ մինչեւ տեղական արդիւնաբերական միջոցների ազգայնացումը, սոցիալիստներին զուգահեռ եւ անգամ աւելի ակտիւ՝ աշխատելու է տեղական բուրժուազիան, ազգային ու նացիոնալիստ պիտակներով, իրականութեան մէջ յանուն իր դասակարգի շահերի, որը անտեսւել էր օտարերկրեայ բուրժուազիայի միջոցով: Ուրեմն՝ տեղական բուրժուազիան ազգային ու նացիոնալիստ շարժումների քողի տակ նեցուկ է լինում սոցիալիստներին, երկրի բոլոր արդիւնաբերական միջոցները ազգայնացնելու գործընթացում, որովհետեւ դա ուղղակի օգուտ է իր դասակարգին: Տեղական բուրժուազիան մօտաւորապէս երկրի բոլոր քարոզչական միջոցները (մամուլ, ռադիօ-հեռուստատեսութիւն) իր ձեռքը ունենալով՝ քաջ գիտէ, որ ապագայ ընտրութիւններում կարելի է եւ պիտի որ յաղթանակ շահի, երբ այլեւս բոլոր նիւթական աղբիւրները պատկանում են կառավարութեանը, այսինքն՝ նոյն իրեն՝ բուրժուազիային: Ուրեմն՝ սոցիալիստական կուսակցութիւններին թոյլատրելի չէ միայն հիմնւել ազգայնացման պահանջների վրայ՝ չմոռանալով, որ ազգայնացումը կարելի է օգտագործել որպէս մարտավարութիւն, ոչ որպէս ռազմավարութիւն: Պարզապէս, տեղական «աւանգարդ» բուրժուազիայի ու ռադիկալ մանր բուրժուազիայի տարբերութիւնը իրական սոցիալիստներից կայանում է հասարակութեան այդ երկու ուժերի պատմական նպատակների մէջ: Տեղական դրամատիրութիւնն ու մանր բուրժուազիան կարելի է օտարերկրեայ ամբողջատիրութեան դէմ պայքարելիս՝ անգամ գործադրի գիտական սոցիալիզմի գիտութեամբ զինւած աշխատաւոր դասակարգի տարբեր առաջարկներն ու նաեւ նրանց հետ համատեղ՝ բողոքի ցոյցեր կազմակերպի, բայց երբեք մի հիմնական նպատակի շուրջ չի կարող հանդուրժել սոցիալիստներին, որն է սեփականատիրութեան ոչնչացում, արտադրողական միջոցների հասարակայնացում, կառավարութեան ուժի գրաւում եւ սոցիալիստական հասարակութեան ստեղծում: Այդ բուրժուազիան դասակարգերի յեղափոխական պայքարը գիտակցօրէն անտեսելով՝ տարածում է դասակարգերի հաշտեցման սին գաղափարը՝ հիմնականում դրամատէր դասակարգի շահերը անվտանգ պահելու նպատակով:Այս ոլորտում երեւան են գալիս բազմաթիւ «սոցիալիստ» շարժումներ, որոնք հիմնականում ծառայելով տեղական բուրժուազիային՝ սոցիալիզմից մի ծաղրանկար են ներկայացնում հասարակութեանը, նրանց գիտական սոցիալիզմի հիմնական նպատակներից շեղելու նպատակով:

Դ- Սոցիալիզմը միայն բարոյագիտական արժէքային ուսմունք չէ, այլ՝ հասարակական, տնտեսական ու քաղաքական լուրջ համակարգ եւ գիտութիւն

Սոցիալիզմի մի այլ տեսակ ծաղրանկարը ներկայացնում են այն հոսանքները, որոնք փորձում են ժողովուրդներին համոզել, որ իրական սոցիալիզմը միայն հասարակական արդարութեան, հաւասարութեան եւ մարդկային իրաւունքների պաշտպան շարժում է, ոչ հասարակական, տնտեսական ու քաղաքական գիտութիւն, որի նպատակը դրամատիրական կարգերի, դասակարգերի ու սեփականատիրութեան ոչնչացումն է, յանուն հասարակութեան մեծամասնութեան խաւի, որը պարտաւոր է իր գոյութեան համար դրամատիրոջը ծախել իր ֆիզիկական եւ մտային ուժն ու կարողութիւնը:Այս տեսակ «սոցիալիստները», որոնք յայտնի են որպէս երեւակայական սոցիալիզմի ներկայացուցիչներ, իրենց հասկացած սոցիալիզմի հիմունքները հիմնում են ոչ թէ տնտեսական փոփոխութիւնների ու զարգացումների վրայ, այլ միայն՝ ժողովուրդների արդարատենչութեան ոգու վրայ: Նրանց համար սոցիալիզմը պատրաստ մի համակարգ է, որը կազմւել է իրենց մտքում եւ դա պիտի փոխարինի ներկայ դրամատիրական կարգերին: Նմանօրինակ սոցիալիստների կողմից ըմբռնւած հասարակական հակասութիւնները երեւակայական հասարակական հակասութիւնների եւ ներկայ հասարակութեան ու դրամատիրական համակարգերի հակասութիւն են, որոնք երբեք չեն յանգի սինթէզի, այլ անիմաստ հակասութիւններ են, որոնք երբեք չեն լուծւելու:Իրական հակասութիւնները պիտի գտնել գոյութիւն ունեցող եւ նիւթական աշխարհում գոյացող հասարակութեան մէջ: Սա է գիտական սոցիալիզմի գիտութիւնը, որից զուրկ են երեւակայական սոցիալիստները եւ այդ պատճառով՝ փորձում են ներկայ իրավիճակը բարեկարգել՝ հիմնւելով վերացական, երեւակայական ու իդէալիստական միջոցների վրայ:

* * *

Գիտական ու յեղափոխական սոցիալիզմի գիտութեամբ զինւած շարժումներն ու անհատները այսօրւայ աշխարհում ու մասնաւորպէս Լատին Ամերիկայում չեն թերագնահատում ձախակողմեան շարժումները, այլ միայն պարտականութիւն են զգում անվերջ յիշեցնել պատմութեան փորձերը, որոնք ժամանակին իրականացան ստալինեան Խ. Միութիւնում ու 20-րդ դարի Եւրոպայում՝ բոլորին զգուշացնելով օպորտունիզմի՝ պատեհապաշտութեան, ռեֆորմիզմի՝ բարեկարգչութեան ու կոյր նացիոնալիզմի՝ ֆաշիզմի վտանգների մասին: Հարկ է որպէս վերջաբան՝ ասել, որ մենք պարտաւոր ենք աւելի բաց աչքով եւ մտքով դիտել ու ըմբռնել աշխարհի փոփոխութիւնները՝ երբեք չխաբւելով ամէն մի ծածանւած կարմիր դրօշից ու «արդարատենչական» նկրտումներից՝ բուրժազիայի թակարդից խուսափելու համար:Գիտական սոցիալիստական յեղափոխութիւնը ոչ թէ մասսաների ինքնաբուխ ըմբոստութիւնն ու ապստամբութիւնն է, այլ՝ գիտակից եւ ծրագրւած յեղափոխութիւն, որը նպատակ ունի ոչնչացնել մարդը մարդուն կեղեքելու ներկայ դրամատիրական դասակարգային համակարգը՝ արտադրական միջոցները ընչազուրկ եւ աշխատաւոր դասակարգերի սեփականութիւնը դարձնելու միջոցով:

Ալիքի Էջերում....

Շարունակություն »

ՀԱՅԱՑԱ՞Ծ ՀՐԵԱՆԵՐ

Ըստ 1989թ. հրապարակած մարդահամարին, ներկայիս Հայաստանի Հանրապետութեան քաղաքացիներէն 676 հոգի հրեայ է: Անոնց 25,9 առ հարիւրը (175 հոգի) հայերէնը մայրենի լեզու կը համարէ, այսինքն՝ կը խոսի հայերէն: Ասոնք հայախօս, եւ ոչ-հայախօս Հայաստանաբնակ հրեաներ են, որոնք կը յայտարարեն իրենց հրէութիւնը:

Իսկ կա՞ն հայանուն, հայախօս, հայադաւան հրեաներ, որոնք իրենք զիրենք միմիայն «հայ» կը հռչակեն, իսկ իրականին մեջ որպես «հրեայ» կը զգան ու կը գործեն: Այլ խօսքով՝ կա՞ն հայացած տէօնմէ հրեաներ: ԱՅՈ: ՈԻ անոնց քանակը փոքր չէ:

Հրեաներու զանգուածային բնակեցումը Հայաստանի հողատարածքին վրայ՝ կ'երկարի 2000 տարի առաջ, Տիգրան Մեծի ժամանակաշրջանին (96-55 Ն. Ք.): Հայոց արքան Ասորիք, Փիւնիկէ եւ Պաղեստին իր արշավանքներէն ետք, ըստ պատմագիրներու վկայութեան, բիւրաւոր հրեայ գերիներ վերաբնակեցուց հայոց քաղաքներու մէջ: Ըստ իրենց սովորութեան, հրեայ վերաբնակները քաղաքներու մէջ ստեղծեցին իրենց մեկուսացած թաղամասերը կեթթոնները, ու ինչպէս միշտ, զբաղուեցան առեւտուրով եւ վաշխառութեամբ:

Թէ ինչ հսկայական քանակ կը կազմէին հրեաները Հայաստանի քաղաքներու բնակչութեան մէջ՝ կարելի է գաղափար կազմել պարսից Սասանեան արքայ Շապուհ Բ-ի Հայաստանեն արշաւանքներու նկարագրութիւնէրն: Փաւստոս Բիւզանդ եւ այլ պատմագիրներ կը գրեն, թէ Շապուհ իր հետ Պարսկաստան տարաւ հարիւր հազարաւոր գերիներ (պատմագիրները թիւերով կուտան իւրաքանչիւր քաղաքէն գերեվարեալներուն թիւը): Բերուող տուեալներէն կը պարզուի, որ հարաւարեւելյան Հայաստանի քաղաքաբնակ ժողովուրդին կէսէն աւելի հրեաներ էին: Իրանի այս օրուան հրեաները մեծ մասամբ կը սերին Հայաստանեն Շապուհի գերեվարածներէն. անոնց ջախջախիչ մեծամասնութիւնը իր մականունի վերջին կը կրէ հայկական-պարսկական «եան» ածանցը:

Հայ-հրէական խառնածնութեան խորհրդաւոր կողմերէն են զօկերը՝ Ագուլիսի շրջանի հայերը: Ագուլիս եղած է վաճառաշահ քաղաք, որու վաճառականները առեւտուր ըրած են Չինաստանէն Հոլանտա ու Արաբիայէն Ռուսաստան երկարող հսկայական տարածքին վրայ: Զօկերու սովորութիւներն ու գաղտնապահական ծիսակատարութիւնները սերտ առնչութիւն ունին հրէութեան հետ: Յիշենք, որ ագուլիսցի էր ՀՅԴ-ի հիմնադիրներէն Քրիստափոր Միքայէլեանը, որ, ըստ ոմանց, հայանուն հրեայ մըն է՝ Խրիսթօ Միխայլովիչ անունով:

Ռուսաստանի տարածքին ապրող հրեաներուն մէջ 1904-1905թ.թ. ռուսական առաջին եղափոխութեան եւ անոր յաջորդած հրէական ջարդերէն ետք կը նկատուի տարօրինակ երեւույթ մը: Հազարաւոր հրեաներ հայ լուսաւորչական կրօնքը կ'ընդունին: Այս ընթացքը յատկապէս կը սաստկանայ 1909-1913թ.թ.: Հարցական կմնայ, թէ Ռուսաստանի հրեաներուն այս զանգուածային «դարձը» հայութեան' տարերաի՞ն բնոյթ ունէր, թէ՞ կազմակերպուած էր: Տուեալները ցոյց կուտան, որ այս «հայադարձ»-ութիւնը առերեւոյթ չէ եւ անկազմակերպ անհատական բնոյթ կը կրէր, սակայն խորքին մէջ թելադրուած էր միասնական կեդրոնէ մը՝ շատ հաւանաբար Սիոնական Համաշխարհային կազմակերպութենէն: Այլապէս, ինչպէ՞ս բացատրել, որ միեւնոյն ժամանակաշրջանին, հրեայ ընտանիքներ Հայաստանեայց Եկեղեցւոյ գիրկը ընդունելու դիմումներ կը ներկայացնէին ոչ միայն Ռուսաստանի արեւմտեան մասի հրէահոծ քաղաքներէն (Սբ. Փետերսպուրկ, Լվով, Քիեվ, Խարքով, Օտեսա, Ռոսթով, եւն.), այլ մինչեւ իսկ հեռաւոր Միջին Ասիոյ Սամարղանտէն, այսինքն «հայանալ» ու դիմումներ կը գրէն ե'ւ արեւմտեան հրեաները (աշքենազի անունով ծանօթ) ե'ւ արեւելեան հրեաները (սաֆարտիմ):

Ռուսաստանի հրեաներու «հայացման» վերաբերեալ յոյժ կարեւոր փաստաթուղթեր կը գտնուին ԽՍՀՄ Կեդրոնական Պետական արխիւի Լենինկրատի մասնաճիւղի թիւ 821 ֆոնտին, ինչպէս նաեւ Սբ. Էջմիածնի արխիւներուն մէջ: Այդ փաստաթուղթերը գրեթէ ամբողջութեամբ տակաւին չեն հրապարակուած: Յստակ է, թէ անոնց հրապարակումը հսկայական ռումբի ազդեցութիւն պիտի գործէ ու Երեւան պիտի հանէ շատ անլուծելի թուացող հարցականները, ինչ որ սիոնիզմի հաշուին երբեք չի գար: Այսուհանդերձ, այդ արխիւներէն սպրդած են քանի մը փաստաթուղթեր:

Բերենք կարգ մը փաստեր: Ըստ ռուսական կայսրութեան մէջ գործող օրէնքին, Հայաստանեայց Եկեղեցւոյ Մայր Աթոռը, պահպանելով հանդերձ իր անկախ գոյավիճակը, կգտնուէր ներքին գործոց նախարարութեան օտարադաւաններու հոգեւոր գործերու բաժանմունքի ենթակայութեան մէջ: Այս բաժանմունքին հետ Մայր Աթոռը կը կարգաւորէր պետական նշանակութիւն ունեցող հարցերը:

Երբ որ ծագեցաւ հրեաներու հայադաւանութեան հարցը, Սուրբ Էջմիածնի Հոգեւոր Սինոտը եւ թեմակալ Առաջնորդները դիմեցին յիշեալ բաժանմունքին՝ այս հարցին վերաբերեալ պետութեան կարծիքն իմանալու: Դիմորդ հրեաներուն մեծ մասը կ'ապրէր Նախիջեւան - Պեսարապիոյ թեմին պատկանող տարածքին մէջ, որու մէջ կ'մտնէին Մոլտաւիան, ՈՒքրաինան ու հարաւային Ռուսաստանը՝ մինչեւ Աստրախան: Թեմական խորհրդի անդամ Մ. Զատիկեանցը 1910 Սեպտեմբեր 11 թուակիր նամակով կը դիմէ բաժանմունքին. «Մկրտելու եւ հայ լուսաւորչական եկեղեցու գիրկը անցնելու առթիւ հրէադաւան անձանցից ստացուած խնդրագրերի մեծ հոսանքակոյտի հետեւանքով թեմական Առաջնորդարանը սոյնով պատիւ ունի ներքին գործոց նախարարութիւնից ամենախոնարհաբար խնդրելու մշտական ղեկաւարման համար պարզաբանելու ներկայ հարցը, այն է՝ ամէն մի խնդրատուի համար առանձի՞ն դիմել դեպարտամենտին, թէ՞ ղեկավարելու մեկ ընդհանուր կանոնով»:

Պատասխան գրութեան մէջ, բաժանմունքի տնօրէն Ա. Խարուզինը կը գրէր, թէ 1896թ.-ին ընդունուած օրէնքին համաձայն «հրեաները կարող են քրիստոնէութիւն ընդունել պետութեան մէջ հանդուրժող ցանկացած քրիստոնէական դաւանանքով ոչ այլ կերպ՝ քան իւրաքաչիւր առանձին դէպքում ներքին գործոց նախարարութեան յատուկ թոյլտուութեամբ, իսկ կովկասեան երկրամասում՝ տեղական գլխաւոր իշխանութեան արտօնութեամբ»:

Քանի մը օր ետք, Խարուզին 24 Նոյեմբեր 1910 թուակիր շրջաբերականներով կը դիմէ Սուրբ Էջմիածնի Հոգեւոր Սինոտին.«Նմանօրինակ գործերի քննարկումը բերում է այն հետեւութեան, որ հրէադաւանութիւնից քրիստոնէութեան անցնելը թելադրւում է ոչ թէ Քրիստոսի բարձր ուսմունքի նկատմամբ մկրտուողնէրի ունեցած նուիրական տենչով եւ հայ-լուսաւորչական եկեղեցու հանդէպ նրանց տածած անկեղծ հակումով, այլ նիւթական այն իրաւունքների որոնմամբ, որոնք օրէնքով ձեռք են բերում քրիստոնէութիւն ընդունած հրեաները:

Այդ պատճառով - Էջմիածնի հայ լուսաւորչական Սինոտին առաջարկում է նշուած հանգամանքի վրայ հրաւիրել հայ լուսաւորչական թեմապետերի յատուկ ուշադրութիւնը, նըրանց պարտաւորեցնելով առանձնակի զգուշաւորութիւն ցուցաբերել հրեաներին մկրտուել թոյլ տալիս եւ ներքին գործոց նախարարութեանը միջնորդել միայն այն դէպքերում, երբ հաստատ համոզմունք կայ, որ հրեաները անկեղծօրէն են ուզում քրիստոնեայ դառնալ»:

Հարցը այնքան հրատապ էր դարձած, որ գործին ուղղակիօրէն կը միջամտէ ներքին գործոց նախարարը՝ 21 Նոյեմբեր 1910 թուակիր թիւ 10838 հրահանգով: Սինոտը կը գումարուի 27 Դեկտեմբերին ու թիւ 822 արձանագրութեամբ կ'որոշէ. «Դեկտ. 27-ին թ. 822. սինոտը, լսելով ներքին գործերի Պ.նախարարի անցած Նոյեմբերի 21-ի թիւ 10838 առաջադրութիւնը, որում ասուած է, թէ վերջին ժամանակներս մեծ թուով հրեաներ ընդունում են հայ-լուսաւորչական կրօնը, եւ այդպիսի կրօնափոխութիւնը շատ դեպքերում լինում է հետեւանք ոչ թէ նրանց անկեղծ համակրանքի դէպի հայ-լուսաւորչական եկեղեցին, այլ միայն կամենում են օգտուել այն բոլոր նիւթական եւ քաղաքական իրաւունքներից, որ ձեռք են բերում քրիստոնէութիւն ընդունող հրեաները եւ որով խուսափում են նրանց համար սահմանուած քաղաքացիական սահմանափակումներից, որոշեց, պատուիրել հայոց թեմակալ Առաջնորդներին, ի լրումն եւ ի փոփոխումն 1909 թ. Նոյեմբերի 13-ի թիւ 2701 եւ թիւ 2706 շրջաբերականների, նախապէս ժողովել կարեւոր տեղեկութիւները, թէ արդարեւ խնդրատու հրեան անկեղծ համակրա՞նք է տածում դեպի քրիստոնէական վարդապետութիւնը եւ հայ եկեղեցին, եւ ապա թոյլ տալ կոնսիստորիային՝ խնդրատուի մկրտութեան մասին յարուցած միջնորդութիւնը ներկայացնել Սինոտիս պատշաճ իշխանութեան թոյլտուութիւնը խնդրելու համար» (արտատպած «Արարատ» ամսագրի Յունուար, 1911թիւէն):

Սուրբ Էջմիածնի Սինոտը Խարուզինի շրջաբերականի եւ 27 Դեկտեմբեր 1910թ.-ի իր որոշման պատճէնները կ'ուղարկէ թեմակալ Առաջնորդներուն՝ առ ի գործադրութիւն: Քաջալերուած պետութեան եւ Սուրբ Էջմիածնի այս որոշումներէն, դիմումներու հեղեղ մըն է, որ կը սկսի: Ամենուրէք հրեաներ դիմումներ կը գրեն հայադաւանութիւն ընդունելու եւ հայանալու համար: Կը դիմեն Օտեսայէն, Սբ. Փեթերսպուրկէն, Խարքովէն, Քիշինեւէն, Թէոտոսիայէն ու Խրիմի այլ վայրերէն, Նոր Նախիջեւանէն, Պուխարայէն, Սամարղանտէն, Պաքուէն, եւն:

Հրեաներուն հայադաւան դառնալու կարգը հետեւեալն էր. հրեան կը դիմեր թեմական խորհուրդին: Դիմումը ընդունուելէ ետք (իսկ դիմումները ընդհանրապէս կ'ընդունուէին), հրեան յատուկ դասընթաց կ'անցներ հայ եկեղեցւոյ կից, ուր կ'ուսուցանուէին Հայաստանեայց Եկեղեցւոյ պատմութիւնն ու ծիսակատարութիւնները. դիմորդը նաեւ բաւարար չափով կը սորվէր հայերէն գրել-կարդալ ու կը ծանօթանար հայոց պատմութեան, ապա քննութիւն կը յանձնէր, եւ, յաջողելու պարագային, կը ստանար համապատասխան վկայական: Ապա նոր միայն, քննութեան յաջողած հրեան պաշտօնական դիմում կը ներկայացնէր հայ-լուսաւորչական մկրտուելու: Այս դիմումը կը քննուեր թեմական խորհուրդին կամ Էջմիածնի Սինոտին կողմէ, որոնց կողմէ քննարկուելէ եւ ընդունուելէ ետք՝ կ'ուղարկուէին Սբ. Փեթերսպուրկ՝ օտարադաւաններու հոգեւոր բաժանմունքի վաւերացմանը, որմէ ետք կը կատարուէր հրեային «հայ» օծումը եւ «հայացումը»:

Յատկանշական է, որ իրենց դիմումներուն մէջ, դաւանափոխուելու պատրաստ հրեաները իրենց քայլին որպէս արդարացուցիչ պատճառ կը շեշտէին «մովսիսականութեան համեմատ քրիստոնէական ուսմունքի մարդասիրական էութիւնը»: Ահա թէ ի միջիայլոց ինչ կը գրեն Պրոտսքիները իրենց դիմումին մէջ. «Ամենահամոզիչ փաստարկներից մէկը, որը մեզ ստիպել է եբրայական կրոնի համեմատութեամբ առաւելութիւն տալ քրիստոնէութեանը, հարկաւ, Քրիստոսի ուսմունքն է, որը պարտաւորեցնում է սէր մերձաւորի հանդէպ: Այնինչ եբրայական կրոնը յանձնարարում է վրէժխնդրութիւն, որը կարելի է իմանալ Մովսէսի օրէնքից, այդ օրէնքը տալիս է ակըն ընդ ական յանձնարարականը»:

Հետաքրքրական է նաեւ «հայացած» հրեաներու դասակարգային կազմը, դիմում կը ներկայացնէին հրեայ շրջուն փերեզակն ու մանր առեւտրականը, բարձրագոյն ուսում ստացած փաստաբանն ու բժիշկը, ընդհուպ մինչեւ մեծ հարստութիւն դիզածնէրը: Օրինակ, Պրոտսքիները վերջին խաւին կը պատկանէին: Հասկանալի է, որ հայ եկեղեցւոյ դասընթացին կրնար հետեւիլ քիչ թէ շատ գրագիտութիւն ունեցող հրեան: Սակայն, կը պատահէին դիմումներ, երբ դիմորդը կիսագրագէտ կամ անգրագէտ հրեայ էր: Հայութեան քանակը հրեաներու հաշուին շատացնելու երազխաբութեամբ տարուած հայ եկեղեցականներ կը փորձէին ելք մը գտնել նաեւ այս «խեղճ»-երուն, որոնք «կը տառապին քրիստոնէական ճշմարիտ լոյսին հասնելու համար»: Այսպէս օրինակ, Նախիջեւան-Պեսարապիոյ թեմի Առաջնորդ Ներսէս Արքեպիսկոպոս 16 Նոյեմբեր 1913 թուակիր խնդրագրով կը դիմէ հոգեւոր բաժանմունքին՝ առանց դասընթացքի անցնելու պայմանին թոյլատրելու համար հրեաներու ընդունումը Հայ Եկեղեցւոյ գիրկը, որովհետեւ «իրենց ներքին համոզմունքին անսացող եւ ճշմարտօրէն քրիստոնէական հաւատն ընդունել ցանկացող այն անձանց խնդրանքները, որոնք սակաւ գրագիտութեան կամ լիակատար անգրագիտութեան պատճառով ամենեւին զրկուած են ինչպէս հոգեւորականների մոտ սուորելու, հաւասարապէս նաեւ առաջնորդարան ներկայանալու եւ քննութիւն յանձնելու հնարաւորութիւնից, ստիպուած ենք մերժել, որի հետեւանքով դրուած նպատակը մնում է կատարելապես անհասանելի մկրտութեան հանդէպ երբեմն թոյլ են տրւում անցանկալի քայլեր, եւ անկեղծ խնդրատուների առաջ եկեղեցիների դռները մնում են գոցուած»: Ի պատասխան Առաջնորդի աղերսագրին, հոգեւոր բաժանմունքը, որը առանց այդ ալ դժկամօրէն կը վաւերացնէր «գրագէտ» հրեաներուն դիմումները, կտրականօրէն կը մերժէ Ներսէս Արքեպիսկոպոսի խնդրանքը, պատճառաբանելով. «Օրենքը անգրագէտ մարդկանց համար բացառութիւն չի պարունակեր»:

Թէ որքա՞ն է 20-րդ դարու սկզբին հայադաւան դարձած հրեաներուն քանակը՝ դժուար է կռահել: Այս հարցին պատասխան կարելի է ստանալ, եթե հրապարակուին թիւ 821 ֆոնտին ու Սբ. Էջմիածնի համապատասխան արխիվները: Ոչ-հաւաստի աղբիւրներու համաձայն, «հայացած» հրեաներուն թիւը կը հասնի 12-հազարի: Եթե հաշուի առնենք, որ այդ թուականներէն անցած է չորս սերունդ, ուրեմն ներկայիս «հայ» հրեաներուն քանակը շուրջ 50-հազար է: Մեծ հարցական կը մնայ 50-հազարին ճակատագիրը: Բացառուած չէ որ Հայաստանի Հանրապետութեան ժամանակակից անցքերուն մէջ այս հայ-հրէական հինգերորդ զօրասիւնը կեդրոնական դեր կխաղայ:

Արմենակ Պէրպէրեան

Շարունակություն »