Աշխարհի ամենասիրուն եւ ամենափոքր ջէյրանը

Շարունակություն »

Որսալու պահը...

Շարունակություն »

Սովը մինչեւ երբ պիտի՞ շարունակւի

Շարունակություն »

նա ապրում է օդակայանում

Մի 40 տարեկան Ճապոնացի, արդէն 86 օր է, ինչ ապրում է Մեկզիկոսիթիի օդակայանում: Նա հրաժարւում է թողմել օդակայանը եւ ճամբորդներն ու օդակայանի աշխատողները նրանք տեսնելով, ուտելիք եւ խմելիք են մատակարարում: Ըստ տեղեկութիւններին, նրա գործի նպատակը դեռ պարզ չէ եւ օդակայանի պատասխանատուներն էլ յայտնում են թէ չեն կարող նրան դուրս վռնդել, որովհետեւ նրա վիզան օրինական է:

Շարունակություն »

Ինչպէ՞ս Հայերը օգնեցին Թուրքերին

Արթին Առաքելեան

Պատմութիւնն, առհասարակ, այնքան ուսուցանելի կողմեր ունի որոնք ընթերցելով մարդ մի կերպ կարծես նաեւ կեանքի դասեր է քաղում դրա իւրաքանչիւ էջից: Այդ ընթացքում բացառութիւն չի կարող լինել Հայ ժողովրդի պատմութիւնը, որը գլխաւորաբար մեր համար ունի շատ ուսուցանելի դասեր: Բոլոր ժողովուրդների համար, եւ այդ թւում նաեւ հայերի համար, անհրաժեշտ է, գոնէ մէկ անգամ, կարդալ իր ժողովրդի, ազգի, երկրի ու քաղաքակրթութեան պատմութիւնը, դասեր քաղելով, ծանօթանալ իր ազգի պատմական յաջողութիւնների, ու ինչու չէ նաեւ գլխաւոր սխալների ու բացթողումների հետ:
Այս նախաբանից յետոյ, այս յօդւածում նպատակ ունեմ թռուցիկ կերպով ակնարկել մեր վերջին 100 ամեակում տեղի ունեցած երեք պատմական դրւագների, որոնք կարելի է ուսուցանելի համարել (գոնէ իմ համար այդպէս է եղել): Ուրեմն այս գրութիւնն ոչ պատմագիտական ծանրակշիռ յօդւած է եւ ոչ էլ ես պատմաբան լինելու հաւակնութիւն ունեմ, պարզապէս այս շաբաթ ցանկացայ քաղաքական վերլուծութեան փոխարեն մի քիչ էլ անդրադառնալ պատմութեանը, մի առարկայ, որը միշտ հետաքրքրել է ինձ բայց երբեք ինձ չի յաջողւել աւելի լուրջ ուսումնասիրութեան թեմայ դարձնել դա:
Մեր պատմութիւնից կարելի է բազմահազար դասեր քաղել, այն էլ այնպիտի դրւագներից, որոնք այս յօդւածում բերւած դրւագների համեմատութեամբ շատ աւելի կարեւոր եւ ճակատագրական են եղել: Բայց այստեղ մեջբերւած դրւագները, մի քիչ տարբերւելու է միւսներից, այն պատճառով, որը այս դրւագներում մէջբերւել են այն բաժինները, որտեղ հայերը լուրջ օգնութիւն են ցուցաբերել Թուրք ժողովրդին, պատմութեան ընթացքում իրենք դիրքերը ամրապնդելու գործում:
Ինչոր է անցնենք բուն թեմային:

Առաջին դրւագ՝ Հայերը Օսմանեան կայսրութեան «լաւագոյն» ծառայողները

Հայերը շատ կարեւոր դեր ու նշանակութիւն են ունեցել Օսմանեան կայսրութեան եւ յատկապէս արքունիքի մեջ: Օսմանեան արքունիքի մեծտոլոս «Ամիր»-ները (իշխան) հայեր են եղել: Հայ իշխաններն առհասարակ Թագաւորական արքունիքում զբաղւում էին հարկահաւաքով: Այդ իշխանները ժամանակի ընթացքում, իրենց հարստութեան շնորհիւ կարեւոր պաշտօններ ապահովեցին իրենց համար: Այդ իշխանների մեծամասնութիւնն ապաշնորհ անհատներ էին, բայց մի քանիսը նաեւ դրական բարեկարգումների հեղինակներ հանդիսացան:
Նախ թոյլ տւէք մի փոքրիկ ցանկ ներկայացնել Օսմանեան կայսրութիւնում աշխատող ազդեցիկ հայ իշխաններից ու նրանց գործունեութիւնից:

Իշխան Սեղպոս եւ Իշխան Շնորք – 1720-ին Պոլսում մի քանի դպրոցներ շինեցին հայերի համար: Նշելի է, որ 70 տարի անց, կրկին անգամ հայ իշխանների միջոցով, Պոլսում հիմք դրւեց առաջին որիւորդաց դպրոցը:

Իշխան Աբրահամ – Նա 1824-ին Թուրքիայի առաջին տպարանը հիմք դրեց:

Իշխան Յովհաննես Դուզեան եւ Իշխան Մկրտիչ Ջեզայերլեան – Թուրքիայի մաքսատները լիովին աշխատում էին նրանց վերահսկողութեան տակ:

Իշխան Դադեան – 1795-ից սկսեալ Թուրքիայի սպառազինութիւնն ու վառոդի պահեստները վերահսկում էին Դուզեան տոհմի միջոցով:

Իշխան Դուզեան – Նա արքունիքում զբաղւում էր ոսկրչութեամբ, եւ յետոյ նաեւ դրամահատութեան պաշտօնը ստանձնեց:

Իշխան Յարութիւն Բըզջեան – Երբ Իշխան Դուզեանը թագաւորի կասկածների հետեւանքով մահւան դատապարտւեց, նրան փոխարինեց Իշխան Բըզջեանը: Նա նաեւ Պոլսում Հայկական ազգային հիւանդանոցը հիմք դրեց:

Իշխան Յովհաննես Բեկդադեան – Նա արքունիքի կողմից նշանակւել է որպէս թղթի ու պայթուցոկ նիւթերի գործարանների պատասխանատու: Բեկդադեանը նաեւ յաջողեց ստղծել մի այնպիտի գործիք, որի օգնութեամբ հնարաւորութիւն էր ստեղծում դիւրութեամբ ծակել հրացանների խողովակները: Նաեւ Բեկդադեանի հսկողութեամբ Թուրքիայում հիմք դրւեց կաշւի, կողիկի ու երկաթաձուլութեան գործարանները:

Այս ցանկը հնարաւոր է աւելիով ընդարձակել, որը եւ այս էջերի սահմաններից դուրս է: Միայն պիտի նշել, որ հայերը բոլոր պայմաններում, անգամ Աբդուլ Համիդ Բ-ի ժամանակ, որը հայերը խիստ ճնշումների տակ էին ապրում, հայ իշխանները, շարունակաբար կարեւոր դիրքեր էին զբաղեցնում, որոնցից էին բազմաթիւ նախարարներ, հանրայայտ բժիշկներ, ճարտարապէտներ, լուսանկարիչներ, ուսուցիչներ, երաժշտագէտներ, թատերագէտներ, դատախազներ, մամուլի գործիչներ եւ այլն:
Նշելի է, որ 1832-ին ֆրանսացի Ալեկսանդր Բլաքի միջոցով հիմք դրւեց Թուրքիայի առաջին օրաթերթը: Դրանից յետոյ թուրքիայի միակ մամլոյ գործիչնենը հայեր էին: Հայերը երկու տեսակ թերթ էին տպագրում, առաջինը հէնց հայերէն, եւրկրորդը թուրքերն, բայց հայերէն տառատեսակով: Որոշ թուրք պաշտօնատարներ օրւայ լուրերից տեղեկանալու նպատակով հայերէն լեզու էին սովորում, եւ մեծ տոկոսն էլ հայերէն այբենարանը սովորելով փորձում էին կարդալ այն թերթերը, որոնք տպագրւում էին թուրքերէն, բայց հայերէն տառատեսակով: Այդ իսկ պատճառով հայերէն լեզում մեծ տարածում էր գտել այն օրւայ թուրքիայում եւ անգամ 1860 թւականին Ֆուադ Փաշան եւ Ալի Փաշան առաջարկեցին օսմանական հին այբենարանին փոխարինի հայերէն այբենարանը: Նարնք իրենց առաջարկը խորհրդարան ներկայացրեցին, եւ եթէ այնօրւայ խորհրդարանի տագնապները մի քիչ ուշ տեղի ունենար վստահաբար այդ առաջարկը կը հաստատւեր պատգամաւորների կողմից:
Այս բոլորից յետոյ այն գլխաւոր օգնութիւնն, որը հայերը այդ ժամանակաշրջանում թուրքերին ցուցաբեցին այն է, որ 1828-ին երբ Ռուսական բանակը հասել էր Պոլսի դարպասներին եւ քաղաքը չգրաւելու դիմաց 15 միլիոն ռուբլ տուգանք էր պահանջում: Այն ժամանակ Օսմանցի թագաւոր Սուլթան Մահմուդը, իր թագաւորական պահեստում անգամ այդքան գումար չուներ: Նա երկիրը փրկելու համար դիմում է Իշխան Յարութիւն Բըզջեանին, որը այն օրերին դրամահատման մենաշնորհն ուներ: Բըզջեանը սուլթանին օգնելու նպատակով, թագաւորական դրամահատարանի բոլոր արծաթնեն ու պղինձները հաւաքագրեց ու դրանցից դրամ հատեց, յետոյ դրանք այնօրւայ շուկաներում վաճառեց, ու այդ վաճառքից գոյացած ոսկիներով կարողացաւ ռուսական բանակի պահանջած տուգանքը վճարել ու փրկել երկիրը: Եւ այսպիսով, այնօրւայ Թուրքիան փրկեց հայ իշխանը:
Այն ժամանակւայ հայ իշխաններն այնքան կարեւոր դիրքեր էին գրաւել, որ կամաց կամաց որոշ թուրք շրջանակների մտահոգութեան պատճառ դարձան: 1860 թւականներից սկսեալ, թուրք իշխանները հայերին սահմանափակելու նպատակով փորձեցին այլեւս նրանց կարեւոր դիրքեր չյանձնել: Առհասարակ պատասխանատուներին թուրք էին նշանակում, եւ հայերին նշանակում էին որպէս նրանց օգնականները: Որոշ պատմաբանների մօտ կայ նաեւ այն տեսակէտը, որ հայոց ցեղասպանութիւնը նաեւ ուներ տնտեսական դրդապատճառներ, երբ թուրքերը հայերին երկրից հեռացնելով ու կոտորելով, գրաւում էին նրանց բոլոր ունեցւածքը:
(Այս բաժնի համար, որպէս աղբիւր օգտագործւել է Հ. Աճառեանի անաւարտ մնացած «Հայերի դերը Օսմանեան Կայսրութեան մէջ» ուսումնասիրութիւնը)

Երկրորդ դրւագ՝ հայերի անմիաբանութիւնը

Երբ թուրքերը Օսմանեան կայսրութեան տարածքներում սկսեցին զանազան ճնշումներով, սանձել հայերին եւ նրանց հեռու պահել կարեւոր դիրքերից ու պաշտօններից, հայերը նաեւ դիմեցին պայքարի զանազան միջոցներին: Ինչպէս գիտէք այդ պայքարների արդիւնքում Արեւմտահայաստանում տեղի ունեցաւ հայ-թուրք զինեալ պայքար նաեւ: Բազմաթիւ ֆիդաեական շարժումներ, փորձում էին պաշտմանել հայութեանն ու հայկական գիւղերը: Բայց ճիշտ այդ պայմաններում, հայերն ինչպէս միշտ... միաբանւելու փոխարէն դարձան անմիաբան եւ ներքին քաշքշուկների հետեւանքով նաեւ անկարող մնացին ինքնապաշտպանւելուց:
Անմահանուն Գարեգին Նժդեհն այդ մասին այսպէս է գրում. «Հայկական կուսակցութիւնների քաղաքական պայքարը խորապէս պառակտեց հայ ժողովրդին՝ թուլացնելով նրա դիմադրական ուժն այն պահին, երբ, Թուրքիայում տեղի ունեցող յեղափոխական իրադարձութիւններին համապատասխան, հայութիւնից պահանջւում էր լինել համերաշխ, միակուռ, ընդունակ ինքնապաշտպանութեան: Հայութեան ակտիւ տարրերը, ի ուրախութիւն մեր արտաքին թշնամիներին, այդ օրերին, երբ սուլթանական բռնակալութեան դէմ պայքարող Երկրի հայերը նրանց աղաչում էին ուղարկել ղեկավար ուժեր ու զինամթերք, իրենց ժամանակը եւ ուժը վատնում էին ներքին ճակատում: Բռնկւած ներքին հակամարտութեամբ՝ նրանք թշնամուն հնարաւորութիւն ընձեռեցին անզիջում եւ անպատիժ շարունակել հայերի ոչնչացման քաղաքականութիւնը»:
Այս դրւագը նորութիւն չի հայերիս համար, եւ պատմութեան գրքերը թերթրլով տասնեակ նման դրւագներ կարելի է մէջբերել: Կարծես ըստ երեւոյթի այսօր նաեւ մենք հայերս չենք կարողացել դաս առնել նման դրւագներից, եւ շարունակաբար շարունակում ենք վարւել այնպէս, ինչպէս էր անցեալ դարում:
(Այս բաժնի աղբիւրն է՝ Գարեգին Նժդեհի Հատընտիր, էջ 682, Երեւան, 2006թ.)

Երրորդ դրւագ՝ Ռոմանտիզմ

Ռոմանտիզմը վատ բան չէ, եւ առհասրակ անհատներ ունեն իրենց իդէալն որը հարմար պայմաններում ձգտում են իրականացնել դրանք: Բայց երբ խօսքը քաղաքականութեան եւ ռազմավարութեան մասին է, թոյլադրելի չէ առաջնորդւել ռոմանտիզմով, այլ պիտի լինել իրատես: Այս մասին ՀՀ Առաջին Հանրապետութեան վարչապետ Ա. Խատիսեանը իր գրքում յիշատակում է մի ուշագրաւ դրւագ: Խօսքը 1919-ի Փետրւարին Արեւմտահայաստանի եւ Հայաստանի նորանկախ Հանրապտութեան միացումի մասին է, երբ այդ միացումի հետեւանքով հայերը իրենց պահանջներն են ներկայացնում թուլացած եւ պառակտւած Թուրքիային: Նա գրում է. «Դժբախտաբար, եթէ ճիշտ ու անհրաժեշտ էր երկու Հայաստաններու միացման գործողութիւնը, սահմաններու վերաբերմամբ հայ ժողովուրդը, յանձին իր ղեկավար շրջանակներու, մեծ սխալ գործեց չափազանց մեծ պահանջներ առաջադրելով, առանց հաշւի առնելու իր ուժերն ու միջազգային կարելիութիւնները: Մենք մինչեւ ԿԻԼԻԿԻԱ պահանջելով անկարելի դարձուցինք որեւէ բանաւոր համաձայնութիւն ոչ միայն Թուրքերուն հետ այն պահուն, երբ անոնք տկար էին եւ անոնց հետ դեռ կարելի էր խօսիլ, այլ նաեւ շահագրգռւած մեծ պետութիւններու հետ: Ճիշտ է, մեր մէջ կային քաղաքական գործիչներ, ինչպէս Ռուբէն Տէր Մինասեանը, Քաջազնունին, որոնք չափաւոր պահանջներու կողմնակից էին, բայց ճնշող մեծամասնութիւնը «զիջումներու» մասին լսել անգամ չէր ուզեր:
Ամէն պարագայի տակ պէտք է ըսել, թէ Հայաստանի սահմաններու մասին Երեւանը անհամեմատ աւելի չափաւոր ու զուսպ էր, քան մեր գաղութները Փարիզի գլխաւորութեամբ, որոնք ոտար, յաճախ անպատասխանատու մարդոց ներշնչումներուն ենթարկւելով անկարելիութեանց ետեւէն ինկան եւ երբեմն կատարւած իրողութեանց առջեւ դրին նաեւ Հայաստանի կառավարութիւնը:»
Սա ինքին խօսուն դրւագ է, ուր ներկացրել է Խատիսեանը, եւ ցաւով է գրում այդ մասին:
(Այս բաժնի աղբիւրն է՝ Հայաստանի Հանրապետութեան ծագումն ու զարգացումը, Ալ. Խատիսեան, Լիբանան, 1968թ.)

Եզրափակում

Այս երեք դրւագներով փորձեցինք պատմական օրինակներով ներկայացնել մեր պատմութեան մէջ տեղի ունեցած այն դէպքերի մասին, որի արդիւնքում մեր ժողովուրդը զրգանքներ է ստացել: Նախ օտարամօլութիւնը, կամ օտարին աւելի լաւ ծառայելը, երկրորդը գլխաւոր թշնամու դէմ պայքարելու ժամանակ ներքին քաշքշուկներն ու անհամաձայնութիւնը, եւ երրորդն էլ ստեղծւած հարմար առիթը ճիշտ չօգտագործելը, երբ մեծամասնութիւնը տառապում է ռոմանտիզմով:
Հարցը հետեւեալն է, թէ այսօր՝ 21-րդ դարում, մենք հայերս մեր պատմութիւնից դաս առել ենք, թէ կրկին անգամ, պատմութիւնից անտեղեակ լինելու բերումով, կրկնում ենք նոյն պատմական սխալները:
Դրա պատասխանը թողնում ենք ընթեցողներին:

Շարունակություն »

Վաղանցի՞կ յոյսեր

Արթին Առաքելեան

Ինչպէս, որ սպասում էինք, Բարաք Օբաման, երկարաշունչ ընտրապայքարից յետոյ, ի վերջոյ դարձաւ Սպիտակ տան առաջին «Սեւ» նախագահը: Օբաման յաջողեց իր «Փոփոխութիւն» նշանաբանով յաղթել իր տարեց եւ փորձառու մրցակից՝ Ջոն Մաք Քէյնին: Յարկ է նշել, որ Օբամայի յաղթանակի գլխաւոր հովանաւորն էր հենց ԱՄՆ-ի գործող նախագահ Ջոջ Բուշ կրտսերը: Բուշն ու իր վարչակարգը, իրենց, այսպէս ասած, ծայրայեղական քաղաքականութիւնների պատճառով, Սպիտակ տան կարմիր աթոռը նւիրեցին աւանդական իրենց մրցակից՝ Դեմոկրատական կուսակցութեանն ու դրա թեկնածու՝ սեւամորթ Բարակ Օբամային: ԱՄՆ-ի այս շրջանի ընտրութիւններն, ինչպէս, որ բացականչում էր հենց ինքը Օբաման, իրօք պիտի փոփոխութիւնների ու նորութիւնների ընտրութիւններ անւանել: Առաջին նորութիւնը կարելի է ասել կանանց դերն էր: Առաջին անգամւայ համար մի կին սենատոր իր թեկնածութիւնն էր յայտնել, մասնակցելու համար 2008-ի ընտապայքարին. նա Հիլարի Քլինթոնն էր, որը եւ ներկուսակցական ընտրութիւնների արդիւնքում իր տեղը զիճեց սենատոր Բարաք Օբամային: Կանանց դերը նաեւ աչքառու էր Հանրապետական կուսակցութեան մօտ, երբ Մաք Քէյնը կանանց քւէն շահելու նպատակով, որպէս իր տեղակալ, նշանակեց Սարա Փէյլինին: Բայց 2008-ի ԱՄՆ-ի ընտրութիւնների երկրորդ եւ գլխաւոր նորարարութիւնը պիտի համարել Օբամայի ներկայութիւնը: ԱՄՆ-ի պատմութեան ընթացքում, առաջին անգամ լինելով, մի սեւամորթ սենատոր, ոչ միայն մասնակցեց ընտրութիւններին, այլ նաեւ ընտրւեց որպէս ԱՄՆ-ի 44-րդ նախագահը: Սա ինքին նշանակում է, թէ ԱՄՆ-ն նոր փուլ է մտնում, եւ Ամերիկացի ընտրազանգւածը, գոնէ հասարակական ոլորտում, այլեւս կառչած չի նախկինից աւանդ մնացած սովորութիւններին ու նորմերին:
ԱՄՆ-ում հնչած «Փոփոխութեան» կարգախօսը, չսահմանափակւելով միայն Ամերիկայի տարածքում, տարածւեց աշխարհով մէկ, վարագելով բազմաթիւ անհատների: Այդ «վարագումների» շարքում մի կերպ նաեւ «վարագւեց» Իրանի նախագահ՝ Մահմուդ Ահմադինեժադը, եւ նա Իրանի 30 ամեայ Իսլամական Հանրապետութեան պատմութեան ընթացքում, դարձաւ առաջին նախագահն, որը մէկ օր անց շնորհաւորական ուղերձ յղեց ԱՄՆ-ի նորընտիր նախագահին:
Իրանում, թէ հասարակութեան եւ թէ դիւանագիտական մակարդակներում, աւելի քան մէկ տարի է ինչ խօսւում եւ քննարակւում է ԱՄՆ-ի նախագահական ընտրութիւնների թեման: Իրանի հասարակութեան մեծամասնութիւնն, ինչպէս ամբողջ աշխարհում, ցանկանում էր Օբամային տեսնել որպէս ԱՄՆ-ի նախագահ: Չէ որ նա «Փոփոխութիւն» էր քարոզում...:
Դիւանագիտական ոլորտում, առհասարակ, պարզ չէին արտայայտւում թէ ցանկանում են, ո՞ր թեկնածուին տեսնել որպէս ԱՄՆ-ի յաջորդ նախագահը, բայց անուղղակի կերպով՝ հարցազրոյցների ընթացքում, խօսում էին ի շահ Օբամային: Թեեւ այդպէս էր, բայց նախագահ Ահմադինեժադն ամիսներ առաջ, մի հարցազրոյցի ընթացքում Օբամայի յաղթանակն անհաւանական էր տեսնում, այսպէս նախատեսելով, թէ «ԱՄՆ-ի ուժային կառոյցները թոյլ չեն տայ մի սեւմորթ դառնայ Ամերիկայի նախագահ»: Բայց գոնէ այսօր պիտի ասել, որ նախագահը սխալւում էր:
Պիտի հարցնել, թէ արդեօ՞ք Օբաման, որը նախընտրական շրջանում ասում էր թէ պատրաստ է Իրանի ղեկավարութեան հետ առանց նախապայմանների բանակցել, իսկապէս կարողութիւնն ունի իր քարոզած փոփոխութիւնները, նաեւ արտաքին քաղաքականութեան մէջ գործադրել, ու դրական յարաբերութիւններ ստեղծել Իրանի Իսլամական Հանրապետութեան հետ: Արդեօ՞ք նախագահ Ահմադինեժադը, իրօք հաւատացել է Օբամայի խօստացած փոփոխութիւններին, թէ՞ փորձում է, Իրանում տաբու դարձած ԱՄՆ-ի հետ յարաբերութիւնների հարցի նախաձեռնութիւնն իր ձեռքն առնելով, Իրանի առաջիկայ նախագահական ընտրութիւններում իր դիրքերն ամրացնել:
Նախ պատասխանեմ առաջին հարցին: Ճիշտ է, որ Իրանում, առհասարակ դիւանագէտները ցանկանում էին Օբամային տեսնել, որպէս ԱՄՆ-ի նախագահ, բայց փակ շրջանակներում գոնէ, շատ էլ չէին ցանկանում Օբամային: Ճիշտ է իրականում որեւէ իրանցի դիւանագէտ չենք կարող գտնել, որը հրապարակաւ պաշտպաներ Հանրապետական Մաք Քէյնին, բայց ըստ որոշ մեկնաբանների տւեալներով, Իրանի վերնախաւը, մի կերպ Հանրապետականներին աւելի էր գերադասում քան Դեմոկրատականներին, այն էլ մի քանի պատճառով. նախ այն, որ Դեմոկրատականների առհասարակ մշակած քաղաքականութիւնները, հակառակ Հանրապետականներին, աւելիով հիմնւած է «նուրբ քաղաքականութեան» վրայ, ինչը, Հանրապետականների մօտ «կոշտ» է: Երկրորդն այն, որ Հանրապետականներն, որը ամենուրեք խօսում էին ռազմական յարձակումի մասին, եւ դա միջազգային ոլորտում վնասում էր նաեւ ԱՄՆ-ի վարկին, Աֆղանիստանում եւ Իրաքում անավարտ մնացած պատերազմի, ու նաեւ միջազգային տնտեսական տագնապի հետեւանքով, անկարող էին մնացել Իրանի վրայ ռազմական յարձակում իրականացնելուց եւ փորձում էին իրանին տնտեսական շրջափակումներով մեկուսացնել աշխարում, որը եւ փաստերն ապացուցում են այն իրականութիւնը, թէ իրանին յաջողւել էր դիմադրել այդ շրջափակումներին: Բայց հակառակ Հանրապետականներին, Դեմոկրատները, որոնց վարկը միջազգային մակարդակում բարձրացել է Օբամայի շնորհիւ, Իրանին մօտենալու են աւելի «նուրբ» ձեւերով: Մինչեւ այսօր, աշխարհը քննադատում էր Իրանի հանդէպ Բուշի որդեգրած ծայրայեղական դիրքորոշումները, ու դատապարտելով դրանք Իրանի հարցում չեր միանում ԱՄՆ-ին: Բայց այս պայմաններում, երբ Օբամայի համբաւը միջազգային է դարձել, Դեմոկրատները կը փորձեն աւելի նուրբ միջոցներով, բազմաթիւ երկրներին իր հետ միաւորելով, հաշւի նստել իրանի հետ, այն ինչ իրավիճակը նախկինից աւելով կը դժւարացնի Իրանի համար: Մինչ այսօր Իրանը շահում էր ԱՄՆ-ի վարչակարգի ծայրայեղական յոխորտանքներից, բայց պայմանները կը դժւարանան այն ժամանակ, երբ նոր կառավարութիւնը, որը բնականաբար հաւատարիմ է մնալու ԱՄՆ-ի պետական շահերին, առանց յոխորտանքների, եւ «փոփոխութիւն» քարոզելով, դիմադրելու է Իրանի հետ: Ուրեմն մի խօսքով, պայմանները Բարաք Օբամայի նախագահութեան ժամանակաշրջանում աւելի կը դժւարանան Իրանի համար: Ճիշտ այդ պայմաններում է, որ իրանի վարչակարգը, ԱՄՆ-ի ճնշումներին դիմադրելու նպատակով, ինքը նաեւ պիտի որդեգրի «փոփոխութեան» քաղաքականութիւնը:
Գալով Իրանի առաջիկայ նախագահական ընտրութիւններին, որը 2009-ի գարնան աւարտին է տեղի ունենալու, եւ դրա կապը ԱՄՆ-ի նորընտիր նախագահի հետ, պիտի ասել, որ ըստ մեկնաբանների, Օբամայի ընտրութեան հետեւնքով, իրանում ցանկալի կը դառնան այն թեկնածուներն, որոնք աւելի չափաւոր քաղաքականութեան կողմակիցներ են: Այդ հարցին անդրադարձել ենք նախկինում, եւ բնականաբար Իրանի նախագահական ընտրութիւնների սեմին դրան աւելի մանրակրկիտ կանդրադարնանք:
Ինչ որ է, վերջում պիտի ասել, թէ հակառակ Իրանում գործող բոլոր քաղաքական կողմերին, որոնք փորձում են Իրան-ԱՄՆ յարաբերութիւնների մասին, իրենց արտայայտւած թեր ու դեմ կարծիքներով, իրանի ընտրազանգւածի, եւ ինչու չէ նաեւ միջազգային հանրութեան մօտ վարկ ապահովել իրենց համար, Իրան-ԱՄՆ յարաբերութեան լուծման բանալին միայն ու միայն գտնւում է Իսլամական Յեղափոխութեան առաջնորդ Այաթոլլահ Խամենէիի ու Իսլամական Յեղափոխութեան Պահապան Խորհրդի մօտ: Պարզ ասած, նմանատիպ հարցերը վեր են երկրի նախագահի իրաւասութիւններից: Բայց թէ իրանի վարչակարգն ի՞նչ դիրք է որդեգրելու ԱՄՆ-ի նոր կառավարութեան նկատմամբ եւ Ամերիայի իշխանութեան հետ յարաբերութիւններ մշակելու հարցում, ոչ մէկին պարզ չէ, եւ միայն մնում է այն, որ ԱՄՆ-ի հետ յարաբերութիւն սկսելու կողմնակիցներն իրանում յոյս ունեն, թէ նախագահի կատարած քայլերը, համահունջ են Առաջնորդի եւ պահապան խորհրդի հետ, եւ հակառակը՝ յարաբերութիւնների հակառակորդներն այն կարծիքի են թէ նախագահն գործել է իր նախագահական սահմաններում, եւ ԱՄՆ-ի հետ յարաբերութիւն մշակելը, համահունջ չի երկրի Առաջնորդի տեսակէտների հետ:
Այդ իրավիճակում մեզ մնում է միայն զննել առաջիկայ ամիսներում տեղի ունեցող քաղաքական անցուդարձները, որոնց միջոցով ի վերջոյ կը պարզւի թէ Օբաման եւ իր կառավարութիւնն ի՞նչ քաղաքականութիւն կորդեգրեն Իրանի նկատմամբ, եւ արդեօ՞ք իրանի նախագահի, այսպէս ասած, յոյսերը, որոնք պատճառ դարձան որպէս Իրանի առաջին նախագահ շնորհաւորել ԱՄՆ-ի նորընտիր նախագահին, վաղանցիկ են, թէ՞ իրօք կարելի է մի ինչ որ յոյսեր փայփայել:

Շարունակություն »

Ինչո՞ւ է ակտիւացել ԼՂՀ-ի հակամարտութեան հարցը

Արթին Առաքելեան

ՌԴ նախագահ՝ Դիմիտրի Մեդւեդեւը, Հոկ. 21-ի Հայաստան կատարած իր այցելութեան ընթացին յայտարարեց, թէ՝ «շուտով Մոսկւայում Ղարաբաղի հակամարտութեան հարցի կարգաւորման ուղղութեամբ տեղի կունենայ եռակողմ հանդիպում, Հայաստանի, Ադրբեջանի եւ Ռուսաստանի նախագահների ներկայութեամբ»: Մեդւեդեւն իր խօսքերի շարունակութեան ընթացքում նաեւ այսպէս արտայատւեց, թէ՝ «բոլորը, Վրաստանի խնդիրներից յետոյ ըմբռնեցին, որ տարածաշրջանում առկայ հակամարտութիւնները պիտի լուծւեն խաղաղասիրական միջոցներով, միջազգային դիտորդների վերահսկողութեամբ»:
Նախքան Մեդւեդեւի Հայաստանեան այցելութիւնը, Ամերիկացի Դանիէլ Ֆրիդը նաեւ յայտարարել էր, թէ՝ ԱՄՆ-ն մտադիր է մինչեւ այս տարւայ աւարտը Ղարաբաղի հարցով մի հանդիպում կազմակերպել Ամերիկայում:
Ներկայ իրավիճակում հարց է առաջանում, թէ ի՞նչ ազդակներ են պատճառ դարձել, որ այսօր թէ ԱՄՆ-ն եւ թէ ՌԴ-ը փորձում են Ղարաբաղի հարցի կարգաւորման խնդրում, նախաձեռնութիւնը խլել միմեանցից:
Մինսկի միջնորդական խումբը իր կառոյցի հետեւանքով 15 տարի է, ինչ հնարաւորութիւն չի ունեցել լուծել ԼՂՀ-ի հակամարտութիւնը, եւ դրան մինչեւ այսօր պահել է «ոչ պատերազմ-ոչ խաղաղութիւն» իրավիճակում: Այդ իրավիճակը մինչեւ այսօր ձեռնտու էր բոլորին, բայց Հարաւային Օսեթիայի խնդրից յետոյ, երբ տարածաշրջանում փոփոխութեան ենթարկւեց ուժային հաւասարակշռութիւնը, բոլոր կողմերը ցանկանում են մի կերպ լուծել Ղարաբաղի չլուծւած հակամարտութիւնը:
Այժմ Արեւմուտքի եւ Ռուսաստանի շահերը Հարաւային Կովկասում բախւել են իրար հետ: Եւրոպան Վրաստան-Ռուսաստան բախումներից յետոյ, երբ լրջօրէն վնասւեց Բաքու-Թբիլիսի-Ջէյհան նաւթամուղը, խիստ մտահոգւած է իր էներգիայի ապահովման հարցով: ԲԹՋ-ը էներգիայի ապահովման այն այլընտրանքն է, որը չի առաքւում Ռուսաստանի վերահսկողութեամբ, եւ Եւրոպան խիստ շահագրգռւած է նւազեցնել իր կախւածութիւնը ռուսական էներգիայից: Կասպից ծովի էներգիան դէպի Եւրոպա տանող ամենայ շահաւետ եւ ձեռնտու ճամբան, Թբիլիսիից բացի, Հայաաստանի ճամբան է, ուր Հայաստանի տարածքից անցնելով հասնելու է Թուրքիա եւ այնտեղի՝ Եւրոպա: Այդ նախագծի իրականացումը, որով շահագրգռւած է ոչ միայն Եւրոպան այլ նաեւ Թուրքիան, պայմանաւորւած է Ղարաբաղի հարցի կարգաւորմամբ, որը դեռ իր մէջ պատերազմական ներուժ ունենալով վտանգում է Եւրոպայի երկարատեւ շահերը:
ԱՄՆ-ն եւս, Օսեթիայի բախումներից յետոյ, խիստ մտահոգւած է Հարաւային Կովկասում իր դիրքերի խարխուլ վիճակի համար: Այնպէս, որ պարզ է, վերջին ամիսներում Ադրբեջանը փորձում է աւելի դրական երես ցոյց տալ Ռուսաստանին, եւ այդ իսկ պատճառով ԱՄՆ-ն փորձում է Ղարաբաղի հարցում միջամտելով, իր դիրքերն ամրապնդի Հարաւային Կովկասում:
Եւ այս ընթացքում, Ռուսաստանը եւս, Վրաստանի հետ ունեցած հինգօրեայ պատերազմից յետոյ, կորցրել է Հայաստանում իր ռազմաբազաների հետ ցամաքային հաղորդակցութեան միջոցները: Այդ հաղորդակցութիւնը նաեւ Ադրբեջանի սահմաններից հնարաւոր չէ, Հայաստան-Ադրբեջան սահմանների փակ լինելու հետեւանքով: Սա կարելի է համարել այն բազմաթիւ դրդապատճառներից մէկը, որոնց պատճառով Ռուսաստանը փորձում է դերակատար լինել Ղարաբաղի հակամարտութեան խաղաղ կարգաւորման հարցում: Նաեւ որպէս այլ դրդապատճառ կարելի է ասել, որ Ռուսաստանը Օսեթիայի հարցից յետոյ, փորձում է աւելի ակտիւութիւն ցուցադրել տարածաշրջանում, ԱՄՆ-ի եւ ՆԱՏՕ-ի առաջխաղացման դէմը առնելու նպատակով:
Այստեղ փորձեցի միայն մի քանի կետով մատնանշել այն դրդապատճառները, որը շահագրգռում է մեծ պետութիւններին, ներգրաււել Ղարաբաղի հարցի կարգաւորման գործընթացում:
Այստեղ նաեւ գոյութիւն ունի մի մտահոգութիւն, եւ այն Իրանի բացակայութիւնն է: Հարաւային Կովկասի հարցերում Իրանի ներկայութիւնը կարող է հաւասարակշռել բոլորին, եւ կանխել տարածաշրջանի խնդիրները ծայրահեղական մոդելներով լուծելու ձկտումները: Մտահոգութիւնը սկսում է այնտեղից երբ Թուրքիայի կողմից առաջարկւած «Կովկասեան» անվտանգութեան պայմանագրում ներառւած չէ Իրանի անունը:
Հայաստանի համար խիստ կարեւոր է, թէ նման պայմաններում, երբ գերուժերը փորձում են իրենց երկարատեւ շահերը ապահովելու նպատակով, տարածաշրջանում մի ինչ որ առկախւած խնդիր կարգաւորել, ներկայ լինի Իրանի նման կարեւոր երկիր, որը եւ իր ազգային անվտանգութեան հարցերից ելնելով, փորձելու է տարածաշրջանում պահպանել հաւասարակշռութիւնը: Դա նաեւ Հայաստանի օգտին է, որը իր պատմութեան մէջ ունի 1918-1920 թթ. –ի նման իրադարձութիւն, երբ խորհրդայնացած Ադրբեջանը եւ Քեմալական Թուրքիան միանալով Սովետական Ռուսաստանին պատերազմ յայտարարեցին դեռ անկախ մնացած Հայաստանի դէմ, որի հետեւանքով Հայաստանը, ոչ միայն կորցրեց իր անկախութիւնը, այլ նաեւ կորցրեց Արեւմտեան Հայաստանի, Արցախի ու Նախիջեւանի տարածքները:

Շարունակություն »

Անհնար, բայց միեւնոյն ժամանակ հնարաւոր

Արթին Առաքելեան

Վերջին 30 տարիների ընթացքում Իրան-ԱՄՆ յարաբերութիւնների նորմալացման բազմաթիւ առիթներ էր առաջացել, որը հնարաւոր էր երկու նախկին բարեկամ երկրների միջեւ գոյութիւն ունեցող անհաշտ մթնոլորդը վերածել բարեկամական մթնոլորդի: Բայց երկու պետութիւններն էլ բազմաթիւ խնդիրների հետեւանքով առաջացած պահերը օգտագործել չկարողացան: Իրանի նախկին կառավարութեան ժամանակ, որը զուկադիպում էր ԱՄՆ-ում Բիլ Քլինթոնի նախագահութեան ժամանակաշրջանին, երկու հաշտարար, մեղմ ու չափաւոր կառավարութիւնները առիթ չունեցան միմեանց հետ ուղղակի բանակցել եւ խզւած յարաբերութիւնները բարելաւել, որովհետեւ հաւանական կշտամբանքներն ու վարկաբեկումները, յատկապես իրանում, պատճառ դարձան, որ օրւայ նախագահ Խաթամիի բարեկարգչական թեւը, մրցակցին պատրւակ չտալու նպատակով, առհասարակ չդիմեց ԱՄՆ-ի հետ բանակցելու գործին: Բայց ժամանակի անցումը Ջորջ Բուշի եւ Ահմադինեժադի գաղափարական կառավարութիւններին մի կերպ մղեց համերաշխ յարաբերութիւններ ստեղծելու իրականութեանը, այնպէս, որ այսօր երկկողմ բանակցութեան մասին խօսելն այլեւս մեղք չի համարւում, այլ հակառակը, ժամանակ առ ժամանակ, անուղղակի եւ ինչու չէ նաեւ ուղղակի կերպով քաջալերւում է հէնց արմատական թեւի եւ հոգեւորականների կողմից:
Սա թերեւս դարաշրջանի զարմանքն է, որ երկու իրարամերժ կառավարութիւնների օրոք, որոնք անգամ իրենց ինքնութիւնն իրենց թշնամանքի էութեան մէջ են փնտրում եւ իմաստաւորում, պայմաններն այնպէս են զարգացել, որ գաղափարական խստութիւնները գունաթափւել են, այնպէս, որ տեղ-տեղ խօսւում է երկկող բանակցութիւնների մասին: Այս իրավիճակը միայն կարելի է համեմատել սառը պատերազմի օրերի հետ, երբ ԱՄՆ-ի նախագահ Ռոնալդ Ռէյգանը, Խորհրդային Միութեան դէմ խիստ միջոցներ կիրառելու ծրագրով գործի գլուխ անցաւ, բայց իր պաշտօնավարութեան վերջին ամիսներին երկու թշնամի բեւեռների ղեկավարութիւնը միմեանց ձեռքերը սեղմած, խօսում էին երկկողմ համագործակցութեան մասին:
Ջորջ Բուշ կրտսերի գաղափարական կառավարութիւնը, որը Իրանին դասում է «չարութեան առանցք» երկրների շարքում եւ Իրանի հետ յարաբերութիւնը համարում է Իրանի կրօնական իշխանութեան հաստատումն ու ճանաչումը եւ այդ իսկ պատճառով հրաժարւում է ամէն տեսակ յարաբերութիւնից, մինչեւ այսօր Իրաքի հարցով թւով երեք բանակցութիւն է վարել իրանի իշխանութեան հետ եւ հիմա էլ իր պաշտօնավարութեան վերջին ամիսների ընթացքում փորձում է Իրանում բացել ԱՄՆ-ի շահերի պաշտպան գրասենեակը, որի արդիւնքում փլուզւելու է նախկին թշնամական պատնեշը:
Նոյնպէս եւ Իրանում, արմատականների եւ իսլամական յեղափոխութեան արժէքների պաշտպանների գործի գլուխ անցնելով, հակառակ արդիւնքն է ստացւել եւ կարծես արմատական թեւը շատ էլ ցանկութիւն չունի ԱՄՆ-Իրան յարաբերութիւնները գաղափարականացնել ու փորձում է աւելի գործնապաշտ հայեացքով նայել երկու երկրների յարաբերութիւններին: Եւ ճիշտ այդ գործնապաշտ քաղաքականութեան հետեւանքով է, որ ԱՄՆ-ի սենատորներն Իրանի պատգամաւորներին նամակներ են ուղարկում եւ իրանական կողմը դրանց պատասխանելու հանգամանքը խորհրդարանի քննարկման նիւթ է դարձնում:
Ամերիկացիները, Իրանում ԱՄՆ-ի շահերի պաշտպան գրասենեակ բացելու գաղափարը համարում են ուղղակի եւ երկկողմ բանակցութիւնների սկզբնական փուլ: Վերջին տարիների ընթացքում նաեւ կարելի է, թէ՛ Իրանում եւ թէ՛ ԱՄՆ-ում գտնել երկկողմ դրական յարաբերութիւն ստեղծելու ցանկութեան նշանները. ինչպիսին են իրանի նախագահ Ահմադինեժադի նամակագրութիւնը ԱՄՆ նախագահ Բուշի հետ, ԱՄՆ-ի արտգործնախարարի Իրանի իր գործընկերոջը հանդիպելու ցանկութիւնը եւ այլն: Պիտի այն հանգամանքը նաեւ նկատի ունենալ, որ այս բոլորը պատահել է այն ժամանակ երբ երկու երկրում էլ իշխում են արմատական եւ գաղափարական կառավարութիւններ, որոնք փորձում են հաւատարիմ մնալ իրենց սկզբունքներին ու գաղափարներին, կառավարութիւններ, որոնք ճիշտ է, ամենախիստ քննադատութիւններն են ուղղում իրար հասցէին, բայց եւ սակաւաթիւ պատեհ առիթներում, միմեանց ուշադրութիւնը գրաւելու նպատակով, ոչ թշնամական դիրք են որդեգրում:
Այս բոլորով հանդերձ Իրանի եւ ԱՄՆ-ի կառավարութիւնները, երկկողմ ուղղակի բանակցելու փորձառութիւններ չունեն, եւ դեռ երկար ճամբայ պիտի անցնեն միմեանց հետ լեզու գտնելու ուղղութեամբ: Իրան եւ ԱՄՆ հաւանական երկկողմ բանակցութիւնները երկու խիստ կարեւոր հարցով պայմանաւորւած են. նախ իրանի ատոմական ծրագիրը եւ երկրորդը իրանի տարածաշրջանային դերակատարութեան հարցը եւ առհասարակ այն նախապայմանները, որը երկու երկրները միմեանցիծ պահանջում են յարգել դրանց, ու ճիշտ այդ պատճառներով կարելի է ասել, թէ մօտ ապագայում անհաւանական է թւում Իրան-ԱՄՆ յարաբերութիւնների բարելաւումը, բայց պիտի ասել, որ քաղաքականութիւնը նաեւ անհնարինը հնարաւոր դարձնելու ասպարէզ է, այնպէս, որ չենք կարող բացարձակ տեսակէտ յայտնել նմանօրինակ բարդ խնդրի համար:

Շարունակություն »

Ինչո՞ւ նւազում է Իրանի դէմ պատերազմի հաւանականութիւնը

Արթին Առաքելեան

Այս պահին մեզ շատ էլ չի հետաքրքրում այն լուրի ճշգրտութիւնը, որը Մայիսի 14-ին հաղորդել էր Անգլիական Գարդիան պարբերաթերթը թէ Իսրայէլի վարչապետ Էհուդ Օլմերթը ԱՄՆ-ի նախագահ Ջորջ Բուշի հետ ունեցած իր երկրորդ հանդիպման ընթացքում, ԱՄՆ նախագահից պահանջել էր Իսրայէլին Իրանի վրայ յարձակում գործելու թոյլտւութիւն տայ: Այս ընթացքում մեզ համար աւելի հետաքրքիրը Իրանի կատարած այն քայլերն է, որ պատճառ են դարձել ԱՄՆ-ի նախագահը դէմ լինի Իրանին հարւածելու Իսայէլական նախագծին:
Քաղաքական մեկնաբանների մօտ կայ մի տեսակէտ, թէ՝ Իսրայէլի միջոցով Իրանին հարւածելու որեւէ գործողութիւն պիտի անպայման ունենայ ԱՄՆ-ի թոյտւութիւնը: Որովհետեւ ինչպէս, որ գիտենք, եթէ Իսրայէլի ռազմաօդանաւները ցնականան Իրանի օդային սահման ներխուժելով հարւածել Իրանի ատոմակայանները, պիտի անցնեն այն օդային սահմաններից, ուր ներկայում վերահսկւում են ԱՄՆ-ի կողմից. այդ շարքում ամենակարեւորը Իրաքի օդային սահմանն է: Նաեւ չպիտի մոռանալ, որ իսրայէլի զինամթերքի մեծ քանակութիւնը ամերիկեան են, որոնցից օգտագործելու համար պիտի ունենալ ԱՄՆ-ի թոյտւութիւնը: Այդ իսկ պատճառով տրամաբանութիւնը ասում է, թէ գոնէ մինչեւ ԱՄՆ-ի նախագահական ընտրութիւնները, որեւէ յարձակում իրանի ատոմակայանների վրայ բեկանւած է: Ինչպէս հաղորդել էր Անգլիական Գարդիանը, դա հէնց այդ խնդիրն էր, որ ԱՄՆ նախագահը փորձել է հասկացնել իր հրեայ գործընկերոջը:
Նաեւ մի այլ խնդիր, որը պատճառ է լինում նւազել Իրանի դէմ պատերազմի հաւանականութիւնը, այն է, որ այսօրւայ Իսրայէլի քաղաքական դաշտում դեմքերի փոփոխութիւն է տեղի ունենում: Եթէ անցեալում, Էհուդ Օլմերթեը իր հանդեպ գոյութիւն ունեցող վստահութեան ծաւալը մեծացնելու համար կարիք ուներ Իրանին հարւածելու լոզունգներին, այսօրւայ նորընտիր վարչապետ՝ Ցիպի Լիւնին, դրա կարիքը այլեւս չունի: Այդ փոփոխութիւնը նաեւ կատարւում է ԱՄՆ-ի քաղաքական դաշտում, որը եւ իրանի հետ բանակցելու այլընտրանքը գերակայում է ռազմաշունչ ճառերին:
Բնականաբար այսօր Իրանը բոլոր այն զեկոյցները, որ իր մասին հրապարակւում է, իր յաղթանակն է համարում, որովհետեւ նա մինչ այսօր համբերութեամբ դիմակայել է իր դէմ սահմանւած բոլոր շրջափակումները եւ իր ատոմական նախագծից յետ չի նահանջել:
Իրանը սկզբից երկու հարցի շուրջ փորձեց մանւրել եւ այդ միջոցով ԱՄՆ-ին հեռու պահել որեւէ ռազմական գործողութիւն իրականացնելուց.
1- առաջինն այն, որ ԱՄՆ քաջատեղեակ էր, թէ յարձակւելու դէպքում ինչ ծաւալ կարող է ունենալ Իրանի հակազդեցութիւնը: Իրանը, ուղակի կամ անուղակի կերպով, ոչ միայն հարւածելու էր Իսրայէլին այն նաեւ հէնց ԱՄՆ-ի ներսում կարող էր խիստ հարւածել ամերիկային: Այս հարցը պատճառ է դառնում, որ ԱՄՆ-ն չեզոքացնի բոլոր այն յարձակումները, որ կարող են կատարւել իր սահմաններից ներս, որովհետեւ այդ դէպքում ոչնչանալու է իր բոլոր քարոզչութիւնները որոնք կատարել է ահաբեկչութեան դէմ պայքարի շրջագծում:
2- Երկրոդն այն է, որ իրանի ատոմակայանների ոչնչացման գործողութեան յաջողութիւնը մօտաւորապէս զրոյի է հասնում, որովհետեւ իրանի բոլոր ատոմական կենտրոնները ցրւած է իրանի բոլոր տարածքում, որի պատճառով անհնար է մէկ հարւածով կարողանալ այդ բոլորը ոչնչացնել: Այդ իսկ պատճառով, ոչ ԱՄՆ-ն եւ ոչ էլ Իսրայէլը հնարաւորութիւն չունեն մէկ հարւածով ոչնչացնել իրանի ատոմակայանները, եւ առաջին հարւածը կը նշանակի լայնածաւալ պատերազմ իրանի դէմ, որը եւ ներկայ փուլում անկարող են թէ ԱՄՆ-ն եւ թէ Իսրայէլը: Ուրեմն Իսրայէլի համար հնարաւոր չէ մէկ հարւածով վերջ տալ իրանի ատոմական նախագծին, այն ինչ 1982-ին կատարեց Իրաքի Ուսիրաք կայանը հարւածելով, ուր Սադամ Հուսէյնը անգամ անկարող եղաւ հակահարւած կատարելուց:
Սա շատ կարեւոր եւ ռազմավարական յաջողութիւն է համարւում Իրանի համար եւ այդ իսկ պատճառով տարածաշրջանի երկրներն էլ փորձում են իրանի կողքին կանգնելով, օգտւել այդ յաջողութիւններից: Անկասկած տարածաշրջանի երկրները չեն շահելու իրանի դէմ պատերազմ ծաւալւելու դէպքում, եւ հակառակը նրանք լաւ գիտեն թէ այդ դէպքում ինչ վնասներ են կրելու: Փորձը ցոյց է տւել, որ իրանի յաջողութիւնը նաեւ տարածաշրջանի երկրների յաջողութիւնն է: Միջինարեւելքի քարտէզին նայելով կարող ենք տեսնել դա:
Ուրեմն պիտի ասել, որ իրանի ատոմական հարցի լուծման լաւագոյն միջոցը, իրանի հետ ուղակի բանակցութիւնն է, ինչպէս, որ ԱԷԿ-ի նախագահ՝ Ալբարադէին է բազմիցս արտահայտւել թէ՝ « եթէ ԱՄՆ կարող է Հիւսիսային Կորէայի հետ, որը եւ ատոմական զէնք ունի եւ թէ ԱՄՆ-ն նրա վարչակարգը ոչ ժողովրդավարական է համարում, բանակցութեան սեղան նստել, ինչո՞ւ այդ կերպ չկարողանայ վարւել նաեւ Իրանի հետ»:

Շարունակություն »

Տագնապալից օրեր՝ ԱՄՆ-ի տնտեսութեան համար

ԱՐԹԻՆ ԱՌԱՔԵԼԵԱՆ

ԱՄՆ-ի չորրորդ ամենամեծ բանկ «Լիման բրադերզ»-ի (Lehman brothers) սնանկութեան լուրը, որ սեպտ. 15-ին յայտարարւեց, մեծ արձագանգ ունեցաւ ԱՄՆ-ի բորսայի վրայ:

«Լեման բրադերզ»-ը, որ իր աշխատանքը սկսել էր 1850-ին եւ յաջողել էր 1930-ին Ամերիկայում պատահած տնտեսական տագնապից անցնել, այն էլ երբ մօտաւորապէս բոլոր բանկերը սնանկացել էին, այս անգամ չկարողացաւ անցնել ԱՄՆ-ի բնակարանի շուկայում առաջացած տագնապից: «Լեման բրադերզ» բանկի սնանկացումի լուրից անմիջապէս յետոյ՝ «Դաւ Ջոնզ»-ի ցուցանիշը 500 միաւոր անկում ունեցաւ: Սա, սեպտ. 11-ի դէպքից յետոյ, ամենամեծ անկումն էր, որ մէկ օրւայ ընթացքում է տեղի ունեցել: Նրանով հանդերձ, որ դեռ պարզ չէ, թէ ինչ է լինելու սոյն բանկի մօտ 613 միլիարդ դոլար պարտքի ճակատագիրը, պիտի սպասենք «դոմինոյի արդիւնք»-ին, որը պատահելու է բոլոր ամերիկեան ու ճապոնական ընկերութիւնների համար, որոնք այդ բանկի բաժնետէրերն էին: Սեպտ. 15-ին, երբ «Լեման բրադերզ» բանկը յայտարարեց իր սնանկացումը, նոյն օրը «Մերիլ Լինչ» (Merrill Lynch) ներդրումային բանկը, որը մէկ տարւայ ընթացքում իր բաժնետոմսերի 80%-ի արժէքը կորցրել էր, «Բանք օֆ Ամերիքա»-ի (Bank of America) սեփականութեան տակ անցաւ: Հակառակ ԱՄՆ-ի Կենտրոնական բանկի բոլոր փորձերին եւ սանձարձակ դրամի տպագրութեանը՝ ԱՄՆ-ի տնտեսութեան վայրէջքը օրը օրին աւելիով է թափ ստանում: ԱՄՆ-ի Կենտրոնական բանկը սեպտ. 16-ին մի աննախընթաց քայլով 70 միլիարդ դոլար ներմուծեց Ամերիկայի բանկային համակարգում, բայց արդիւնքը միեւնոյնն է:

Ի՞նչ է ԱՄՆ-ի տնտեսութեան ցաւը: Պատասխանը շատ պարզ է: Ամերիկայի ժողովուրդը վերջին տասնամեակներում երկրի արտադրութիւնից շատ աւելին է սպառել: Հէնց այդ անսահման սպառման պատճառով՝ 90-ականների սկզբում պայթուցիկ ձեւով բարձրացաւ ԱՄՆ-ի ժողովրդի ու կառավարութեան պարտքերը: Այն օրերում որոշ տնտեսագէտների մօտ հարց էր առաջացել, թէ ինչքան ժամանակով կարելի է մեծածաւալ պարտքերով շքեղ կենսաձեւը շարունակել:Այսօրւայ տւեալները ապացուցում են, որ այլեւս հնարաւոր չէ շարունակել նախկին կենսաձեւը:Երկու շաբաթ առաջ Ամերիկայի կառավարութիւնը երկու ամենամեծ վարկատու ընկերութիւնների՝ «Ֆանի Մէյ» (Fannie Mae) եւ «Ֆրեդի Մակ» (Freddie Mac), պետականացնելով՝ նրանց մօտ 5 հազար միլիարդ դոլար պարտաւորութիւնները յանձն առաւ: Սա նաեւ ապացուցում է ԱՄՆ-ի տնտեսութեան տագնապի ծաւալները:ԱՄՆ-ի բանկային համակարգը մի բարդ հաշւարկով՝ մինչեւ հիմա փորձել է իւրաքանչիւր մէկ դոլարի դիմաց, որ գոյութիւն ունի իրենց դրամարկղում, 10 դոլար վարկ վճարել սպառողներին: Այս համակարգը ուսումնասիրելով՝ մարդու մօտ գլխապտոյտ է առաջանում, թէ ինչպէս հնարաւոր է մի ֆինանսական ընկերութիւն այն դրամագլուխը, որ իրականում գոյութիւն չունի, որպէս վարկ՝ յանձնի սպառողին եւ դրա դիմաց տոկոս ստանայ: Սա տեսնելով՝ մեզ համար պարզւում է, որ ԱՄՆ-ի տնտեսութեան վիճակը ոչ թէ տագնապալի է, այլ՝ աղէտալի: Վարկերի այդ բարդ համակարգը բարգաւաճ ժամանակներում շատ լաւ է աշխատում, բայց դժւար պայմաններում դառնում է աղէտ, որովհետեւ բանկային համակարգում իւրաքանչիւր դոլարի կորուստը տաս անգամ աւել է ազդելու շուկայի վրայ, այն, ինչ որ այսօր պատահել է Ամերիկայում:

Նրանով հանդերձ, որ այսօրւայ տնտեսական դժւարութիւնը Ջորջ Բուշի նախագահութեան օրերում չէ, որ առաջացել է, բայց Բուշ կրտսերի պաշտօնավարութեան օրերում պատահած երկու պատերազմները ԱՄՆ-ի պարտքերը 90%-ով բարձրացրել են: Մի խօսքով՝ ԱՄՆ-ի ընդհանուր պարտքերը 18-րդ դարից մինչեւ Ջորջ Բուշ կրտսերի պաշտօնավարութեան սկիզբը միայն Բուշի նախագահութեան ութ տարիներում կրկնապատկւել են: Այս բոլորի գլխաւոր դրդապատճառը «նորպահպանողական» կոչւած գաղափարն է, որը 2001-ին մուտք գործեց քաղաքական դաշտ:

Այս բոլորով հանդերձ՝ ԱՄՆ-ի նախագահ Ջորջ Բուշը Ամերիկայի տնտեսութիւնը աշխարհի ամենահզօր տնտեսութիւնն է ճանաչում:Վերջին 30 տարիների ընթացքում առհասարակ բոլոր երկրները իրենց նաւթային կարիքները հոգալու նպատակով՝ իրենց դրամական պաշարները դոլարով լցրեցին, որովհետեւ նաւթը միայն դոլարով է առեւտուր լինում:

Դա պատճառ եղաւ, որ դոլարի վարկը բարձրանայ ամբողջ աշխարհում եւ ԱՄՆ-ի Կենտրոնական բանկը բոլորին բաւարարելու նպատակով՝ անսահման դոլար տպագրեց:ԱՄՆ-ի այսօրւայ տագնապը նաեւ վարակելու է այլ երկրների, բայց այս ընթացքում այն երկրները, ինչպիսին են՝ Չինաստանն ու Հնդկաստանը, Բրազիլիան ու Ռուսաստանը, որոնք իրենց ներքին շուկայի պատճառով մեծ զարգացումներ են արձանագրել, ոչ- հեռու ապագայում հեռանալու են դոլարից եւ դրա հետեւանքով՝ նաեւ իր աւարտին է հասնելու դոլարի միահեծան տիրակալութիւնը:

Այս բոլորը տեսնելով՝ հեշտ չէ պատկերացնել, որ ԱՄՆ-ն կրաւորական դիրք է կիրառելու եւ իր տնտեսութեան փլուզման ականատեսն է լինելու: Դրա պատճառով՝ ԱՄՆ-ի տնտեսութեան իրավիճակի վատթարացումը նաեւ առաջացնում է այն մտահոգութիւնը, որ ԱՄՆ-ն իր տնտեսութեան տագնապին յաղթելու նպատակով՝ նոր պատերազմների պատճառ լինի, այն, ինչ որ արել է մինչ այսօր:

Շարունակություն »

Պատերազմի խոր արմատները՝ Վրաստանում

ԱՐԹԻՆ ԱՌԱՔԵԼԵԱՆ

Պեկինի Օլիմպիկի հրավառութեան հետ զուգահեռ՝ վրացական թնդանօթների միջոցով վառւեց Հարաւային Օսեթիայի պատերազմի ջահը: Զանազան վերլուծաբաններ ու լրատւամիջոցներ յայտարարեցին, թէ սկսւել է նոր սառը պատերազմը, խօսեցին ռուսների ստալինեան նկրտումների դէմ պայքարող մի փոքր երկրի (Վրաստան) ջանքերի մասին, արեւելեան Եւրոպայի միջցեղական վաղեմի քաշքշուկների շուրջ առասպելներ յօրինեցին եւ ամենուր աղաղակեցին բեւեռային արջի յարութեան մասին ու այդ միջոցով, կրկին անգամ, միջազգային հանրութեան սրտում խարսխեցին վախը, սպառնալիքն ու պատերազմը:Բայց արդեօք սա՞ էր ամբողջ եղելութիւնը: Բոլորը քաջ գիտեն, որ ներկայում չի կարող կրկնւել սառըպատերազմեան իրավիճակը, որովհետեւ այլեւս գոյութիւն չունի այն օրերի գաղափարախօսական թէժ պայքարը: Այն, ինչ որ ԱՄՆ-ն Խորհրդային Միութեան փլուզումից յետոյ հետապնդում է Կովկասի տարածաշրջանում, ոչ թէ նորանկախ հանրապետութիւններին հովանաւորելն ու պաշտպանելն է, այլ տարածաշրջանի էներգիայի աղբիւրների վերահսկումն է, եւ Կովկասի վերջին իրադարձութիւնները ապացուցեցին, որ ԱՄՆ-ն այդ նպատակին հասնելու համար՝ չի բացառում նաեւ պատերազմի տարբերակը, անգամ՝ Ռուսաստանի սահմանագծում:Կովկասում բռնկւած պատերազմի դրդապատճառները քննարկելու համար՝ հնարաւոր է հարցը նաեւ դիտել այդ դիտանկիւնից, որով կարելի կը դառնայ ճիշտ ըմբռնել տարածաշրջանի էներգիայի աղբիւրներին տիրելու ԱՄՆ-ի քաղաքականութիւնը:Անգլիական «Բրիտիշ պետրոլիում» (BP) նաւթային ընկերութեան վերջերս հրապարակած տւեալների համաձայն՝ Կասպից ծովի շրջանում գտնւող նաւթ արտածող երկրների (Ադրբեջան, Ղազախստան, Թուրքմենստան եւ Ուզբեկստան) նաւթային ընդհանուր պաշարը կազմում է 48 միլիարդ տակառ (ԱՄՆ-ի եւ Կանադայի նաւթային պաշարներին համահաւասար) ու նաեւ բնական գազի պաշարները մօտաւորապէս կազմում են 268 տրիլիոն (հազար միլիարդ) խորանարդ մետր (Սաուդական Արաբիայի գազային պաշարի համահաւասար): Այս բոլոր պաշարները Խ. Միութեան ժամանակ վերահսկւում էր կենտրոնական կառավարութեան միջոցով: Խ. Միութեան փլուզումից յետոյ՝ արեւմտեան նաւթային ընկերութիւնները գրոհեցին յետխորհրդային նորանկախ երկրները: Այդ գրոհը նմանւում էր 19-րդ դարում եւրոպացիների գրոհին՝ դէպի ԱՄՆ՝ ոսկի գտնելու երազանքով: Արեւմտեան նաւթային ընկերութիւնները փայլուն առիթն օգտագործելով՝ նոր նախագծեր ծրագրեցին յետխորհրդային տարածաշրջանի էներգիան դէպի արեւմտեան շուկաներ առաքելու ուղղութեամբ, Շորան, Բրիտիշ պետրոլիում, Շէլ, Էքսոն մոբիլ եւ զանազան ուրիշ նաւթային ընկերութիւններ նոր իշխանաւորներին կաշառելով՝ դիւրութեամբ նրանց քաջալերեցին ստորագրել բազմաթիւ պայմանագրեր եւ այդ միջոցով դուրս գալ Ռուսաստանի տնտեսական տիրապետութեան սահմաններից: Արեւմուտքը այդ ժամանակաշրջանը անւանում էր «Ոսկէ ժամանակաշրջան»:

Փայլուն առիթները երկար չտեւեցին եւ դժւարութիւնները սկսեցին: Կասպից ծովը շրջափակւած էր ցամաքով ու հնարաւոր չէր այնտեղ ուղարկել նաւթատար նաւերը: Արեւմտեան ընկերութիւնները չէին ցանկանում տարածաշրջանի էներգիան Ռուսաստանի տարածքով փոխադրել միջազգային ճակատ: Այդ իսկ պատճառով՝ 90-ականների կէսում, ԱՄՆ-ի նախագահ Բիլ Քլինթոնի առաջարկով ու Ռուսաստանին շրջանցելու նպատակով, Վրաստանը յայտարարւեց դէպի Արեւմուտք առաքւող էներգիան փոխադրող երկիր: Դէպի Արեւմուտք առաքւող առաջին նաւթատար խողովակը կառուցւեց Կասպից ծովի ափում գտնւող Բաքւից մինչեւ Սեւ ծովի ափում գտնւող վրացական Սուպսայ նաւահանգիստը: Այս նախագիծը շարունակւեց Բաքու-Թիֆլիս-Ջէյհան խողովակաշարով: ԲԹՋ խաղավակաշարի նախագծի յետեւում էլ թաքնւած էր Ռուսաստանին շրջանցելու ծրագիրը: Քլինթոնը ԲԹՋ նախագծի առաջին օրւանից մինչեւ պաշտօնական համաձայնութիւնների կայացումը՝ հետեւեց գործընթացին: Խողովակաշարի կառուցման վերջին փուլը կատարւեց Ջորջ Բուշ կրտսերի նախագահութեան երկրորդ շրջանում: Սպիտակ տան համար Բաքու-Թիֆլիս-Ջէյհան խողովակաշարը աշխարհաքաղաքական նշանակութիւն ունէր, որով ոչ միայն դէպի Արեւմուտք առաքւող Կասպից ծովի էներգիայի անվտանգութիւնն էր երաշխաւորում, այլ նաեւ կոտրւում էր Ռուսաստանի մենաշնորհ վերահսկումը՝ տարածաշրջանի էներգիայի վրայ:

Բիլ Քլինթոնը լաւատեղեակ էր Բաքու-Թիֆլիս-Ջէյհան խողովակաշարի ռիսկային բնոյթի մասին, յատկապէս այն, որ ԲԹՋ խողովաշարը հակամարտութիւններով ողողւած շրջաններով էր անցնում:Այդ իսկ պատճառով՝ ԱՄՆ-ն Վրաստանին ընտրեց որպէս իր ռազմական ներկայացուցիչը՝ Կովկասի տարածաշրջանում:

ԱՄՆ-ն 1998-ից մինչեւ 2000 թւականը Վրաստանին շուրջ 302 միլիոն դոլար ռազմական ու տնտեսական օգնութիւն փոխանցեց: Այդ օրերում Ռուսաստանը մխրճւած էր ներքին ու արտաքին բազմաթիւ դժւարութիւնների մէջ, բայց այն, ինչ որ պարզ էր, այն էր, որ ռուս դիւանագէտները այլեւս չէին կարող անտարբեր մնալ յետխորհրդային տարածաշրջանում ԱՄՆ-ի ներխուժումների նկատմամբ: Վլադիմիր Պուտինի գործի վրայ գալով՝ տարածաշրջանի բոլոր քաղաքական, տնտեսական ու ռազմավարական տւեալները փոխւեցին: Պուտինը նախքան նախագահի պաշտօնին հասնելը՝ անգամներ յայտարարել էր՝ համոզւած է, որ էներգիայի մատակարարման գործընթացի կառավարութեան վերահսկման տակ անցնելով՝ նախկին հզօրութիւնը կը վերադառնայ Ռուսաստանին:Նա իր դոկտորական աւարտաճառում յստակօրէն գրել է, թէ կառավարութիւնը իրաւունք ունի սեփականաշնորհել բոլոր նաւթային ու գազային աղբիւրները, անկախ նրանից, թէ դրանք ում են պատկանում: Պուտինը այդ մտայնութեամբ ազգայնացրեց այն բոլոր նաւթային ընկերութիւնները, որոնք Ելցինի ժամանակ անցել էր մասնաւոր սեփականատիրութեան: Այս ծրագրի համաձայն՝ Ռուսաստանի ամենահարուստ նաւթային ընկերութիւնը՝ «Իւոկոս»-ը ազգայնանալով՝ դարձաւ կառավարութեան սեփականութիւնը: Պուտինը նաեւ «Գազպրոմ» ընկերութիւնը, որ աշխարհի ամենամեծ գազային ընկերութիւններից է, ազգայնացրեց ու Ռուսաստանի ներկայ նախագահ Դմիտրի Մեդւեդեւին նշանակեց այդ ընկերութեան ղեկավարը: Վլադիմիր Պուտինը նաեւ յաջողեց Ղազախստանի, Թուրքմենստանի եւ Ուզբեկստանի նախագահներին համոզել, որ իրենց արտահանած նաւթն ու գազը Ռուսաստանի միջոցով առաքեն միջազգային շուկայ:

Այս բոլորից յետոյ Պուտինը փորձեց նւազեցնել Վրաստանի միջազգային վարկը, որովհետեւ Վրաստանը ամերիկեան թաւշեայ յեղափոխութիւնից յետոյ փորձում էր տարածաշրջանում գործել ԱՄՆ-ի եւ առհասարակ Արեւմուտքի շահերի համաձայն, այն, ինչ Ռուսաստանի համար կարմիր գիծ էր համարւում: Այդ օրերում Եւրոմիութիւնը յայտարարել էր, թէ մտադիր է մի գազատար խողովակ կառուցել, որը Կովկասի գազը Վրաստանի ու Թուրքիայի միջոցով կը տանի մինչեւ Աւստրիա: Այդ խողովակաշարը անւանւում էր «Նաբուկօ»:

Քանի որ «Նաբուկօ»-ն կարեւոր դեր ունէր Եւրոպային Ռուսաստանի էներգիայից ձերբազատելու գործընթացում, նաեւ հովանաւորւեց ԱՄՆ-ի կողմից: Այդ իսկ պատճառով՝ ԱՄՆ-ն հարիւրաւոր միլիոն դոլար յատկացրեց վրացական բանակին կրթելու եւ զինելու համար, որոնք պիտի ապահովէին խողովակաշարերի անվտանգութիւնը:Բայց, ըստ երեւոյթին, Վրաստանի նախագահ Միխայիլ Սահակաշւիլին չի բաւարարւել «խողովակների պահապան» պաշտօնով եւ իր յոյսը ԱՄՆ-ի վրայ դնելով՝ փորձեց գրաւել Հարաւային Օսեթիան: Սահակաշւիլին իր սխալ հաշւարկներով ու տղայական արկածախնդրութեամբ ընկաւ այն թակարդի մէջ, որը պատրաստւել էր Վլադիմիր Պուտինի խոհեմութեամբ: Այսօր Վրաստանը ռուսների թակարդի մէջ է եւ դրա հետեւանքով՝ ոչ միայն Բաքու-Թիֆլիս-Ջէյհան խողովակաշարը, այլ նաեւ դէպի Արեւմուտք առաքւող էներգիայի բոլոր միջոցները Ռուսաստանի բանակի թիրախ են դարձել:Այսօր Հարաւային Օսեթիան ու Աբխազիան անկախութիւն են ձեռք բերել, եւ այդ պատճառով՝ Եւրոպան ու ԱՄՆ-ն ամենուր քննադատում ու սպառնում են Ռուսաստանին, բայց պիտի նշել, որ այդ բոլորը այլեւս չեն կարող փոխել իրավիճակը՝ Կովկասում: Ռուսաստանը այսօր վերագտել է իր հզօրութիւնը՝ Կովկասի տարածաշրջանում եւ Վաշինգտոնն ու Լոնդոնը, Բեռլինն ու Փարիզը այլեւս չեն կարող փոխել իրավիճակը: Կովկասի խաղը դեռ չի աւարտւել եւ բազմաթիւ իրադարձութիւններ կան առջեւում, բայց այն, ինչ որ պարզ է, այն է, թէ Սպիտակ տունը պիտի հաշտւի Ռուսաստանի գերակայութեան հետ՝ Կովկասում եւ նոր բախումներից ձերբազատւելու նպատակով՝ պիտի համագործակցի Ռուսաստանի հետ:

Շարունակություն »

«Ռուս-Վրացական պատերազմը չեր առնչւում իրանին»

Օրերս ռուսական Իզւեստիա օրաթերթը հրապարակել էր մի վերլուծութիւն ռուս-վրացական պատերազմի մասին: Սոյն յօդւածում նշւած էր թէ այդ պատերազմը մի կերպ առնչւում էր իրանիշ որովհետեւ Վրաստանը իր երկրի տարածքը տրամադրել էր ԱՄՆ-ին, Իրանի վրայ հարձակում իրագործելու նպատակով: Ըստ յօդւածագրի, իրանի ոչ մի հարեւան երկիր ԱՄՆ-ին թոյլ չի տայ իր երկրի տարածքը օգտագործել իրանին հարւածելու նպատակով: Ուրեմն միայն մնում է Վրաստանի տարածքը, ուր ԱՄՆ-ն հնարաւորութիւն կունենայ այնտեղից հարւածել իրանին:
Այս ուղղութեամբ դիմեցինք քաղաքական վերլուծաբան, նախկին դիւանագէտ եւ միջազգային յարաբերութիւնների դոկտոր պրն. Դաւուդ Հերմիդաս Բաւանդին, հարցը քննարկելու նպատակով: Ստորեւ Ձեզ ենք ներկայացնում մեր ունեցած զրոյցը Դր. Բաւանդի հետ:

Հարցազրոյցը վարեց՝ Արթին Առաքելեանը

********************************************

Հ: Ձեր կարծիքով, արդեօ՞ք վրաց-ռուսական պատերազմը ինչոր ձեւով կապ ուներ իրանի հետ: Կարծիք կայ, որ վրաստանը իր տարածքը յանձնել էր ԱՄՆ-ին իրանի վրայ հարձակում կատարելու նպատակով:

Պ: Իմ կարծիքով այդ պատերազմը ոչ մի ձեւով չեր առնչւում իրանին: ԱՄՆ-ն իրանի վրայ հարձակում կատարելու համար Վրաստանին կարիք չունի: Այսօր Ամերիկան ռազմական ներկայութիւն ունի տարածաշրջանում. Որոնցից են Պարսից ծոցը, Օմանի ծովը, Դիդոդեգարսիան, Բահրէյնը, Կատարը, Քովէյթը, Թուրքիան, Իրաքը եւ Աֆղանստանը: Եթէ Ամերիկան մտադրութիւն ունենայ հարձակւել իրանի վրայ դա հեռակայ հարձակում է լինելու եւ կարիք չունի օդտւել վրաստանի տարածքից, որը աւելի մօտ են իրանին քան վրաստանը: Նաեւ հաւանական չեմ համարում Ուկրայնիայի դերակատարութիւնը իրանի վրայ ԱՄՆ-ի հաւանական հարձակումի մէջ: Այս երկու երկրները՝ Վրաստանը եւ Ուկրայինան մտադիր են մուտք գործել ՆԱՏՕ եւ այդ իսկ պատճառով, մի ինչ որ տեղ Արեւմուտքի շահերի համապատասխան արտայայտութիւններ են կատարում, բայց թէ նրանք կ՛ըկերակցեն ԱՄՆ-ին իրանի դէմ հաւանական հարձակման գործողութիւններում հաւանական չեմ տեսնում:
Առաջին հերթին, տարածաշրջանի իրավիճակը նկատրի առնելով, նաեւ կատարւած բանակցութիւնների արդիւնքում չեմ կարծում թէ Արեւմուտքը նպատակահարմար տեսնի իրանի վրայ հարձակում կատարելը, եթէ նման բան պատահի տարածաշրջը ներկայի համեմատութեամբ շատ աւելի անկայուն եւ անապահով կը դառնայ: Սա նկատի ունենալով, ռազմական հարձակումի հաւանականութիւնը զրոյի է հասնում:
Երկրորդ հերթին, ԱՄՆ-ն տարածաշրջանում բաւարար չափով օգտագործելի ռազմայենակներ ունի, որոնք շատ աւելի մօտ են Իրանին:
Երրորդ հերթին, ես տրամաբանական չեմ համարում, թէ ԱՄՆ-ն հարձակման համար օգտագործի վրաստանի տարածքը: Ոչ մի ապացոյց եւ նշում անգամ այդ ուղղութեամբ չկայ թէ վրաստանի տարածքը իրանի դեմ կ՛օգտագործւի ԱՄՆ-ի կողմից: Անգամ «Ահաբեկչութեան դէմ պայքարի» նախագծում ԱՄՆ չի օգտագործէ վրաստանը: ԱՄՆ-ն այդ նախագծում օգտագործեց Տաջիկստանը, Ղազախստանը, Կրկզստանը եւ մի կարճ ժամանակով նաեւ Ուզբակստանը, բայց վրաստանի սահմանում անգամ ԱՄՆ յենակներ չտեղադրեց միջազգային ահաբեկչութեան դէմ պայքարում: Ուրեմն այդ տեսութիւնը, որ ԱՄՆ իրանի դէմ հարձակման գործում օգտագործելու է վրաստանը, ճիշտ հիմունքների վրայ հիմնւած չէ: Այդ տեսութիւնը աւելի ռուսական տեսանկիւնից է բխում եւ այդ միջոցով փորձում են Իրանի ուշադրութիւնն էլ գրաւել այն հարցին թէ վրաստանը ԱՄՆ-ի միջոցով նաեւ օգտագործւում է իրանի դէմ գործողութիւններ իրականացնելու գործում: Վրաց-Ռուսական պատերազմի նախագիծն ու հետեւանքներն էլ ոչ մի կերպ չեն ապացուցում սկզբում նշւած տեսութեան ճշգրտութիւնը:
Այս պատերազմի այն բաժինը, որը կարող է կապ ունենալ իրանի հետ, այն է թէ հաւանական է ՄԱԿ-ի ԱԽ-ում Ռուսաստանը իր դիրքերը փոփոխի իրանի ատոմական թղթածրարի հարցում, եւ ինչպէս, որ Իւանովն է յայտարարել հնարաւոր է, որ ռուսաստանը այդ հարցում վերանայի իր նախկին դիրքորոշումները: Բայց ես դա էլ հաւանական չեմ տեսնում: Որովհետեւ ռուսաստանը դա օգտագործելու է իր շահերի համապատասխան, եւ ԱՄՆ-ի հետ իր յարաբերութիւնները այս չափից աւելի չվաթարացնելու նպատակով կը փորձի իրանի ատոմական հարցը որպէս ազդակ շահագործել ի շահ Արեւմուտքի հետ յարաբերութիւնները բարելաւելու գործում:
Մի խօսքով եթէ ռուսաստանը գտնի թէ այս պատերազը լուրջ վնասւածք կը հասցնի իր եւ Արեւմուտքի միջեւ առկայ յարաբերութիւններին, փորձելու է մի կերպ դա փարատել, հէնց իրանի ատոմական հարցով:

Հ: Արդեօ՞ք դա է պատճառը, որ իրանի իշխանութիւնները շատ էլ չարձագանգեցին իրենց տեսակետները, ռուս-վրացական պատերազմի օրերին:

Պ: Այո: Ընդհանրապէս մեծ պետութիւների կողմից ռազմական միջոցների կիրառումը մտահոգում է տարածաշրջանի իւրաքանչիւր երկրներին, ու նաեւ նրանց, որոնք պատմական այդպիսի անցեալ էլ ունեցել են: Իմ կարծիքով, Ռուսաստանը սխալ քայլ է կատարել, որովհետեւ նա հիմայ զարգացման ընթացքում է, ինչպէս որ է նաեւ Չինաստանը: Ուրեմն մի քիչ աճապարեց իր ռազմական պաշտպանունակութիւնը ցուցադրելու գործում: Դա մտահոգում է ռուսաստանի հարեւաններին ու դաշնակիցներին երբ տեսնում են թէ ռուսաստանը, որպէս տարածաշրգանի գերուժ իր հարցերը լուծում է ռազմական միջոցով: Երկարատեւի մեջ, այս պատերազմը ռուսաստանի վնասին է լինելու: Ես համոզւած եմ, որ Չինաստանն էլ, որ Շանհայի համագործակցութիւնների կազմում սերտ յարաբերութիւն ունի ռուսաստանի հետ, երբ տեսնի թէ ռուսաստանի եւ Արեւմուտքի միջեւ անհամաձայնութիւնները շարունակւում են, կը փորձի իրեն հեռու պահել այդ տագնապից:

Հ: Ռուս-Վրացական պատերազմից յետոյ, Վրաստանի եւ Ուկրայինայի անդամակցութիւնը ՆԱՏՕ-ին ինչքա՞ն հաւանական կը դառնայ:

Պ: Ռուսաստանի եւ Արեւմուտքի միջեւ ստեղծւած անհաշտ մթնոլորտը, տարածաշրջանի երկրների եւ հատկապէս Ուկրայինայի մօտ լուրջ մտահոգութիւններ է առաջացրել եւ եթէ ռուսաստանն ու Արեւմուտքը այս ընթացքում մի ընդունելի համաձայնութեան չհասնեն, ՆԱՏՕ-ի անդամ երկրները վերանայելու են իրենց տեսակետները Վարաստանի եւ Ուկրայինայի ՆԱՏՕ-ին անդամակցութեան հարցում: Այս բոլորը պայմանաւորւած է Ռուսաստան-ԱՄՆ երկկողմ բանակցութիւններին եւ եթէ այդ բանակցութիւնները արդիւնքի չհասնեն, մեծ հաւանականութեամբ ՆԱՏՕ-ն ընդունելու է այդ երկու երկրների անդամակցութեան դիմումը:

Շարունակություն »

Չինաստան՝ արթնացող աժդահան

ԱՐԹԻՆ ԱՌԱՔԵԼԵԱՆ

Չինաստանը Խ. Միութեան փլուզումից կարեւոր դասեր ստացաւ եւ գիտակցեց, որ ուժային պայքարը չպիտի սահմանափակել միայն զինամթերքի ոլորտում, որի արդիւնքում հնարաւոր է՝ փլուզւեն երկրի տնտեսական ու քաղաքական կարգերը: Մի խօսքով՝ Չինաստանը ԱՄՆ-ի ռազմական համակարգի հետ համաչափ մրցակցութեան փոխարէն՝ որդեգրեց անհամաչափ մրցակցութեան ռազմավարութիւնը: Անհամաչափ պայքարի զարգացած տարբերակը երեւան եկաւ ԱՄՆ-Վիետնամ պատերազմի օրերում, երբ ոտաբաց ռամիկները յաղթեցին աշխարհի գերհզօր ռազմամեքենային: Չինացի մտաւորականները տւեալ ռազմավարութիւնից ներշնչւած՝ ձեւակերպեցին մի տեսութիւն, որի համաձայն՝ ԱՄՆ-ի գերզարգացած տեխնոլոգիայի դէմ ուղղակի եւ համաչափ պայքարի փոխարէն՝ պիտի որդեգրել անուղղակի եւ ոչ-համաչափ պայքար, ուր կարելի կը լինի օգտւել չինացի անսահման աշխատող ներուժը: Չինացի երկու գեներալների կողմից հրատարակւած «Անսահմանափակ պատերազմ» (Unrestricted warfare) գիրքը, որը նաեւ վերահրատարակւեց 2001-ին, մանրամասն ձեւով բացատրում է այդ տեսութիւնը: Նշելի է, որ սոյն գիրքը հրատարակւել էր 2001-ից մի քանի տարի առաջ եւ նախատեսել էր սեպտ. 11-ի նման մի պատահար՝ ԱՄՆ-ում:

Գրքի գլխաւոր առանցքը հիմնւած է այն իրականութեան վրայ, թէ «ԱՄՆ-ի գլխաւոր թուլութիւնն այն է, որ նա չափից աւելի յենւել է իր ռազմական ուժի վրայ»:

Հեղինակների համաձայն՝ այդ խնդիրը պատճառ է դարձել, որ ԱՄՆ-ն տնտեսական եւ քաղաքական պայքարի դաշտում տեղքայլ արձանագրի ու ռազմական ուժը իր ռազմավարութեան առանցքը դարձելով՝ այլ ոլորտներում եւ յատկապէս միջազգային յարաբերութեան ոլորտում կուրօրէն գործի:Երկրորդ աշխարհամարտից յետոյ այն, ինչ որ պատճառ դարձաւ, որ ԱՄՆ-ն աշխարհում ծաւալի իր ազդեցութիւնն ու հզօրութիւնը, «Made in U.S.A.» պարզ նախադասութիւնն էր: Սոյն ապրանքանիշը, աշխարհի տնտեսութիւնը խորտակելով իր մէջ, դարձաւ նաեւ բարեկեցութեան ու բարօրութեան խորհրդանիշ: Չինաստանը լաւ ըմբռնեց այդ նախադասութեան կարեւորութիւնը, բայց Ամերիկան՝ ոչ: Այսօր եթէ մտնէք «Վալ մարթ» կոչւած ամերիկեան ամենահսկայ վաճառատեղիները, որոնք տարեկան մօտ 400 միլիարդ դոլար եկամուտ եւ աւելի քան 2 միլիոն աշխատակիցներ ունեն, դժւար թէ գտնէք ամերիկեան ապրանքներ եւ բոլոր պահարանները միայն լցւած են չինական ապրանքներով:

Տնտեսական պատերազմը գտնւում է «Անսահմանափակ պատերազմ» գրքի առաջարկած ռազմավարութիւնների առաջին տեղում: Գրքի հեղինակները մատնանշելով 1997-ին Կորէայի, Թայլանդի, Ինդոնեզիայի եւ Մալայզիայի տնտեսական խիստ տագնապը՝ եզրակացնում են, որ եթէ մի միլիարդատէր (ՋորջՍորոս) կարող է առասպելական շահոյթի հասնելու համար՝ ծունկի բերել ասիական զարգացած երկրներին, ինչո՞ւ Չինաստանը չկարողանայ նոյնը անել Ամերիկայի հանդէպ: Չինաստանը դիտաւորեալ իր դրամի արժէքը ցածր պահելով եւ միլիոնաւոր մարդուժի ներուժն օգտագործելով՝ այնքան էժան ապրանք է արտածել ԱՄՆ, որի արդիւնքում Ամերիկան մօտ 1.4 տրիլիոն դոլար պարտական է մնացել Չինաստանին, եւ օրական 1 միլիարդ դոլար աւելանում է այդ գումարին: Պարզ ասած՝ Չինաստանը իւրաքանչիւր ամերիկացու 4000 դոլար պարտք է տւել, որ նրանք հնարաւորութիւն ունենան վայելել «ամերիկեան» կոչւած կենսաձեւը:

Սա այն ճշգրիտ տրամաբանութիւնն է, որ «Կիաօ լիանգ»-ն ու «Վունգ չինզգօ»-ն ձեւաւորել են իրենց գրքում:Երբ 2001-ին «ահաբեկչութեան դէմ պատերազմը» բռնկւեց, ամերիկացի մտաւորականները մտադիր էին «նորպահպանողական» վարդապետութեան միջոցով ԱՄՆ-ին վերածել աշխարհի միակ եւ ամենահզօր տիրակալի: Այդ իսկ պատճառով՝ նրանք 21-րդ դարը անւանեցին «նոր ամերիկեան դարաշրջան»: Բայց, այն, ինչ որ իրականացաւ 2003-ի մարտին՝ Իրաք ներխուժելով, հակառակ արդիւնքը տւեց եւ օր օրին թուլացան ԱՄՆ-ի տիրակալութեան ծաւալներն ու ի վերջոյ, Ասիայի արեւելքում երեւան եկաւ մի նոր ուժ, որը յաւակնում է դառնալ 21-րդ դարի տիրակալը:

2027-ին Չինաստանը անցնելու է ԱՄՆ-ից ու դառնալու է մոլորակի ամենահզօր տնտեսութիւնը: 1.5 միլիարդ բնակչութիւն ունեցող Չինաստանը իր երկնիշ զարգացումով՝ նախընթաց չունեցող արագութեամբ փոխակերպում է ոչ միայն իր, այլ նաեւ՝ աշխարհի պատկերը: Չինաստանը այսօր աշխարհի ամենահարուստ դրամական պաշարն ունի (1800 միլիարդ դոլար), որի պատճառով էլ Չինաստանի ազդեցութիւնն ու ներկայութիւնը արագօրէն ծաւալւում է Աֆրիկայում, Լատին Ամերիկայում եւ Ասիայում: Այլեւս ուր որ գնաք առեւտուր անելու՝ կը հանդիպէք մի չինացու, որը մեծ դրամագլխով աւելի շուտ ներկայացել է այնտեղ: Այս ընթացքում այն, ինչ որ հետաքրքրական է, այն է, որ ԱՄՆ-ն ամենուր փորձում է ապացուցել, որ Չինաստանը լիովին տրւել է արեւմտեան տնտեսական ու մշակութային մոդելին եւ փորձում է դառնալ արեւմտեան արժէքների լիակատար հասարակութիւն: Սա այն սուտն է, որը Արեւմուտքը երկու դար շարունակ փորձում է համոզել աշխարհին, թէ արդիականութիւնն ու արդիականացումը համազօր են արեւմտեանականութեան:

Չինաստանը միայն մի երկիր չէ, այլ մի քաղաքակրթութիւն է, որը խոր արմատներ ունի պատմութեան մէջ:

Չինացիներն ունեն իրենց իւրայատուկ այբուբենը, փիլիսոփայութիւնը, կենսաձեւը, ճաշացուցակը, որը այսօր թէ՛ ԱՄՆ- ում, եւ թէ՛ Եւրոպայում միլիոնաւորներին գրաւում է դէպի իրեն: Չինական քաղաքակրթութիւնը այնքան հզօր է, որ ոչ միայն ստեղծել է իրեն իւրայատուկ զարգացման մոդելը, այլ նաեւ ձեւաւորում է իր իւրատեսակ արդիականութիւնը:

Այն հարցում, որ Չինաստանը ազդւել եւ դեռ ազդւում է Արեւմուտքից, կասկած չկայ, բայց նաեւ չկայ այն համոզիչ ապացոյցը, որ Չինաստանը, հրաժարւելով իր մշակոյթից, լիովին տրւելու է արեւմտեան մշակոյթին: Այսօր չինական մշակոյթը մեծ տարածում է գտել թէ՛ ԱՄՆ-ում, եւ թէ՛ Եւրոպայում, ու արեւմտեան սպառող անհատը խաղաղւելու նպատակով՝ դիմում է չինական փիլիսոփայութեանն ու մշակոյթին:

Բայց, այն, ինչ որ պատմութիւնն է ապացուցում եւ մտահոգում է բոլորին, այն է, որ ԱՄՆ-ն ինչպէս է հակազդելու Չինաստանին՝ որպէս մի նոր գերհզօր երկիր, որը մրցում է իր հետ, որովհետեւ մինչ այսօր ոչ մի տիրակալութիւն առանց արիւնահեղութեան՝ իր տեղը չի զիջել նորին: ԱՄՆ-ի վերջին հարիւրամեայ պատմութիւնը մեզ ապացուցում է, որ Ամերիկան վարակւած է «մնայուն թշնամի» ունենալու մոլուցքով: Այս ընթացքով յաջորդ թշնամին կարող է լինել հէնց Չինաստանը:

Վերջում պիտի աւելացնել, որ այսօրւայ Ամերիկայում բնաւ գոյութիւն չունի «գերակայութիւն» տիտղոսը ուրիշին յանձնելու պատրաստակամութիւնը:

Ֆրանսիս Ֆոկոյաման կոմունիզմի բլոկի փլուզումը համարեց դրամատիրութեան վերջնական յաղթանակը, որը յայտնի եղաւ իր «Պատմութեան աւարտը» գրքով, բայց Չինաստանի աննախընթաց զարգացումը ապացուցում է մի շատ կարեւոր իրականութիւն, որը եւ պիտի ընդունւի Արեւմուտքի կողմից, եւ դա «պատմութեան աւարտը» կոչւած առասպելի աւարտն է:

Շարունակություն »

Կոզովոյից Հարաւային Օսեթիա

Ինչո՞ւ բռնկւեց Կովկասեան պատերազմը

ԱՐԹԻՆ ԱՌԱՔԵԼԵԱՆ

Ի վերջոյ, ինչպէս որ սպասւում էր, օգոստ. 8-ին Վրաստանի ու Հարաւային Օսեթիայի միջեւ բռնկւեց մի արիւնահեղ պատերազմ, որի հետեւանքով՝ զոհւեցին աւելի քան 2000 հոգի:Երբ Սահակաշւիլին 2003-ի թաւշեայ յեղափոխութեան միջոցով դարձաւ Վրաստանի նախագահը, յայտարարեց, թէ կանխելու է բոլոր անջատողական շարժումները: Նա իր խոստումը կատարեց Աջարիայի անջատողական շրջանը վերահսկելով, որի արդիւնքում Աջարիայի նախագահ Աբաշիձէն թողեց երկիրն ու ապաստան գտաւ Մոսկւայում: Բայց, Սահակաշւիլին հակառակ իր բոլոր յայտարարութիւններին՝ չյաջողեց լուծել Աբխազիայի ու Հարաւային Օսեթիայի հարցը, որոնք համեմատ Աջարիային՝ աւելի ուժեղ դիրքերում էին գտնւում:Բայց, ինչո՞ւ օգոստ. 8-ին Հարաւային Օսեթիայում բռնկւեց պատերազմը: Արդեօք Սահակաշւիլիի համար հասունացե՞լ էր պահը՝ Հարաւային Օսեթիայի շրջանը վերագրաւելու համար:Այստեղ կը փորձենք վերլուծել Վրաստանի ու Հարաւային Օսեթիայի միջեւ առաջացած բախումների վերսկսման պատճառներն ու հետեւանքները:

Բախումների դրդապատճառներ

ա. ՆԱՏՕ-ին միանալու ցանկութիւն

Խորհրդային Միութեան փլուզումից յետոյ՝ տարածաշրջանում ուժի բաց առաջացաւ եւ դրա հետեւանքով՝ Արեւմուտքը փորձեց ներթափանցելով տարածաշրջան՝ լրացնել այդ ուժի բացը: Վրաստանը անկախութիւնից յետոյ թեքւեց դէպի Արեւմուտք եւ փորձեց գործել ԱՄՆ-ի շահերի համաձայն՝ նրա հովանաւորութիւնը ապահովելու նպատակով:

Դա ակնյայտ դարձաւ 2003 թ. նոյ. 22-ին Վրաստանում տեղի ունեցած թաւշեայ յեղափոխութեամբ, որով ԱՄՆ-ն ցանկանում էր, որպէս Վրաստանի նախագահ, տեսնել աւելի ամերիկամէտ ղեկավար:

Վրաստանը եւ նրա օրինակով առաջնորդւած Ուկրայինան թաւշեայ յեղափոխութիւնից յետոյ իրենց օրակարգի վրայ դրեցին ՆԱՏՕ-ին անդամակցելու խնդիրը: Ռուսաստանը Վրաստանի եւ Ուկրայինայի ցանկութիւնը մեկնաբանում էր դէպի Արեւելք ծաւալւելու ՆԱՏՕ-ի քաղաքականութեան դրսեւորում եւ բազմաթիւ անգամներ յայտարարեց իր բողոքն ու հակառակութիւնը:

Ռուսաստանի լուրջ սպառնալիքների հետեւանքով էր, որ Բուխարեստում կայացած ՆԱՏՕ-ի վերջին գագաթաժողովում Ֆրանսիան ու Գերմանիան ընդդիմանալով Վրաստանի եւ Ուկրայինայի կատարած դիմումին՝ մերժեցին նրանց ընդունել ՆԱՏՕ-ի կազմում: Սոյն գագաթաժողովում Վրաստանի եւ Ուկրայինայի դիմումները մերժելու համար՝ ՆԱՏՕ-ականները առաջ քաշեցին այդ երկու երկրներում առկայ տարածքային չլուծւած խնդիրները: Այդ իսկ պատճառով՝ կարելի է ասել, թէ Սահակաշւիլին փորձեց ռազմական գործողութեամբ մէկանգամընդմիշտ լուծել Վրաստանում գոյութիւն ունեցող եւ չլուծւած տարածքային խնդիրները:

Այդ ռազմական գործողութեան յետեւում նաեւ կարելի է տեսնել ամերիկեան հրահրումները: Դրանք բացայայտ կերպով առաջացան ԱՄՆ-ի արտաքին գործերի նախարար Կոնդոլիզա Ռայսի յուլիսի 8-ի յայտարարութեամբ: Ռայսը խօսելով յունիս ամսում Աբխազիայի շրջանում կատարւած ահաբեկչական պայթիւնների մասին, որը վերահսկւում էր ռուսական խաղաղապահ զօրքերի միջոցով, առաջարկեց, թէ այդ շրջանում ռուս խաղաղապահ ուժերին փոխարինեն միջազգային խաղաղապահ ուժերը: Վրացական կողմը հաւաստիացնում էր, որ այդ պայթիւնները իրականացրել են նրանք, ովքեր ցանկանում են Աբխազիայում երկար ժամանակ տեսնել ռուս խաղաղապահ ուժերին: Բայց այդ՝ ահաբեկչական գործողութիւնները կարելի է մեկնաբանել այլ կերպ՝ դրա խորքում տեսնելով վրացա-ամերիկեան սադրանք՝ անջատողականների եւ ռուսների դէմ:

Ուրեմն՝ Վրաստանի ղեկավարները հիմնւելով Ամերիկայի ղեկավարութեան յայտարարութիւնների վրայ եւ նրանց Վրաստանի ներքին հակամարտութիւններում ներքաշելու նպատակով՝ դիմեցին ռազմական լայնածաւալ յարձակումների՝ նախ աւելի թոյլ օղակ համարւող Հարաւային Օսեթիայի դէմ:

Նաեւ Ռուսաստանի բազմահազար բանակի միջամտութիւնը՝ Հարաւային Օսեթիայի եւ Վրաստանի միջեւ առաջացած պատերազմում, կարելի է մեկնաբանել ՆԱՏՕ-ին անդամակցելու Վրաստանի ցանկութեան շրջագծում: Այսինքն՝ Ռուսաստանը Հարաւային Օսեթիային օգնութիւն ցուցաբերելով՝ պարտութեան մատնեց վրացական կողմին, որը ՆԱՏՕ-ին միանալու գործում որպէս նախապայման՝ պիտի լուծէր իր երկրում առկայ չլուծւած տարածքային հակամարտութիւնները:

բ.- Եւրոպայում տեղակայւած ԱՄՆ-ի հակահրթիռային յենակները

Չեխիայում եւ Լեհաստանում տեղադրւած ամերիկեան հակահրթիռային յենակները խիստ զայրացրել են Ռուսաստանին: Ռուսական կողմը այդ յենակները համարում է սպառնալիք՝ իր անվտանգութեան համար եւ բազմաթիւ անգամներ յայտարարել է, որ եթէ վերջնականապէս Եւրոպայում տեղակայւեն ամերիկեան հակահրթիռային յենակները, ինչպէս էր սառը պատերազմի տարիներում, լուրջ հակազդեցութիւն կը ցուցաբերի թէ՛ Եւրոպայի, եւ թէ՛ ԱՄՆ-ի դէմ:

Այդ իսկ պատճառով՝ երբ Վրաստանում, որ անմիջական սահման ունի Ռուսաստանի հետ, տեղի ունեցաւ ամերիկեան ոճով թաւշեայ յեղափոխութիւն, Ռուսաստանը աւելի ուշադրութիւն դարձրեց Վրաստանի անցուդարձերին եւ երբ պահը Օսեթիայի պատերազմով յարմար գտաւ, լուրջ հարւածներ պարտադրեց Վրաստանին, որոնց խորքում թաքնւած էր Ռուսաստանի պատգամը՝ Արեւմուտքի համար: Ռուսաստանը Արեւմուտքին ու ՆԱՏՕ-ին այս միջոցով ապացուցեց, որ երբ իր անվտանգութիւնը վտանգւած տեսնի, լուրջ հակազդեցութիւն կը ցուցաբերի սպառնացողների դէմ:

գ.- Կոզովոյի անկախութիւն

ԱՄՆ-ի Անվտանգութեան խորհրդի նախկին քարտուղար եւ հանրաճանաչ քաղաքական գործիչ Հենրի Քիսինջերը 1970-ին յայտարարեց, որ եթէ ԱՄՆ-ն ցանկանում է Ռուսաստանին վերահսկել հէնց իր սահմաններում, զանազան դժւարութիւններ ու հակամարտութիւններ պիտի առաջացնի Ռուսաստանի փորատակում գտնւող երկրներում: Ըստ երեւոյթին, այդ ռազմավարութիւնն այսօր էլ ի զօրու է: Յետխորհրդային ժամանակաշրջանում ԱՄՆ-ն փորձեց նախկին Խորհրդային Միութեան բլոկին պատկանող տարածաշրջանը վերահսկելու նպատակով՝ այնտեղ ստեղծել բազմաթիւ, բայց փոքր երկրներ, որոնք իրենց անվտանգութիւնը կապում էին ԱՄՆ-ի հետ: Այդ ռազմավարութիւնը սկիզբ առաւ Բալկանեան շրջանից եւ այդ իսկ պատճառով՝ քաղաքական հանրագիտարանում յայտնւեց «Բալկանիզացում» տերմինը:

Կոզովոյի անկախութիւնը նաեւ պիտի տեսնել հէնց այդ «Բալկանիզացում»-ի լոյսի ներքոյ, ուր Ռուսաստանի դաշնակից համարւող Սերբիայի կազմից անջատւեց եւս մի շրջան, որը նաեւ հարուստ է իր բազմաթիւ եւ զանազան հանքերով: Ռուսաստանը Արեւմուտքին մի կերպ հակազդելու նպատակով՝ ի պատասխան Կոզովոյի անկախութեան՝ հովանաւորեց Օսեթիային ու Աբխազիային՝ ԱՄՆ-ի դաշնակից համարւող Վրաստանի դէմ առաջացած պատերազմում: Ռուսաստանի Դուման նաեւ Կոզովոյի անկախութեանը հակազդելու նպատակով՝ օրակարգ դարձրեց Հարաւային Օսեթիայի ու Աբխազիայի անկախութեան հարցը:

դ- Էներգիա

Վերջին տասնամեակում Ռուսաստանի հզօրութիւնը պայմանաւորւել է ոչ միայն նաւթի գների աճով, այլ նաեւ դէպի Եւրոպա եւ Արեւմուտք առաքւող էներգիայի խողովակաշարերի միջոցով:

Եւրոպան իր էներգիան ապահովելու գործում խիստ կախում ունի Ռուսաստանից եւ Ռուսաստանը մի կերպ այդ հանգամանքը օգտագործելով՝ փորձում է կարեւոր դիրք ապահովել միջազգային յարաբերութեան դաշտում:

Վրաստանը իր աշխարհագրական դիրքերով Ռուսաստանի համար համարւում է դէպի Արեւմուտք եւ միջազգային շուկայ գնացող ճանապարհի մի կարեւոր դարպասը: Հէնց նոյն պատճառով է, որ Վրաստանը կարեւորւում է Արեւմուտքի համար: Վրաստանը հնարաւորութիւն ունի թէ՛ Կասպից ծովի, եւ թէ՛ Կենտրոնական Ասիայի երկրների էներգիան ապահով կերպով մատակարարել Արեւմուտքին:Դա իրականացաւ Բաքու-Թիֆլիս-Ջէյհան նաւթամուղով, որը կառուցւեց Արեւմուտքի եւ գլխաւորաբար ԱՄՆ-ի ֆինանսական օգնութիւններով: Ռուսաստանը ներկայ պայմաններում չի հանդուրժում նմանօրինակ նախագծերը, երբ նախկին Խ. Միութեան հանրապետութիւնները առանց Ռուսաստանի համոզման՝ էներգիա են մատուցում Արեւմուտքին:Ուրեմն՝ Հարաւային Օսեթիայի պատրւակով Վրաստանի դէմ իրագործւած պատերազմի ամենակարեւոր պատճառներից կարելի է համարել էներգիայի հարցը:

Կենտրոնական Ասիայի եւ Կասպից ծովի էներգիայով շահագրգռւած Արեւմուտքի կողքին ուշադրութիւն պիտի դարձնել նաեւ Իսրայէլի դերակատարութեանն ու շահագրգռութեանը:Իսրայէլը, ինչպէս նշում են նրանց իշխանաւորները, մեծ եւ լուրջ շահեր ունի՝ կապւած Կասպից ծովի եւ Կենտրոնական Ասիայի երկրներում արտահանւած էներգիայով: Նաեւ, ինչպէս որ պարզ է, Իսրայէլը փորձում է Բաքու-Թիֆլիս-Ջէյհան նաւթամուղի միջոցով Ջէյհան քաղաք հասած նաւթը փոխադրել Աշքելոն նաւահանգիստ (նաւթային կենտրոն՝ Միջերկրական ծովի ափում) եւ այնտեղից մի խողովակաշարի միջոցով նաւթը հասցնել Իսրայէլի Էյլաթ նաւահանգիստ (Կարմիր ծովի ափում)՝ միջազգային շուկայ արտածելու նպատակով: Այդ իսկ պատճառով՝ Իսրայէլը վերջին տարիների ընթացքում փորձեց զինել եւ վարժեցնել Վրաստանի բանակը՝ դէպի Արեւմուտք հոսող էներգիայի անվտանգութիւնն ապահովելու նպատակով: Այդ գործընթացում հրեայ ծագումով զէնքի վաճառական Ռոնի Միլոյին յանձնարարւեց զինել վրացական բանակը եւ այդ զինւած բանակի վարժեցումը յանձնւեց իսրայէլցի գեներալ Գալ Հերշին:

Այս բոլոր նախագծերի նախաձեռնութիւնը գտնւում է իսրայէլական «Էյլաթ-Աշքելոն խողովակաշարի ընկերութիւն» (Eilat-Ashkelon pipeline company (EAPC)) իսրայէլական նաւթային ընկերութեան ձեռքերում:Իսրայէլը այս միջոցով փորձում է միջազգային նաւթային շուկայում կարեւոր դերակատարութիւն ապահովել իր համար: Իսրայէլը այս հարցում Ռուսաստանի զգօնութիւնն ըմբռնելով՝ փորձեց Ռուսաստանին մասնակից դարձնել իր ծրագրած նախագծին, որը, ըստ երեւոյթին, մերժւել է Ռուսաստանի կողմից:Ռուսաստանը չի ցանկանում տարածաշրջանի էներգիայի կարեւոր հարցում տեսնել Իսրայէլին, որը կը փորձի այդ միջոցով թէ՛ ազդել նաւթի միջազգային շուկայի վրայ, եւ թէ՛ տարածաշրջանում աւելացնել իր դերակատարութեան կարեւորութիւնը:

Ռուսաստանը պատերազմական օրերի ընթացքում կատարած երկու արարքով ապացուցեց, որ դէմ է ԲԹՋ խողովակաշարին, եւ թէ՛ Իսրայէլի ներկայութեանը: Առաջինի դէպքում ԲԹՋ խողովակաշարի մի բաժինը ռմբակոծելով եւ երկրորդի դէպքում՝ վրացական օդուժի կենտրոնը, ուր իսրայէլցի բանակայինները վարժեցնում էին վրացիներին, ռմբակոծելով:

Արդիւնքներ ու հետեւանքներ

1- ԱՄՆ
- Այս պատերազմի պատճառով՝ Վրաստանը աւելի հեռացաւ Ռուսաստանից՝ դառնալով աւելի ամերիկամէտ համեմատ իր հարեւանների: Դա նպաստում է ԱՄՆ-ի տարածաշրջանային ռազմավարութեանը:

- Նաեւ ԱՄՆ-ն պատերազմի աւարտից յետոյ փորձելու է ՆԱՏՕ-ի այլ երկրներին համոզել աւելի լուրջ մտածել Վրաստանի անդամակցութեան մասին: Դա արդարացնելու է Վրաստանի աշխարհաքաղաքական դիրքի եւ Արեւմուտքի անվտանգութեան հանգամանքներով:

- Պատերազմի հետեւանքով՝ ԱՄՆ-ն յաջողեց արագացնել արեւելեան Եւրոպայում տեղադրւող հակահրթիռային յենակների պայմանագրի հաստատումը: Լեհաստանը այդ պայմանագիրը ստորագրեց օգոստ. 15-ին:

- ԱՄՆ-ն փորձեց այս պատերազմի միջոցով համաշխարհային հանրութեան մօտ Ռուսաստանին ներկայացնել որպէս բռնագրաւիչ, ագրեսոր եւ ներխուժող:

2- Ռուսաստան
- Ռուսաստանը Վրաստանի դէմ պատերազմելով՝ Վրաստանը վերածեց անապահով երկրի՝ դէպի Արեւմուտք առաքւող էներգիայի հարցում:

- Հարաւային Օսեթիայում եւ Աբխազիայում իր ներկայութիւնը աւելի ուժեղացրած եւ նրանց անկախութիւնը քննարկող Ռուսաստանը փորձում է պատնէշ առաջացնել իր երկրի եւ Վրաստանի միջեւ, եթէ ապագայում Վրաստանը ՆԱՏՕ-ի անդամ դառնայ:

- Այս պատերազմով Ռուսաստանը Խ. Միութեան փլուզումից յետոյ՝ դրսեւորեց Նոր Ռուսաստանի պատկերը, նամանաւանդ որ յուլիսի 15-ին Ռուսաստանի նախագահ Դմիտրի Մեդւեդեւը հաստատեց վերամշակւած «Ռուսաստանի արտաքին քաղաքականութեան դոկտրինը»: Այդ դոկտորինը Վլադիմիր Պուտինի կողմից հաստատւել էր յունիսի 28-ին, բայց ըստ վերլուծաբանների՝ այս վերամշակւած դոկտորինը լուրջ փոփոխութիւններ է ստացել:

- Այս պատերազմի միջոցով Ռուսաստանը համաշխարհային հանրութեանը պատգամեց, թէ այսուհետեւ պիտի հաշւի նստեն նաեւ Ռուսաստանի հետ եւ չփորձեն Ռուսաստանին շրջանցելով՝ դաւադրութիւն կազմակերպել Ռուսաստանի աւանդական ազդեցութեան ոլորտում գտնւող տարածաշրջանում:

3- Իրան
- Իրանը նաեւ փորձելու է օգտագործել այս պատերազմի արդիւնքներից ու հետեւանքներից: Ռուսաստանի եւ ԱՄՆ-ի միջեւ առաջացած ճեղքը պատճառ կը դառնայ, որ Ռուսաստանը ԱՄՆ-ին հակազդելու նպատակով՝ աւելացնի Իրանի ատոմական հարցում իր հովանաւորութիւնը:

- Իրանը նաեւ ըմբռնեց, որ ԱՄՆ-ն ու Եւրոպան երբ դէմ-յանդիման են լինում Ռուսաստանի հետ, առհասարակ կրաւորական դիրք են ստանում, նամանաւանդ ներկայ շրջանում, երբ Եւրոպան էներգիայի հարցով կախում ունի Ռուսաստանից եւ ԱՄՆ-ն մխրճւած է Աֆղանստանի ու Իրաքի ճահճում: Սրա հետեւանքով՝ եթէ Իրանը իր շահերը աւելիով կապի Ռուսաստանի հետ, նոյն չափով զերծ կը մնայ Արեւմուտքի հաւանական յարձակումներից:

Պիտի նշել, որ պատերազմի առաջին երկու օրւայ ընթացքում վերլուծաբանները պատերազմի գլխաւոր նպատակը կապում էին Իրանի հետ՝ մեկնաբանելով, որ Արեւմուտքը փորձում է Ռուսաստանին մխրճել մի տարածաշրջանային պատերազմի մէջ, որով եւ նա անկարող կը դառնայ Իրանին պաշտպանել Արեւմուտքի հաւանական յարձակումների դիմաց: Բայց եւ պատերազմի վերջին օրերում, երբ պարզւում էին պատերազմի այլ դրդապատճառները, գունաթափւեց այդ մեկնաբանութիւնը:

4- Եւրոպա
- Եւրոպան այս պատերազմի հետեւանքով՝ փորձեց աւելի կարեւոր դեր ապահովել Կովկասում: Այս ընթացքում ուշագրաւ է Ֆրանսիայի դերակատարութիւնը՝ պատերազմը կասեցնելու գործում:

Եզրափակում

Ի վերջոյ, հանդարտւեցին կովկասեան կրքերը եւ բոլոր դերակատարները փորձեցին քաղել իրենց պտուղը: Այս ընթացքում կարծես միայն անպտուղ մնացած կողմը հէնց վրացական կողմն է, որը իր անփորձ եւ երիտասարդ նախագահի սխալ հաշւարկներով՝ երկիրը սխալ ուղղութեամբ առաջնորդեց: Գերմանիայի ղեկավարութիւնը ամիսներ առաջ Սահակաշւիլիին խորհուրդ տւեցին, որ նմանօրինակ հակամարտութիւնները ռազմական լուծում չունեն, այլ նրբութեամբ ու դիւանագիտութեամբ կարելի է լուծել հարցը: Բայց, արկածախնդիր նախագահը ամբողջ յոյսը Արեւմուտքի վրայ դնելով՝ մտաւ այնպիսի գործի մէջ, որը եւ կարող է տապալել իրեն:

Այս պատերազմի մօտաւոր նպատակներն ու հետեւանքները փորձեցինք մէկտեղել այստեղ, բայց թէ այս պատերազմը հեռաւոր ապագայում ինչ հետեւանքներ կունենայ միջազգային յարաբերութիւնների վրայ, դեռեւս պարզ չէ. դա կը պարզի միայն ժամանակը:

Շարունակություն »

Իրան-ԱՄՆ՝ պատմական երկընտրանքի առջեւ

ԱՐԹԻՆ ԱՌԱՔԵԼԵԱՆ

Իրանի հանդէպ «5+1» երկրների սահմանած երկշաբաթեայ ժամկէտն աւարտւեց, եւ ինչպէս բազմաթիւ վերլուծաբաններ համոզւած էին, ոչ մի աչքառու փոփոխութիւն տեղի չունեցաւ, ճիշտ այն պատճառով, որ ներկայ իրավիճակում մեծ փոփոխութիւնների ենթահողը գոյութիւն չունի: Արեւմուտքը, մասնաւորապէս ԱՄՆ-ն, մեծ խոչընդոտների դէմ-յանդիման է՛ թէ Իրանի հարցի դիմաց, եւ թէ՛ ներքին ճակատում:

Նաւթի բարձր գները այնպէս են ձեւաւորել միջազգային շուկան, որ ամենափոքր տեղաշարժն ու փոփոխութիւնը ցնցում են այդ կենսական նիւթի արդէն խարխլւած շուկան: ԱՄՆ-ում ընտրութիւնների տարի է եւ հանրապետականները գիտակցելով նաւթի գների ազդեցութեան կարողութիւնը՝ մանեւրելու մեծ տարածք չունեն: ԱՄՆ-ի ներքին տնտեսութեան անբարենպաստ պայմաններն ու դրան զուգահեռ՝ տնտեսագէտների բարձրացրած ահազանգը ինքնին շիկացրել են Ամերիկայի ներքաղաքական իրավիճակը: Այս բոլորին պիտի աւելացնել այն, թէ ոչ միայն Իրանն է ըմբռնել ԱՄՆ-ի թոյլ ու խոցելի կէտերը եւ ըստ այնմ պնդում է իր դիրքերի վրայ, այլ Ռուսաստանն ու Չինաստանն էլ ըմբռնելով ԱՄՆ-ի փխրուն դրութիւնը՝ փորձում են մի կերպ հրաժարւել նրա հետ համագործակցելուց:

Ի դէպ Իրանի պահակազօրայինների հրամանատար Մոհամմադալի Ջաըֆարիի կողմից կատարւած վերջին յայտարարութիւնները, ինչպիսին են արդի հակածովային հրթիռների ստեղծումն ու Հորմոզ նեղուցի հաւանական փակումը՝ Իրանի կողմից, չենք կարող պատահական համարել, այն էլ ճիշտ այն օրը, որ Իրանի անվտանգութեան խորհրդի քարտուղար Սաիդ Ջալիլին պիտի հեռախօսազրոյց ունենար Սոլանայի հետ:Այս ընթացքում եւրոպացիներն էլ յատուկ ցանկութիւն չունեն Իրանի դէմ տագնապներն ու ճնշումները զարգացնելով՝ լուրջ եւ աւելի խիստ պայմաններ առաջացնել Թեհրանի համար, որովհետեւ համոզիչ պատճառներ չեն գտնում այդ քայլի համար:

Եւրոպան իր էներգիան ապահովելու գործում խիստ կախւած է Ռուսաստանից, որը լուրջ վտանգում է ամբողջ Եւրոպայի էներգիայի անվտանգութիւնը, եւ Եւրոպան դա գիտակցելով չի ցանկանում Իրանը՝ որպէս էներգիայի ապահովման լուրջ տարբերակ, մխրճւի այնպիսի դաժան պայմաններում, որը եւ էներգիա մատակարարելու գործում անկարող դառնայ: Իրանի դէմ Իսրայէլի կատարած յորդորները համոզիչ դրդապատճառ չեն նկատւում Եւրոպայում՝ Իրանի դէմ լուրջ գործողութիւններ իրականացնելու խնդրում:

Անհերքելի իրականութիւն է թէ ինչքան Արեւմուտքն ու ԱՄՆ-ն Իրանի դէմ աւելացնեն իրենց ճնշումները՝ նոյնքան Իրանում կը հզօրանան հակաարեւմուտք ու հակաամերիկեան ուժերը, որը եւ սրելու է երկկողմ յարաբերութիւնները: ԱՄՆ-ի ներկայ իշխանութիւնները, Իրանի դէմ կատարւած քաղաքական ու տնտեսական շրջափակումները արդարացնելու նպատակով, փորձում են ներկայացնել Լիբիայի օրինակը, երբ խիստ շրջափակումների հետեւանքով՝ Լիբիայի նախագահ Մուաամմար Ղազզաֆին 2003 թւականին դադարեցրեց իր երկրի ատոմական աշխատանքները եւ այդ քայլին ի պատասխան՝ ԱՄՆ-ն Լիբիայի անունը դուրս հանեց «չարութեան առանցք երկրների» ցանկից:

Ռուս վերլուծաբան Անդրէյ Ֆեդիաշինը մի ուշագրաւ ուսումնասիրութեամբ, որը հրապարակւեց օգոստ. 1-ին, քննարկել է այն հարցը թէ արդեօք Արեւմուտքի ճնշումների ու շրջափակումների հետեւանքով էր, որ Ղազզաֆին ծունկի եկաւ: Պատասխանը, ըստ Ֆեդիաշինի, միանշանակ է, ոչ:

Լիբիան 17 տարւայ (1986-2003) ընթացքում շրջափակման մէջ էր: Շրջափակումները 1986-ին սկիզբ առան, երբ Բեռլին քաղաքում պայթեց մի գիշերային ակումբ, ուր զոհւեցին ամերիկացի երեք զինծառայող: Սկիզբ առած շրջափակումները խստացան, երբ 1988-ին Շոտլանդիայի Լաքերբի աւանի երկնքում պայթեցւեց «Պանամերիքան» օդանաւը, ուր զոհւեցին 270 ուղեւորներ: Եւրոմիութիւնը եւ ՄԱԿ-ն 1991-ից սկսեալ՝ լուրջ շրջափակումներ սահմանեցին Լիբիայի համար:Յիշեալ ընթացքը մինչեւ 2003 թ. շարունակւեց: Այդ թւականին Ղազզաֆին նոր դիրքորոշումների յայտարարութեամբ՝ յարմար ենթահող պատրաստեց՝ շրջափակումները կասեցնելու համար եւ այդ ուղղութեամբ նախ 2003-ին կասեցւեցին ՄԱԿ-ի եւ յետոյ 2005-ին ԱՄՆ-ի սահմանած շրջափակումները՝ Լիբիայի նկատմամբ: 2006 թւականին էլ Լիբիան դուրս հանւեց ԱՄՆ-ի արտաքին գործերի նախարարութեան «չարութեան առանցք երկրներ» ցանկից:Այն, ինչ, Ֆեդիաշինը իր ուշագրաւ ուսումնասիրութեան մէջ մատնանշում է, այն է, որ ոչ թէ Արեւմուտքի սահմանած շրջափակումները պատճառ եղան, որ Ղազզաֆին կասեցնի իր երկրի ատոմական աշխատանքները, այլ այն, ինչ որ պատճառ դարձաւ, որ Լիբիան վերանայի իր քաղաքականութիւնները, Սպիտակ տան ուղղակի բանակցութիւններն էին՝ երկրի նախագահ Ղազզաֆիի հետ, այն, ինչ այսօր ԱՄՆ-ն հրաժարւում է կատարել Իրանի նկատմամբ:

2003-ին, երբ Լիբիան միջազգային ահաբեկչութեան հովանաւոր երկրի կարգավիճակից վերածւեց «քաղաքակիրթ» երկրի, Լիբիայում աշխատում էին աւելի քան հարիւր նաւթային ընկերութիւններ, որոնցից ոչ մէկը ամերիկեան չէր: Այդ իրավիճակը զաւեշտալի էր ԱՄՆ-ի համար, յատկապէս ամերիկեան «Ստանդարտ օյլ» (ներկայում՝ «Էքսոն մոբիլ») ընկերութեան համար, որը 1959-ին առաջին անգամ Լիբիայում յայտնաբերեց մեծածաւալ նաւթային հորերը:

Իրանի նախագահ Մահմուդ Ահմադինեժադը ամերիկեան NBC հեռուստաալիքի հետ ունեցած իր բացառիկ հարցազրոյցի ընթացքում խօսեց Իրանում ԱՄՆ-ի դեսպանատան բացման մասին: Նա Բրայան Վիլիամզի հարցին, թէ արդեօք կո՞ղմ էք Իրանում ԱՄՆ-ի շահերի պաշտպան գրասենեակի բացմանը, նրբութեամբ պատասխանեց, թէ այսօր Իրանում գործում է նմանօրինակ գրասենեակ, դա կատարում է Շւէյցարիայի դեսպանատունը, եւ եթէ նոր առաջարկ պիտի լինի, դա դեսպանատուն հիմնելու շուրջ կարող է լինել: Մի խօսքով՝ Իրանը դէմ չէ երկկողմ յարաբերութեան բարելաւման փուլային տարբերակին:

ԱՄՆ-ի ներկայ քաղաքականութիւնը՝ Իրանի նկատմամբ, որը հիմնւած է ուրանի յագեցման կասեցման նախապայմանի վրայ, միայն ջուր է լցնում երկու կողմի, ինչու չէ նաեւ երեք կողմի (գումարել Իսրայէլին) ծայրայեղականների ջրաղացին: Բայց, հակառակ դէպքում՝ երկկողմ բանակցութիւնը, այն էլ առանց նախապայմանի, կը դժւարացնի երկկողմ ծայրայեղական ուժերի գործը եւ այդ դէպքում՝ Իսրայէլը նաեւ կը զրկւի շատ կարեւոր խաղաքարտից՝ ամերիկացի դիւանագէտներին ճնշելու ուղղութեամբ: Ապացոյցի համար կարելի է յիշատակել Իրանի ատոմական կենտրոնի պատասխանատու եւ նախագահի խորհրդական պրն. Աղազադէի խօսքերը, որոնք անցեալ ամսւայ ընթացքում Վիեննայում ասաց ԱԷԿ-ի պատասխանատու Ալբարադէիին, թէ «Արեւմուտքը թող բանակցութիւնները սկսի Իրանի հետ եւ հաւանական է, որ մեծ թւով խնդիրներ՝ կապւած Իրաքին, Լիբանանին եւ նաւթի գներին, լուծւեն»:Այս բոլորով հանդերձ երկու կողմերը նաեւ կարող են այլ ձեւ լուծել միմեանց խնդիրները, ինչպիսին է՝ սպառնալիքով, վախեցնելով եւ դրանց արդիւնքում նաեւ պատերազմով, որոնց հետեւանքով՝ ոչ միայն Իրանն ու ԱՄՆ-ն կը վնասւեն, այլ ամբողջ աշխարհը երկար տարիներ կը տուժի այդ պատճառով:

Շարունակություն »

Հետաքրքիր գովազդներ

Բոլորս շատ լաւ գիտենք, որ գովազդները եթէ մտածւած են լինում, ինչքան աւելի շատ են ազդում ժողովրդի վրայ, քան դադարկ քարոզներն ու ճառերը:

Մարդու իրաւունքն ու Չինաստանը

Հեղձանք

Մանուկ մնացած վարձկան մանուկները

Մանուկները խիստ ազդւում են ծնողների ծխելուց

Կանգառ արբեցող վարորդների համար

Մեքենավարութեան ժամանակ բջջային հեռախօսի հետ խօսելու հետեւանքը

Գերութեան հետեւանքները

Կրկին գերութեան հետեւանքները

Որկրամոլութիւն

Իւրաքանչիւր մանուկ ընտանիքի կարիք ունի

Իւրաքանչիւր մանուկ ընտանիքի կարիք ունի

Աղքատների ճաշարան

Օգնենք չքաւորներին

Տարեկան 8 միլիոն մարդ է զոհւում խմելու ջրի չգոյութեան հետեւանքով

Տարեկան 8 միլիոն մարդ է զոհւում խմելու ջրի չգոյութեան հետեւանքով

Շարունակություն »

Google Map-ը եւ մեր տարածաշրջանը

Google Map կայքէջը, Հարաւային Օսեթիայի եւ Վրաստանի միջեւ ծայր առած պատերազմի երկրորդ օրը իր կայքէջից հանեց Վրաստանի, Ադրբեջանի եւ Հայաստանի քարտէզների մանրամասնութիւնները:

Ըստ վերլուծաբաններին, Google ընկերութիւնը սա կատարել է ռուսերին ստրատեկիական քարտէզներից զրկելու նպատակով:

Շարունակություն »