Շնորհաւոր Նոր Տարի

Շնորհաւոր Նոր Տարի - 2008

Բոլորին մաղթում եմ յաջողութիւն, առողջութիւն եւ երջանկութիւն

Շարունակություն »

ԱՄՆ-ի ճնշումները Հայաստանի վրայ կաւելանան

ԱՐԹԻՆ ԱՌԱՔԵԼԵԱՆ

Մի քանի ժամանակ է, ինչ ԱՄՆ-ը դարձել է ՀՀ-ում նոր ատոմակայանի ստեղծման կողմնակից: ԱՄՆ-ը ցանկանում է Մեծամօրի ատոմակայանը, որ վնասւել է 1988-ի երկրաշարժից, փոխարինել մի նոր ատոմակայանով: Բայց դեռ պարզ չէ, թէ տւեալ նախագիծն ինչ միջոցներով է ֆինանսաւորւելու եւ առհասարակ ինչն է պատճառ դարձել, որ ԱՄՆ-ը մտածի ՀՀ-ում նոր ատոմակայանի ստեղծման ուղղութեամբ: Արդեօք այդ մտադրութիւնը լոկ տնտեսակա՞ն պատճառ ունի թէ դրա յետեւում թաքնւած մի այլ նպատակ:Այս ուղղութեամբ զրոյց ունեցայ Իրանում աշխատող «Նոր հայեցակարգ» ռազմավարական կենտրոնի տնօրէն եւ Իրան-Հայաստան բարեկամական միութեան վարիչ մարմնի անդամ միջազգային յարաբերութիւնների դոկտոր Միրղասեմ Մոըմենիի հետ:

Հ.- Որպէս առաջին հարց՝ պիտի խնդրեմ բացատրէք, թէ էներգիայի ոլորտում ինչ է Իրանի Իսլ. Հանրապետութեան քաղաքականութիւնը եւ որոնք են այդ քաղաքականութեան առաջնահերթութիւնները՝ տարածաշրջանում:

Պ.- Ինչպէս գիտէք, Իրանը միջազգային ասպարէզում ճանաչւած է որպէս էներգիա արտածող մի կարեւոր երկիր՝ թէ նաւթային, եւ թէ՛ գազային ոլորտներում: Իրանը էներգիայի հսկայածաւալ եւ հարուստ աղբիւրներ ունի, որը եւ ռազմավարական շատ կարեւոր նշանակութիւն ունի իր համար: Վերջին տարիներում ԻԻՀ-ն իր էներգիայի քաղաքականութիւնների շրջագծում շատ կարեւորութիւն է տւել գազի արտածմանը: Իրանը գազ արտահանող երկրների շարքում Ռուսաստանից յետոյ երկրորդ տեղում է գտնւում եւ ճիշտ այդ պատճառով է, որ գազի արտածումը շատ կարեւոր եւ ռազմավարական նշանակութիւն ունի ԻԻՀ-ի համար: Գազային զէնքը, եթէ, իհարկէ, կարելի է դա այդպէս անւանել, այն կարեւոր ազդակներից է, ինչ Իրանի համար կարող է օգտակար լինել միջազգային յարաբերութեան ոլորտում: Որպէս օրինակ՝ կարելի է նշել Ռուսաստանը: Ռուսաստանը գազը օգտագործում է որպէս ճնշման միջոց՝ իր յարաբերութիւնները Եւրոպայի, Ուկրայնիայի, Բելոռուսիայի եւ այլ երկրների հետ կարգաւորելու գործընթացում: Գազի գներն այսօր պայմանաւորւածութեամբ չեն ճշտւում, այլ ուղղակի ճշտւում են գազը վաճառողի կողմից եւ ինչ գին էլ որ ճշտւի՝ ներածող երկրները պարտաւոր են վճարել դա: Այս շրջագծում ԻԻՀ-ն որպէս գազ արտահանող երկրորդ ամենամեծ երկիրը՝ չի կարողացել ճիշտ օգտագործել իրեն շնորհւած առիթը եւ այդ պատճառով՝ չունի արդիւնաւէտ արտածում՝ գազի ոլորտում: Այդ իսկ պատճառով՝ ԻԻՀ-ն մշակեց գազի արտածման երկարատեւ նախագիծ եւ դրա արդիւնքում նախ պայմանագիր կնքեց Պակիստանի եւ Հնդկաստանի հետ, որը յայտնի է որպէս «Խաղաղութեան» խողովակաշար: Երկրորդ հանգրւանում սկսեց բանակցել Թուրքիայի հետ, Իրանի գազը ներկայ խողովակի միջոցով Եւրոպա արտածելու նպատակով, որը եւ դրական արդիւնք չի ունեցել մինչ այսօր:

Բայց, հիմնական հարցը գազի արտածումն էր դէպի Հայաստան: Հայաստանը որպէս Իրանի հարեւան եւ քաղաքական-տնտեսական դաշնակից երկիր Հարաւային Կովկասում՝ դէպի Եւրոպա արտածւող իրանական գազի ամենավստահելի ճամբան է: Հայաստանը նաեւ իր էներգիայի պակասը լրացնելու համար՝ խիստ կարիք ունի Իրանի գազին: Նախնական բանակցութիւններում խօսւում էր Իրանի գազը Հայաստանով փոխադրել Ուկրայինա եւ այնտեղից էլ՝ Եւրոպա, բայց Ռուսաստանի շահերին բախւելով՝ առկախ մնաց դէպի Եւրոպա գնացող խողովակի նախագիծը եւ միայն շահագործման ենթարկւեց Իրան-Հայաստան գազատար խողովակաշարը:Բայցեւայնպէս՝ Իրանը գազ արտածելու հսկայածաւալ ներուժ ունի եւ դա հետաքրքրում է բոլորին, ի մասնաւորի՝ Եւրոպային: Եւրոպան Ռուսաստանի գազային ճնշումներից ազատւելու համար՝ ցանկանում է համագործակցել Իրանի հետ, անգամ եթէ Իրանը իր ատոմական ծրագրի պատճառով ոչ-ցանկալի երկիր ճանաչւի: Ապագայի պայքարը էներգետիկ պայքար է լինելու եւ այսօր էներգիայի աղբիւրները օգտագործւում են որպէս ազդեցիկ զէնք: Մի ֆրանսիացի ուսումնասիրող այս ուղղութեամբ ասել է, որ Ռուսաստանը չկարողացաւ իր ատոմական զէնքով Եւրոպային ծունկի բերել, բայց իր գազային զէնքով Եւրոպային ապացուցեց, որ Ռուսաստանը մի հզօր երկիր է: Սա ինքնին փաստում է, որ էներգիան շատ կարեւոր դեր ունի այսօրւայ աշխարհում: Այդ կարեւորութեան պատճառով է, որ ԻԻՀ-ն մտադիր է իր երկարատեւ քաղաքականութեան շրջագծում օգտւել իր էներգիայի եւ յատկապէս գազի հսկայական աղբիւրներից:

Հ.- Իրան-Հայաստան երկկողմ բանակցութիւնների արդիւնքում կողմերը համաձայնեցին, որ Հայաստանը ամէն 1 խ. մ. գազի դիմաց Իրանին վճարի 3 կվ. էլեկտրականութիւն: Հայաստանը իր գլխաւոր էլեկտրականութիւնը արտադրում է Մեծամօրի ատոմակայանում, որի մի բաժինը, ինչպէս սկզբում ասացի, վնասւել է 1988-ի երկրաշարժի պատճառով: Եւ այսօր ԱՄՆ-ն մեծ ցանկութիւն ունի այդ ատոմակայանը գնելով եւ բարենորոգելով՝ շահագործման ենթարկել դա: ԱՄՆ-ն այս ուղղութեամբ յայտարարել է, թէ Հայաստանը իրաւունք ունի օգտագործել ատոմական էներգիա: Բայց, մենք տեսնում ենք, որ այսօր նոյն ԱՄՆ-ն ցանկանում է Իրանին զրկել այդ իրաւունքից եւ ամէն տեսակ ճնշումներով ու անգամ սպառնալիքով փորձում է Իրանին զերծ պահել ատոմական էներգիայի արտադրումից: Ինչպէ՞ս կը գնահատէք ԱՄՆ-ի այս երկակի քաղաքականութիւնը:

Պ.- Հայաստանը, ինչպէս ասացիք, էլեկտրականութեան յաւելեալ արտադրութիւն ունի եւ Իրանը իր սահմանամերձ շրջաններում կարիք ունի դրան: Ուրեմն՝ երկու կողմերը համաձայնեցին, որ Հայաստանը գազի դիմաց Իրանին վճարի էլեկտրականութիւն: Այստեղ հիմնական հարցը ԱՄՆ-ի միջոցով Հայաստանի ատոմակայանի հսկողութիւնն է: Պարզ ասած՝ Հայաստանի հարցում ԱՄՆ-ն եւ Ռուսաստանը մրցակցում են իրար դէմ ու Հայաստանը այս մրցակցութեան միջեւ առկախւած է: Ռուսները երկարատեւ շահեր ունեն Հայաստանում եւ մի խօսքով՝ այսօր տարածաշրջանում Հայաստանը Ռուսաստանի հարաւային յենակայանն է նկատւում: Միւս կողմից՝ ԱՄՆ-ը Հարաւային Կովկասում իր ռազմավարական ծրագրերը ծաւալելու եւ անվտանգութիւնն ապահովելու նպատակով՝ խիստ կարիք ունի Հայաստանին: Գալով ատոմակայանի հարցին՝ պիտի ասել՝ այո՛, մի երկրաշարժ տեղի ունեցաւ եւ վնասւեց Մեծամօրի մի բաժինը եւ ճիշտ այդ պատճառով՝ ԱՄՆ-ն փորձում է զուգահեռներ գտնել Մեծամօրի ու Չեռնոբիլի միջեւ: Ճիշտ է, որ Չեռնոբիլը մեծ վնասների պատճառ եղաւ եւ նման պատահարներից խուսափելու համար է, որ նորոգութեան պիտի ենթարկել Մեծամօրի ատոմակայանը, բայց պիտի տեսնել, թէ ԱՄՆ-ն ինչ է հետապնդում Մեծամօրի կայանը գնելով: Նախ ասեմ, որ Մեծամօրի կայանը ռուսական ձեւով կառուցւած կայան է ու եթէ ԱՄՆ-ն ցանկանում է դա բարենորոգել եւ կամ նոր ատոմակայան կառուցել, վստահաբար, պիտի համաձայնի Ռուսաստանի հետ: Առանց Ռուսաստանի համաձայնութեան՝ ԱՄՆ չի կարող նոր ատոմակայան կառուցել Հայաստանում: Ուրեմն՝ կամ համաձայնել է, եւ կամ պիտի համաձայնի Ռուսաստանի հետ:ԱՄՆ-ն Հարաւային Կովկասը միատարր արեւմտամէտ շրջան դարձնելու համար՝ կարիք ունի Հայաստանին: Ադրբեջանը արդէն գտնւում է Արեւմուտքի ճամբարում, Վրաստանը իր թաւշեայ յեղափոխութեան միջոցով միացաւ այդ ճամբարին եւ այս ընթացքում միայն Հայաստանն է, որ տատանւում է Արեւելքի ու Արեւմուտքի միջեւ եւ լիովին չի միացել Արեւմուտքի ճամբարին: Ուրեմն՝ ԱՄՆ-ն գտնում է, որ Հայաստանին ճնշելու եւ դէպի Արեւմտեան ճամբար թեքելու լաւագոյն միջոցը հէնց ատոմակայանի հարցն է եւ ոչ-քաղաքական ճնշումը, որովհետեւ հանրային կարծիքը հեշտութեամբ ընդունելու է դա: Մի խօսքով՝ ԱՄՆ-ն իր քաղաքական ճնշումը փորձում է գիտութեան եւ բնապահպանութեան լեզւով արտայայտել, բայց պիտի իմանալ, որ այդ բոլորի յետեւում թաքնւած են ԱՄՆ-ի ռազմավարական եւ քաղաքական նպատակները: Ես վստահ եմ նաեւ, որ ամերիկացիները յստակ ծրագրեր ունեն Հայաստանի առաջիկայ նախագահական ընտրութիւնների համար: Նրանք Հայաստանում ցանկանում են տեսնել այնպիսի նախագահ, որը կապահովի իրենց ներկայութիւնը՝ Հայաստանում:ԱՄՆ-ն փորձում է Հարաւային Կովկասում երկարատեւ ներկայութիւն ապահովել իր համար եւ այդ երկարատեւ ներկայութեան գրաւականը տարաձայնութիւնների եւ, ի վերջոյ, հակամարտութիւնների առկայութիւնն ու շարունակութիւնն է: Մի խօսքով՝ հակամարտութիւնների գոյութիւնը ապահովում է նրանց ներկայութիւնը:

Հ.- Դուք նկատի ունէք Ղարաբաղի՞ հարցը:

Պ.- Այո: Ես անգամներ յայտարարել եմ, Ղարաբաղի հակամարտութիւնը, որ թէ՛ Հայաստանին, եւ թէ՛ Ադրբեջանին պահել է ոչ-պատերազմ եւ ոչ-խաղաղութիւն վիճակում, պատճառ է դարձել, որ հակամարտող կողմերը աւելիով կախում ունենան ԱՄՆ-ից: Եւ որովհետեւ ռուսները աւելի աչքառու ներկայութիւն ունեն Հայաստանում՝ քան Ադրբեջանում, ուրեմն՝ ապագայում Հայաստանի վրայ ԱՄՆ-ի կողմից աւելի մեծ ճնշումների ականատես կը լինենք: Այդ պատճառով է, որ մենք պիտի ԱՄՆ-ի ներկայութեան հարցին ուշադրութեամբ հետեւենք, որովհետեւ եթէ մի երկրում երկու գերհզօրի շահերը բախւում են, այնտեղ նաեւ ապակայունութիւն է առաջանում: Իմ համոզմամբ՝ եթէ Ղարաբաղի հարցում Հայաստանի եւ Ադրբեջանի ղեկավարները ուղղակի բանակցութիւն վարէին, աւելի արդիւնաւէտ կը լինէր՝ քան հիմա, երբ հակամարտութեան հարցով յայտնւել են ամերիկացիները, Եւրոպան եւ ռուսները: Հակամարտութիւնների առկայութիւնը եւ շարունակականութիւնը Հարաւային Կովկասում ձեռնտու է ԱՄՆ-ին, Ռուսաստանին եւ Եւրոպային՝ տարածաշրջանում իրար վրայ ճնշում բանեցնելու նպատակով: Առանց հակամարտութիւնների՝ Հարաւային Կովկասում գերուժերի ներկայութիւնը անօրինական կը լինի:

Հ.- Ինչպէ՞ս կը գնահատէք Իրանի եւ Հայաստանի յարաբերութիւնները:

Պ.- Իրանի եւ Հայաստանի յարաբերութիւնները Հայաստանի անկախութեան առաջին իսկ օրից շատ լաւ են եղել: ԻԻՀ-ն Հայաստանի առաջին հարեւաններից էր, որ անկախացումից յետոյ՝ իր դեսպանատունը բացեց Երեւանում եւ մինչ այսօր քաղաքական, տնտեսական եւ մշակութային շատ դրական յարաբերութիւններ են տիրել երկու երկրների միջեւ: Իրանը այն երկիրն է, որի մէջ բնակւում են աւելի քան 120 հազար հայեր եւ դա ինքնին պատճառ է դառնում դրական եւ արդիւնաւէտ յարաբերութիւնների: Այսօր Հայաստանում շուրջ 3000 իրանցի ուսանողներ են ուսանում, որը մի ուրիշ երկրում նախընթաց չունի եւ դա ապացուցում է, որ Հայաստանը շատ մեծ կարեւորութիւն ունի Իրանի համար:Վերջում աւելացնեմ, որ Իրանի եւ Հայաստանի ժողովուրդները դարաւոր յարաբերութիւններ ունեն իրար հետ եւ Իրան-Հայաստան բարեկամութեան միութեան գլխաւոր նպատակներից էլ նոյն այդ դարաւոր յարաբերութիւնը պահպանելն ու զարգացնելն է:

Յօդւածը տպագրւել է Հայաստանում հրատարակւող
«Երրորդ Ուժ Պլուս» շաբաթաթերթի թիւ 12 համարում

Շարունակություն »

Էկոնոմիստ - The Economist December 22nd 2007

The Economist

December 22, 2007

190 Էջ

3.70 MB

Download

Շարունակություն »

Թայմ -TIME MAGAZINE-31 DEC 2007-PERSON OF THE YEAR

TIME MAGAZINE

(PERSON OF THE YEAR)

31 DEC 2007

113 Էջ

2.60 MB

Download

Շարունակություն »

Վինդօզի խաղեր - Games For Windows January 2008

Games For Windows

January 2008

18 MB

Download

Շարունակություն »

Ջուղայի խաչքարերի ոչնչացում-The Destruction of Jugha in Nakhijevan

The Destruction of Jugha in Nakhijevan

Ջուղայի խաչքարերի ոչնչացում

98 Էջ

11 MB

Download

Ֆիլմերը կարելի է դիտել Բլոգի ՖԻԼՄԵՐ բաժնում

Շարունակություն »

Բիզնես Վիք - Businessweek December 24 2007

Businessweek

December 24 2007

13 MB

Download

Շարունակություն »

Իրան-Ռուսաստան

մարտավարական ընկերակցութի՞ւն թէ՝ ռազմավարական բարեկամութիւն

ԱՐԹԻՆ ԱՌԱՔԵԼԵԱՆ

Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի Իրան կատարած այցելութիւնը Արեւմուտքում, Թեհրանում եւ Մոսկւայում առաջացրեց նոր վերլուծութիւններ՝ Իրան-Ռուսաստան յարաբերութիւնների տեսակի ու ապագայի մասին: Այս վերլուծութիւնները հիմնւած էին այն հարցի վրայ, թէ Ռուսաստանը Իրանի հետ ունեցած իր յարաբերութիւնը համարում է մարտավարակա՞ն թէ՝ ռազմավարական:Յստակօրէն, հնարաւոր չէ ճշտել այս յարաբերութիւնների իսկ էութիւնը, որովհետեւ կարելի չէ այսօրւայ միջազգային բարդ ու ամենօրեայ փոփոխւող տւեալների համաձայն յստակօրէն խօսել որեւէ յարաբերութեան էութեան մասին:Այստեղ նպատակ չունեմ վերանայել Իրանի ու Ռուսաստանի յարաբերութիւնները, այլ միայն կը փորձեմ Ռուսաստանի արտաքին քաղաքականութեան որոշ կողմերը բացատրելով՝ դիւրացնել Իրան-Ռուսաստան երկկողմ յարաբերութիւնների ըմբռնումը:Գործնականում Ռուսաստանի արտաքին քաղաքականութեան առաջնահերթութիւնների ճանաչումը դժւար չէ եւ այդ առաջնահերթութիւնների հիման վրայ կարելի է ճշտել Իրան-Ռուսաստան յարաբերութիւնների էութիւնը: Նաեւ չպիտի մոռանալ, որ երկրները իրենց արտաքին քաղաքականութիւնը չեն որոշում օտար երկրի շահերի հիման վրայ, այլ լաւագոյն պարագայում ճշտում են իրենց ընդհանուր շահերի հիման վրայ, եւ միայն այն ժամանակ, երբ այլեւս գոյութիւն ունեն յարգալից յարաբերութիւններ՝ տւեալ երկրների միջեւ:

Իրականութեան մէջ, Իրանն ու Ռուսաստանը աշխարհաքաղաքական եւ տնտեսական բազմաթիւ ընդհանուր նպատակներ ունեն, որոնք իրապաշտօրէն մշակւած քաղաքականութեան լոյսի տակ աւելի սերտ յարաբերութեան հիմք կը դառնան: Բայց, սա չի նշանակում, թէ Իրանը 100 տոկոսով պիտի յենւի Ռուսաստանին եւ մոռանայ իր յարաբերութիւնները՝ արեւելեան ու արեւմտեան այլ ուժերի հետ, որովհետեւ միջազգային ոլորտում այն երկրների դերը կարեւոր է, որոնք բազմաթիւ երկրների հետ ունեն քաղաքական ու տնտեսական ամուր յարաբերութիւն: Միայն մէկ կամ երկու երկրի հետ յարաբերութիւն ունենալը պատճառ կը դառնայ, որ տւեալ երկիրը միջազգային ոլորտում կորցնի իր անկախութիւնը:Ռուսաստանի արտաքին քաղաքականութիւնը ճշտող դիւանագէտները իրազեկ են Միջին Արեւելքում Իրանի տիրական ուժի մասին եւ ճիշտ այդ իրականութեան հիման վրայ է, որ աւելի կարեւորում են Իրանի հետ յարաբերութիւնը:Ռուսաստանը Իրանի հետ յարաբերւելով՝ հիմնականում փորձում է չէզոքացնել Ամերիկայի ներկայութիւնը՝ Միջին Արեւելքի եւ Կենտրոնական Ասիայի տարածաշրջանում:Այս դիտանկիւնից՝ Իրանն ու Ռուսաստանը ընդհանուր շահեր ունեն տարածաշրջանում: Երկուսն էլ մտահոգ են տարածաշրջանում ԱՄՆ-ի տնտեսական ու ռազմական ծաւալւող ներկայութիւնից: Սխալ չի լինի, եթէ ասենք Իրան-Ռուսաստան յարաբերութիւնը ստեղծւել է ԱՄՆ-ի հետ ունեցած իւրաքանչիւրի յարաբերութեան տեսակի հիման վրայ:Սեպտ. 11-ից յետոյ Պուտինը մեծ ջանք թափեց ռուս դիւանագէտներին ԱՄՆ-ի հետ համագործակցելու եւ տարածաշրջանում նրա ներկայութիւնը օգտակար համարելու ուղղութեամբ: Պուտինը, որ նաեւ համաձայն է հակաահաբեկչական պայքարների, համոզւած էր, որ նմանատիպ համագործակցութիւնը Վաշինգտոնի հետ պատճառ կը դառնայ, որ տարածաշրջանում չէզոքացւեն ահաբեկչական գործողութիւնները: Նա ենթադրում էր, թէ ԱՄՆ-ին մի շարք արտօնութիւններ տալով՝ կարելի է Վաշինգտոնից պահանջել յարգել Ռուսաստանի ազգային շահերը եւ տարածաշրջանում հաշւի նստել ռուսերի հետ: Բայց, 2003-2004-ին Պուտինը անդրադարձաւ, որ Բուշի կառավարութիւնը ոչ թէ հաշւի չի առնում Ռուսաստանի դերը, այլ նախկին Խորհրդային Միութեան հանրապետութիւններում քաղաքական, տնտեսական եւ ռազմական ներթափանցումով՝ մի կերպ շրջափակում է Ռուսաստանին:

Ուրեմն՝ մինչ այն ժամանակ, երբ ԱՄՆ-ն անտեսում է Ռուսաստանի ազգային անվտանգութեան շահերը, Ռուսաստանը ոչ մի յոյս չի կարող փայփայել Ամերիկայի հետ սերտ յարաբերութիւն ստեղծելու ուղղութեամբ:Սա Ռուսաստանի արտաքին քաղաքականութեան մի այլ առաջնահերթութիւնն է: Ինչպէս սկզբում ասացի, երկրները յաջող յարաբերութիւն վարելու համար՝ իրենց արտաքին քաղաքականութիւնը ճշտում են իրենց ընդհանուր շահերի հիման վրայ, այն, ինչ որ այսօր անկարող է իրագործել Ամերիկան:Մի շարք վերլուծաբաններ համոզւած են, որ Ռուսաստանը Իրանի ատոմական խնդիրն օգտագործում է ի շահ իրեն՝ ԱՄՆ-ից արտօնութիւններ քաղելու նպատակով, եւ երբ ստանայ այդ արտօնութիւնները, նաեւ կը հրաժարւի Իրանին հովանաւորելուց: Մի խօսքով՝ նրանց ասածով Ռուսաստանը չի կարող վստահելի դաշնակից լինել Իրանի համար:Պիտի ասել, որ այդ տեսութիւնը մի քանի անորոշութիւններ ունի, որովհետեւ ճիշտ ուշադրութիւն չի դարձնում Ռուսաստանի ու Ամերիկայի աշխարհաքաղաքական նպատակների միջեւ գոյութիւն ունեցող հակասութիւններին եւ լարւածութիւններին, նաեւ չի անդրադառնում ԱՄՆ-ի հանդէպ Ռուսաստանի ունեցած խիստ անվստահութեանը: Մոսկւան քաջ գիտակցում է, որ ԱՄՆ-ը հանդարտօրէն շրջափակում է իրեն եւ փորձում է նախկին Խորհրդային Միութեան հանրապետութիւններում նւազագոյնի հասցնել Ռուսաստանի տնտեսական, քաղաքական ու ռազմական ազդեցութիւնները: Այս ընթացքում է, որ մենք պիտի գիտակցենք, թէ ԱՄՆ-ն մեծ հաւանականութեամբ ոչ մի արտօնութիւն չի յանձնի Ռուսաստանին:

Ամերիկացի դիւանագէտները նաեւ համոզւել են, որ Ռուսաստանը կրկին անգամ դառնում է իրենց աշխարհաքաղաքական լուրջ մրցակիցը: ԱՄՆ-ի հասարակութեան մօտ նաեւ առաջացել է այն հարցը, թէ ինչու եւ ինչպէս Խ. Միութեան փլուզումից յետոյ ԱՄՆ-Ռուսաստան դրական յարաբերութիւնները վերափոխւեցին մրցակցութեան ու լարւածութեան: Մեծամասնութիւնը դրա պատճառները գտնում են Քլինթոնի ու կրտսեր Բուշի կառավարութիւնների արտաքին քաղաքականութեան շրջագծում, ուր անտեսւել են Ռուսաստանի ազգային շահերը:Այս ընթացքում Թեհրանում շրջանառւում է նաեւ այն տեսակէտը, թէ Իրանի եւ ԱՄն-ի միջեւ հաւանական յարաբերութիւնների առաջացման ընթացքում Ռուսաստանը կը դառնայ Իրանի խիստ հակառակորդը: Սրան զուգահեռ՝ Մոսկւայում նաեւ կայ նմանօրինակ տեսակէտը, թէ եթէ Իրանը սկսի իր յարաբերութիւնները Ամերիկայի հետ, Ռուսաստանի հետ ունեցած իր յարաբերութիւնները լուսանցք կը նետի:

Այս տեսակէտը Ռուսաստանում աւելի տիրական էր նախկին նախագահ Խաթամիի շրջանում, բայց նախագահ Ահմադինեժադի պաշտօնավարութեան շրջանում աւելի է փարատւել այդ մտահոգութիւնը: Այս իրավիճակը կարող է աւելի օգնել Իրան-Ռուսաստան սերտ համագործակցութեանն ու յարաբերութեանը:Ռուսաստանը մտադիր է ոչ միայն սահմանափակել տարածաշրջանում ԱՄՆ-ի ներթափանցումը, այլ փորձում է նրան սանձել ՄԱԿ-ի եւ միջազգային օրէնքների միջոցով:Մոսկւան մտահոգ է Իրանի վրայ ԱՄՆ-ի հաւանական յարձակումից եւ դրա հետեւանքներից, որովհետեւ այդ դէպքում կը խախտւի Միջին Արեւելքի անվտանգութիւնը, որով նաեւ կը վտանգի Ռուսաստանին:Ամերիկան, փաստօրէն, իր աշխարհագրական դիրքի պատճառով՝ Միջին Արեւելքի քաշքշուկներից ֆիզիկապէս զերծ է մնալու: Ուրեմն՝ Ռուսաստանը իր արտաքին քաղաքականութիւնը նաեւ ճշտում է տարածաշրջանում ԱՄՆ-ի հաւանական ներխուժման կանխարգելման առանցքով: Ռուսաստանը փորձում է միջազգային ատեանների ու ՄԱԿ-ի Անվտանգութեան խորհրդի միջոցով կանխարգելել տարածաշրջանում ԱՄՆ-ի հաւանական միակողմանի յարձակումները, այն, ինչ տեղի ունեցաւ Իրաքում:

Այս բոլորով հանդերձ՝ Ռուսաստանը ԱՄՆ-ին ՄԱԿ-ի Անվտանգութեան խորհրդի շրջագծում պահելու նպատակով՝ փորձում է չէզոքացնել ամերիկացիների հաւանական եզրակացութիւնը՝ միջազգային ատեանների անկարողութեան մասին: Եթէ ԱՄՆ-ն հասնի նմանօրինակ եզրայանգմանը՝ հաւանական է, որ միջազգային ատեաններին անտեսելով՝ ինքնագլուխ գործողութիւններ իրականացնի Միջին Արեւելքում: Այս խնդիրը արդարացնում է Ռուսաստանի հովանաւորութիւնը Իրանի դէմ հաստատւած ՄԱԿ-ի Անվտանգութեան խորհրդի 1748 բանաձեւից: Ռուսների կարծիքով՝ եթէ Ռուսաստանը չպաշտպանէր Անվտանգութեան խորհրդի 1737 բանաձեւի բարենորոգւած 1748 բանաձեւը, ԱՄՆ-ը ՄԱԿ-ին Իրանի հարցում անկարող կը համարէր եւ միակողմանի վճիռ կը ներկայացնէր Իրանի ատոմական հարցը կարգաւորելու խնդրում: Ճիշտ այս պատճառով էր, որ Ֆրանսիայի ու Գերմանիայի ղեկավարները նաեւ Պուտինից պահանջեցին հովանաւորել Իրանի դէմ տնտեսական շրջափակումների բանաձեւերը:Ռուսաստանը, Գերմանիան ու Ֆրանսիան այն կարծիքի են, թէ Սպիտակ տան ներքին անհամաձայնութիւնների նժարը թեքւում է դէպի Դիկ Չէյնին, որը հովանաւորում է Իրանի դէմ ռազմական յարձակման նախագիծը: Ուրեմն՝ վերոյիշեալ երկրները ամէն ջանք ի գործ են դնում, որ բարձրացնեն Կ. Ռայսի վարկանիշը, որը հովանաւորում է դիւանագիտական գործողութիւնների նախագիծը: Այս խնդիրը ուղղակի ազդել է Բուշեհրի ատոմակայանի աւարտման աշխատանքի վրայ:Իրան-Ռուսաստան յարաբերութեան վճռորոշ պահը կը լինի այն ժամանակ, երբ Իրանը կը պատասխանի Թեհրանում ներկայացրած Պուտինի առաջարկներին: Ռուսաստանը հովանաւորում է Իրանի ատոմական աշխատանքները եւ յոյս ունի, որ Իրանը դրական պատասխան տայ Մոսկւայի առաջարկներին: Իսկ եթէ Իրանը բացասաբար վերաբերւի այդ առաջարկներին, մեծ հաւանականութեամբ Ռուսաստանը կը վերանայի Իրանի հանդէպ իր դիրքորոշումները:

Երբ բացայայտւեն Պուտինի առաջարկների ուղղութեամբ Իրանի տւած պատասխանները, այն ժամանակ է, որ պիտի երեւան գան նոր վերլուծութիւններ՝ Իրան-Ռուսաստան յարաբերութիւնների էութեան մասին:Այստեղ նպատակ չունեմ պաշտպանել Ռուսաստանի արտաքին քաղաքականութիւնը կամ ապացուցել, թէ միայն Ռուսաստանի հետ յարաբերութիւնը օգտակար է Իրանին. ոչ, այլ փորձեցի ներկայացնել Իրանի նկատմամբ Ռուսաստանի արտաքին քաղաքականութեան մէջ գոյութիւն ունեցող տարբեր կողմերը, որը բազմաթիւ պարագաներում խիստ տրամաբանական են երեւում:Ուրեմն՝ եթէ Իրանն ու Ռուսաստանը իրատեսօրէն մօտենան միմեանց քաղաքական առաջնահերթութիւններին, եւ անցեալի դառն օրերը պատմութեան էջերին յանձնելով՝ լուրջ համագործակցեն տարածաշրջանում, Միջին Արեւելքը, Կենտրոնական Ասիան ու Կովկասը ապահով կը պահեն ԱՄՆ-ի քաղաքականութիւններից: Սա նաեւ փայլուն առիթ կընձեռնի թէ՛ Ռուսաստանի, եւ թէ՛ Իրանին բազմաբեւեռ աշխարհակարգ ստեղծելով՝ սահմանափակել ԱՄՆ-ի սանձարձակ հեգեմոնիան:

Յօդւածը տպագրւել է Հայաստանում հրատարակւող

«Երրորդ Ուժ Պլուս» շաբաթաթերթի թիւ 11 համարում

նաեւ
Թեհրանի Ալիք օրաթերթում

Շարունակություն »

Էկոնոմիստ - The Economist 15th December 2007

The Economist

15th December 2007

160 Էջ

2.70 MB

Download

Շարունակություն »

Փի Սի Մագազին - PC Magazine January 2008

PC Magazine

January 2008

24 MB

Download

Շարունակություն »

Փի Սի Վորլդ - PC World January 2008

PC World

January 2008

24 MB

Download

Շարունակություն »

Թայմ - TIME Magazine December 17, 2007 Vol. 170 No. 25

TIME Magazine

December 17, 2007 Vol. 170 No. 25

3.00 MB

Download

Շարունակություն »

Իրանը, Ռուսաստանը եւ Չինաստանը

ընդդէմ հեգեմոնիայի մենաշնորհին

ԱՐԹԻՆ ԱՌԱՔԵԼԵԱՆ

Գերակայութիւն, գերազանցութիւն, գերադասութիւն, տիրապետութիւն, առաջնորդութիւն, ղեկավարութիւն եւ այլն, այն իմաստներն են, որ զանազան բառարաններում կը գտնէք «հեգեմոն» եւ «հեգեմոնիա» բառերի դիմաց: Իրականութեան մէջ հեգեմոնիա նշանակում է մի երկրի գերակայութիւնն ու տիրապետութիւնը՝ այլ երկրների վրայ: Բնականաբար, հեգեմոնիայի իմաստները մեզ յիշեցնում են անցեալի ամբողջատիրական թագաւորութիւնները: Կարելի է ասել, որ տւեալ թագաւորութիւնների դարաշրջանից մինչեւ համաշխարհային պատերազմների շրջանը՝ միջազգային յարաբերութիւնների կառուցւածքը հիմնւած էր երկու կամ մի քանի հզօր երկրների, առհասարակ եւրոպական ուժային հաւասարութեան տեսութեան վրայ: Պիտի աւելացնել, որ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը այդ հաւասարութիւնը բաժանեց ԱՄՆ-ի եւ Խ. Միութեան միջեւ եւ Եւրոպային զրկեց դրանից:Բայց, Խ. Միութեան փլուզումը երերուն դարձրեց այդ համակարգերի հիմքերը: Միւս կողմից՝ Ամերիկան իր փիլիսոփայ-մտաւորականների՝ Ֆոկոյամայի, Հանտինգտոնի եւ այլնի միջոցով վերանայեց միջազգային ուժային համակարգն ու նպատակադրեց իր մենաշնորհը դարձնել դա՝ միջազգային ոլորտում իրեն որպէս հեգեմոն ներկայացնելով:ԱՄՆ-ի նոր պահպանողակաները միջազգային առաջնորդութեան ու ղեկավարութեան յոյսը իրենց ներշնչեցին Խ. Միութեան փլուզման ու դրա պատճառով առաջացած ուժային բացի շնորհիւ եւ նոր աշխարհակարգի տեսութիւնը ներկայացնելու միջոցով:Առաջին անգամ հեգեմոնիայի տեսութեան հետ զբաղւել են ձախակողմեան մտաւորականները՝ հիմնւելով Կառլ Մարքսի գաղափարների վրայ: Այդ մտաւորականների առաջին շարքում էին՝ Պլեխանովը, Լենինը եւ Անտոնիօ Գրամշին: Այս բոլորով հանդերձ՝ դա Կոմունիստ աշխարհը չէր, որ ձեռք բերեց միջազգային հեգեմոնիան, այլ իր սխալ արարքներով դա շնորհեց իր մրցակից Արեւմուտքին: Այս թանկագին պարգեւը, որ մեծածաւալ կայսրութիւնների մարումից յետոյ ոչ մի ուժի չէր պատկանում, միանգամայն 90-ական թւականներին հասաւ ԱՄՆ-ին եւ նորէն արթնացրեց «կայսրութիւն» հասկացողութիւնը: ԱՄՆ-ն այդ թւականին սկսեց վերամշակել իր ուժը ըստ միջազգային նոր համակարգի տւեալների, բայց միւս կողմից՝ նաեւ լուռ չմնացին հեգեմոնիայի մենաշնորհի հակառակորդները: Հակառակորդների ճամբարը կազմւած էր այն երկրներից, որոնք անցեալում մեծ դերակատարութիւն ունէին միջազգային ասպարէզում: Ճիշտ է, այսօրւայ հեգեմոնիան նման չէ ձախ մտաւորականների հասկացած հեգեմոնիային, բայց այն երկրները, որ անգամ քիչ տոկոսով հակւում էին դէպի ձախակողմեան գաղափարախօսութիւնը, մի կերպ կարծում էին, թէ Արեւմուտքը իրենցից խլել է պապական ժառանգութիւնը: Ուրեմն՝ հեգեմոնիայի մենաշնորհի դէմ պայքարելով՝ նրանք դարձան հակահեգեմոնիայի պաշտպանն ու կողմնակիցը: Կոմունիստ Չինաստանն ու արդի Ռուսաստանը որպէս նախկին ձախ աշխարհի մնացորդները՝ Իրանի հետ միասին կամաց-կամաց փորձեցին նւազեցնել ԱՄՆ-ի հեգեմոնիայի ուժն ու ծաւալը:

Նորից ռուսները

Այսօր ռուսները չեն կարող իրենց ասպարէզից դուրս տեսնել, եւ այն էլ այն պատճառով, որ ունեն այդ ասպարէզի ոչ-լիարժէք, բայց որոշ տւեալները:Նախ կարելի է անդրադառնալ պատմական տւեալին, որը մեծ ազդեցութիւն ունի ռուս ժողովրդի ինքնութիւնը կազմող եւ մշակոյթը կերտող ազդակների վրայ: Հարուստ եւ հզօր պատմութիւնը ինքնին կարող է երկշեղբ սուր դառնալ Ռուսաստանի համար, այն իմաստով, որ եթէ Ռուսաստանը չկարողանայ իրար շաղկապել անցեալն ու ներկան, մի կերպ ինքնութեան ճեղքւածքի եւ կորստի պատճառ կը դառնայ հասարակութեան մէջ: Բայց, ըստ երեւոյթին, Ռուսաստանը ճիշտ ձեւով է օգտագործում այդ սուրը:Այստեղ նաեւ չպէտք է անտեսել կոմունիստական շրջանը: Ճիշտ է, որ այդ 70 տարիների ընթացքում ժողովուրդը ապրեց աւելի խիստ պայմաններում, բայց նաեւ չեն մոռացել, որ իրենց երկիրը կարեւոր ազդեցութիւն ունէր միջազգային ասպարէզում:Ռուս ժողովուրդը այսօր չի կարող իր երկիրը տեսնել կրաւորական դիրքերում, ուրեմն՝ հեշտութեամբ մոռանում են դժւար օրերը եւ ի դիմաց՝ իրենց դիւանագէտներից պահանջում են աւելի ազդեցիկ դերակատարութիւն ունենալ միջազգային ոլորտում: Այս երեւոյթը տեսնելով՝ պէտք է ասել, որ Վլադիմիր Պուտինն ու իրեն յաջորդող նախագահը շատ բախտաւոր ղեկավարներ են, որոնք առանց մեծ դժւարութեան՝ ժողովրդի կողմից ստանում են հաստատում եւ հովանաւորութիւն՝ իրենց արարքների համար: Սա նւազագոյն գործն է, որ մի գիտակից ազգ կարող է անել յանուն իր երկրի զարգացման ու բարգաւաճման: Ի դիմաց՝ Պուտինն էլ ապացուցում է, որ լաւագոյն կերպով օգտագործում է իրեն շնորհւած հնարաւորութիւնները: Փորձառութիւնը փաստել է, որ նախ պէտք է կառուցել կամ վերակառուցել սեփական տունը, յետոյ տնից դուրս ուժ որոնել:Ռուսաստանը թէ՛ կոմունիստական, եւ թէ՛ ներկայ շրջանում յայտնի է որպէս ռազմական գերուժ, որն ունի նաեւ բազմաթիւ ատոմական մարտագլխիկներ ու վետոյի իրաւունք՝ ՄԱԿ-ի Անվտանգութեան խորհրդում:Վերոյիշեալ նշումները կարելի է համարել Ռուսաստանի գլխաւոր ազդակները՝ միջազգային ոլորտում կարեւոր ազդեցութիւն ունենալու համար:Խ. Միութեան փլուզումից յետոյ մեծ թւով փորձագէտներ համոզւած էին, որ արդի Ռուսաստանը ննջելու է իր երէկւայ թշնամու գրկում՝ արեւմտամէտ ռազմավարութիւն ցուցադրելով, բայց Բորիս Ելցինը երկրորդ հազարամեակի վերջին ժամերում իր ճշգրիտ ընտրութեամբ Վլադիմիր Պուտինին ներկայացրեց՝ որպէս իր յաջորդը: Ելցինը Ռուսաստանի երրորդ հազարամեակի առաջին տարիները Պուտինին յանձնելով՝ Ֆրանսիս Ֆոկոյամային սովորեցրեց աւելի զուսպ լինել «պատմութեան աւարտ»-ի մասին իր տեսութիւններն արտայայտելու գործում:Տնտեսութեան ոլորտում էլ Ռուսաստանն ունի իր կարեւոր դերակատարութիւնը: Վլադիմիր Պուտինի պաշտօնավարութեան շրջանում Ռուսաստանի տնտեսութիւնը աճ է արձանագրել: Այս ուղղութեամբ հնարաւորութիւն ունի մինչեւ 2010 թ. գների յորդումը 6%-ից վար իջեցնել, որը ինքնին կարող է աջակցել Ռուսաստանին՝ քաղաքական ու միջազգային ծրագրերում:

Կոմունիստական Չինաստան, չինական կոմունիզմ

Չինաստանը 1980 թւականից որոշեց ըստ միջազգային կարգերի՝ մուտք գործել համաշխարհային ուժային մրցակցութեան մէջ: Ուրեմն՝ աստիճանաբար իր վրայից թօթափեց կոմունիստական-մաոյիստական գաղափարները եւ պահպանելով սոցիալիստական տնտեսութիւնը՝ թեւակոխեց միջազգային տնտեսութեան ոլորտը: Այսօր Չինաստանը, որ իր հարեւան Հնդկաստանի հետ միասին՝ կազմում են աշխարհի 1/3-րդ բնակչութիւնը, իրենց տնտեսական 13% աճով հսկայական թափ են առաջացրել միջազգային տնտեսութեան շուկայում՝ սպառնալով ԱՄՆ-ի տնտեսական հեգեմոնիային: Ամերիկան քաջ գիտակցում է, որ տնտեսական անսասան զարգացումը Չինաստանին կը պարտադրի դուրս գալ իր սահմաններից՝ աւելի մեծ շուկաները գրաւելու նպատակով: Այս բոլորին զուգահեռ՝ զարգացող ռազմական ուժը, ՄԱԿ-ում վետոյի արտօնութիւնը, ծաւալուն տարածքը, մարդաշատ բնակչութիւնը, Շանգհայի պայմանագիրը, Ասիայի հարաւարեւելեան երկրների հետ համագործակցութիւնը, Պարսից ծոցին մերձեցումը եւ աշխարհագրական խիստ կարեւոր դիրքերը Չինաստանին վերածել են մի հսկայի, որը իր ուսերի վրայ շալակել է միջազգային տնտեսութիւնը եւ միաժամանակ՝ ԱՄՆ-ի ուսերին է ծանրանում:Ըստ Համաշխարհային բանկի վերջին զեկոյցի՝ Չինաստանը 2030-2040 թւականներին վերադասւելով ԱՄՆ-ից՝ դառնալու է համաշխարհային տնտեսութեան առանցքը: Նաեւ խօսւում է Ասիայի հարաւարեւելեան երկրների միջեւ միատարր դրամական համակարգի ստեղծման եւ Չինաստան-Հնդկաստան տնտեսական միաւորման մասին: Վերոյիշեալ տւեալներն ապացուցում են, որ ԱՄՆ-ն կորցնում է իր տարածաշրջանային եւ ինչու չէ նաեւ միջազգային հեգեմոնիան: Ուրեմն՝ զարմանալի չեն ԱՄՆ-ի կողմից Չինաստանից անկախութիւն պահանջող Տիբետի հոգեւոր առաջնորդ դալայ լամային Ամերիկայի բարձրագոյն աստիճանի շքանշանի շնորհումը եւ միաժամանակ Հնդկաստանին ատոմական առաջարկներով շոյանքը, որ յանկարծ չմիաւորւի Չինաստանի հետ:Ինչ որ է, ըստ երեւոյթին, Չինաստանն ու Ռուսաստանը, որոնք մի կերպ գործնապաշտ-մարքսիստական գաղափարների ժառանգորդն են համարւում, ուզում են Հանտինգտոնին ու նրա նման տեսաբանների ապացուցել, որ «ձախ» հոսանքը դեռ չի հասել վերջակէտի եւ ԱՄՆ-ն պարտաւոր է իր նիւթական հսկայ բաժինը դեռ ծախսել այս ուղղութեամբ:

Իսլամական Իրան, իրանական իսլամ

Իրանցիները, ինչպէս ռուսներն ու չինացիները, ժամանակին աշխարհի գերհզօրներից են եղել, արդի իմաստով՝ հեգեմոն: Նրանք մի յատուկ ինքնութեան ու հասարակական-քաղաքական մշակոյթի տէր ազգ են եւ հեշտութեամբ չեն ենթարկւում ուրիշի հեգեմոնիային: Այս խնդիրն ապացուցւած է Իրանի նորագոյն պատմութեան էջերում: Օտարի հեգեմոնիային չենթարկւող իրանցիների հոգեբանութիւնը ճիշտ հասկանալու համար՝ կարելի է նրանց համեմատել Արեւմուտքին հնազանդւած Արաբական աշխարհի հետ: Բայց, Իրանը ոչ այն կարողութիւնն ու տարողութիւնն ունէր, որ Եւրոպայի ու Ճապոնիայի նման գնայ դէպի համաշխարհային բաց շուկայ եւ ոչ էլ այնքան ինքնութիւնից էր զրկւել, որ կոմունիզմը դարձնի իր գերագոյն նպատակը: Ուրեմն՝ Իրանը միայն մէկ գործօնի միջոցով կարող էր ձեռք բերել հակահեգեմոն ուժը, եւ այն իրանական յատուկ իսլամն էր, որ Իսլամական Հանրապետութեան դիմանկարով որպէս մի հսկայ ուժ՝ ծառացաւ ԱՄՆ-ի հեգեմոնիայի մենաշնորհի դէմ:

Խաղի կանոնները

Ըստ չգրւած միջազգային օրէնքի՝ սովորաբար մեծերն են ճշտում կանոնները:Իրանը նախքան 1978 թւականը խաղում էր այն օրերի խաղի կանոններով՝ գնալ դէպի Արեւե՞լք թէ թեքւել դէպի Արեւմուտք: Այն օրւայ Իրանն ընտրել էր երկրորդ տարբերակը: 1978-ը վերջին տարին էր, երբ Իրանը շարժւում էր օրւայ խաղի կանոնների համաձայն, եւ Իսլամական յեղափոխութիւնից յետոյ որդեգրեց մի իւրայատուկ ձեւ, որը ոչ համապատասխանում էր Արեւելքին եւ ոչ էլ Արեւմուտքին: Ըստ համակարգերի տեսութեան՝ այն համակարգը, որի կանոնները ճշտում են հսկաները, չի կարող հանդուրժել նորեկ անդամի, որը չի յարգում խաղի կանոնները եւ արդիւնքում մեծերը նրան ասպարէզից հեռացնելու են: Եւ այդպէս եղաւ Իրանի ճակատագիրը:Երբ որեւէ երկիր խաղում է համաշխարհային կանոններին հակառակ, բնականաբար ծախսերը աւելանում եւ ձեռքբերումները նւազում են: Սա ուղղակի պատահել է Իրանին: Ժամանակին այս վիճակը նաեւ պատահում էր Ռուսաստանին ու Չինաստանին, երբ նրանք փորձում էին քարոզել իրենց կոմունիզմը եւ խաղալ ըստ այնմ:Տասնամեակներ է, ինչ դոգմաները (կրօն-գաղափարախօսութիւն) կորցրել են իրենց դերակատարութիւնը՝ միջազգային յարաբերութիւններում, որովհետեւ այսօրւայ խաղի կանոնները ճշտում են գործնապաշտ եւ շահախնդիր տարրերը:Ուրեմն՝ Իրանի այսօրւայ դաշնակիցները փորձում են մի կերպ նրան համոզել յարգել միջազգային յարաբերութեան կանոնները: Եթէ կատարւի դաշնակիցների ցանկութեան հակառակը, հաւանական է, որ նորէն Իրանը իրեն մենակ գտնի միջազգային ոլորտում, որովհետեւ իր հզօր դաշնակիցները փորձում են խաղի կանոնները չխախտելով՝ իրենց համար ապահովել աւելի մեծ շահեր:Վերջում պիտի ասել, որ աշխարհը ժամանակների ընթացքում ունեցել է բազմաթիւ կանոններ՝ օրւան համապատասխան, ուրեմն՝ ապագան ուղղակի կախում ունի մեր այսօրւայ խաղավարութիւնից:

Յօդւածը տպագրւել է Հայաստանում հրատարակւող
«Երրորդ Ուժ Պլուս» շաբաթաթերթի թիւ 10 համարում

նաեւ

Թեհրանի Ալիք օրաթերթում

Շարունակություն »

Էկոնոմիստ - Economist - Dec. 08, 2007

Economist

Dec. 08 , 2007

211 Էջ

3.2 MB

Download

Շարունակություն »

Թայմ - TIME - Dec. 10, 2007

TIME

Dec. 10 , 2007

88 Էջ

4.60 MB

Download

Շարունակություն »

Վորլդ Սաքեր - World Soccer - ԴԵԿ. 2007

World Soccer

December 2007

114 Էջ

32.5 MB

Download

Շարունակություն »

Բիզնես Վիք - Businessweek

Businessweek

10 Dec. 2007

71 Էջ

15.6 MB

Download

Շարունակություն »

Թայմզի գրական յաւելւած - The Times Literary Supplement

The Times Literary Supplement

30 Nov. 2007

62.8 MB

Download from Depositfiles or Filefactory

Շարունակություն »

Էկոնոմիստ - Economist

The Economist

01 Dec. 2007

157 Էջ

2.75 MB

Download

Շարունակություն »

Կանաչ թաւշեայ յեղափոխութիւն՝ Պակիստանում

ԱՐԹԻՆ ԱՌԱՔԵԼԵԱՆ

Պակիստանի պետական հեռուստատեսութիւնը սոյն թւականի նոյ. 3-ին յայտարարեց, որ երկրի նախագահ եւ բանակի գլխաւոր հրամանատար Փարւիզ Մուշառաֆը երկրում արտակարգ կարգավիճակ է յայտարարել: Արտակարգ վիճակը կայացաւ այն ժամանակ, երբ Պակիստանի գերագոյն դատարանը պիտի յայտարարէր իր տեսակէտը՝ հոկտ. 6-ին խորհրդարանում կայացած նախագահական ընտրութիւնների մասին: Տւեալ յայտարարութիւնը կամ պիտի հաստատէր եւ կամ էլ բեկանէր Մուշառաֆի վերընտրութիւնը: Արտակարգ կարգավիճակ հաստատւելով՝ բանակը փակեց դէպի գերագոյն դատարան տանող բոլոր ճամբաները, եւ մի քանի ժամ անց Փարւիզ Մուշառաֆը հեռուստատեսութեամբ յայտարարեց. «Ես երկրում արտակարգ վիճակ հաստատելու որոշումը յայտարարել եմ ոչ-անձնական պատճառներով. դա կայացել է երկրի քաղաքական ինքնասպանութիւնը կասեցնելու նպատակով»: Նա իր խօսքի շարունակութեան ընթացքում ժողովրդից ու արեւմտեան երկրներից պահանջեց, որ ըմբռնումով ընդունեն իրավիճակը:Մուշառաֆը խիստ քննադատելով դատական իշխանութեանը՝ պաշտօնանկ արեց Պակիստանի գերագոյն դատարանի պատասխանատու Էֆթեխար Չուդարիին եւ նրա փոխարէն երկրի գերագոյն դատարանի պատասխանատու նշանակեց իրեն մերձակից Աբդուլհամիդ Դոգերին: Մուշառաֆը նաեւ հրահանգեց ձերբակալել այն ութ դատախազներին, որոնք չէին ընդունել արտակարգ իրավիճակի հրամանը: Ոստիկանութիւնն էլ կառավարութեան աչքառու դէմքերից Օմրան խանին, որը ժողովրդին կոչ էր ուղղել, որ բողոքի ցոյցերով ընդդիմանան արտակարգ կարգավիճակին, պահեց տնային կալանքում: Եւ այսպէս՝ Մուշառաֆը յաջողեց իր ձեռքն առնել իրավիճակի հսկողութիւնը: Նրա յայտարարած արտակարգ վիճակի գլխաւոր դրդապատճառն արդէն բոլորին պարզ է եւ դա նախագահի պաշտօնում իր դիրքերի ամրացումն է: Բայց, նմանօրինակ պետական յեղաշրջումը անընդունելի է քաղաքական կուսակցութիւնների եւ ժողովրդի մեծամասնութեան համար: Ժողովրդական ծաւալուն բողոքի ցոյցերն ու բազմաթիւ երկրների ղեկավարութեան բացասական դիրքորոշումը՝ այս ոչ-ժողովրդավարական արարքի նկատմամբ, ապացուցում են, որ Մուշառաֆը այս ստեղծւած իրավիճակից դուրս գալու համար՝ պիտի մարտնչի բազմաթիւ խիստ երեւոյթների դէմ:

Ինչո՞ւ արտակարգ կարգավիճակ

Փարւիզ Մուշառաֆի նախագահութեան վերջին օրերը տագնապալից եղան Պակիստանի համար: Այս տագնապը թափ առաւ, երբ երկրում կայացաւ արտակարգ վիճակ: Փարւիզ Մուշառաֆի եւ նախկին վարչապետ Բինազիր Բուտոյի միջեւ կայացած համաձայնութիւնը լուսաւոր ապագայ էր աւետում Պակիստանի ժողովրդին ու քաղաքական կեանքին, բայց Մուշառաֆի ու Գերագոյն դատարանի միջեւ ծագած ուժային պայքարը, որը սկսւել էր մարտ ամսից, բոցավառեց ներքին պատերազմի անթեղւած կրակը եւ երկրում հաստատեց արտակարգ վիճակ:

Այն երկու ազդակները, որոնք պատճառ դարձան, որ Պակիստանում հաստատւի արտակարգ կարգավիճակ, հետեւեալներն են.
1 - Մուշառաֆը հոկտեմբերի 6-ին յաջողեց խորհրդարանի մեծամասնութեան քւէով առաջիկայ հինգ տարւայ համար մնալ նախագահի պաշտօնում: Բայց, Գերագոյն դատարանը, որ պիտի հաստատէր այդ ընտրութիւնը, իր տեսակէտը չյայտարարելով՝ յետաձգեց դա: Այդ ուշացումը Մուշառաֆի մօտ առաջացրեց այն կասկածը, թէ իրեն ընդդիմադիր դատաւորները փորձում են ընտրութեան օրինականութեան հաստատումը յետաձգելով՝ ժամանակ շահել մինչեւ հասնի փետր. 15-ը, երբ օրէնքի համաձայն նախագահը պաշտօնազուրկ կը լինի: Այդ պայմաններում Գերագոյն դատարանը կը բեկանէր հոկտ. 6-ի ընտրութիւնները եւ Մուշառաֆը կը զրկւէր նախագահական ու զինւորական պաշտօններից, որի պատճառով էլ պաշտօնապէս չէր կարողանայ հակառակել Գերագոյն դատարանի հետ: Ուրեմն՝ Մուշառաֆը այս սցենարը նախազգալով՝ երկրում յայտարարեց արտակարգ վիճակ, ձերբակալեց ընդդիմադիր 80 դատաւորներին եւ նրանց տեղը նշանակեց այն դատաւորներին, որոնք հաստատում էին հոկտ. 6-ի ընտրութիւնը:2 - Հիւսիսային սահմաններում իսլամական ծայրայեղականների ու Թալիբանի հովանաւորների ուժեղացումը եւ դրանց զուգահեռ՝ կենտրոնական շրջաններում մահապարտների ակտիւ գործողութիւնները Մուշառաֆի համար պատրւակ դարձան երկրում արտակարգ վիճակ յայտարարելու գործում: Ճիշտ է, որ ահաբեկիչների գործողութիւնը չէր կարող վտանգել Մուշառաֆի իշխանութիւնը, բայց պատճառ դարձաւ, որ Մուշառաֆը անվտանգութիւնը հաստատելու պատրւակով՝ երկրում յայտարարի արտակարգ կարգավիճակ:

Կանաչ թաւշեայ յեղափոխութիւն

Նրանով հանդերձ, որ Մուշառաֆը արտակարգ վիճակ յայտարարելով՝ յաջողեց Գերագոյն դատարանը մաքրագործել իր ընդդիմադիր տարրերից ու ճնշել քաղաքական հակառակորդներին, բայց նաեւ ստեղծեց մի այնպիսի վիճակ, որ խանգարելու է իրեն՝ որպէս վերընտրւած նախագահ: Այն, ինչ որ այս ներքին ու արտաքին քաշքշուկների պատճառով մնացել է աննկատ, դա թաւշեայ յեղափոխութեան հաւանականութիւնն է:Պակիստանի վերջին ամիսների անցուդարձերը քննարկելով՝ յայտնաբերւում են այնպիսի տւեալներ, որոնք ապացուցում են թաւշեայ յեղափոխութեան նախագծի գոյութիւնը:Ներքին ու արտաքին ոլորտում առկայ մի շարք երեւոյթներ բոլորի մօտ բարձրացնում են Բինազիր Բուտոյի միջոցով կատարւող թաւշեայ յեղափոխութեան հաւանականութիւնը: Այդ երեւոյթներն են.

1 - ԱՄՆ-ի կոնգրեսի Արտաքին յարաբերութիւնների յանձնաժողովի նախագահ Ջոզէֆ Բայդէնը անդրադառնալով Փարւիզ Մուշառաֆի հրահանգի միջոցով առաջացած քաշքշուկներին՝ յայտարարեց. «Պակիստանի նախագահի արարքը պատճառ դարձաւ, որ Վաշինգտոնը քաղաքականութիւն մշակի ոչ թէ Մուշառաֆի, այլ՝ Պակիստանի ժողովրդի համար: Պակիստանի ժողովրդի հետ ԱՄՆ-ի յարաբերութիւնները լինելու են ոչ-ռազմական եւ երկարատեւ օգնութիւնների շրջագծում, որի միջոցով Պակիստանի չափաւորական մեծամասնութիւնը կարող է հասնել յաջողութեան»: Անկասկած, այս պատճառով էր, որ Մուշառաֆը իր դիրքերն ապահովելու նպատակով՝ համաձայնեց ԱՄՆ-ի խորհրդի հետ՝ Բինազիր Բուտոյի պարզած օգնութեան ձեռքն ընդունելով: Բուտօն որպէս ազատատենչ դիւանագէտ՝ միակն էր, որ կարող էր առանց արիւնահեղութեան իրականացնել Մուշառաֆի ու Պակիստանում ԱՄՆ-ի հաւանական նպատակները:2 - Մուշառաֆը խանդավառւած հոկտ. 6-ի ընտրութիւններով՝ իրեն տեսնում էր առաջիկայ հինգ տարիների նախագահ, բայց ընտրութիւնների ընթացքը հարցականի տակ տանող ներկայացւած երկու կասկածաւոր գանգատները պատճառ դարձան, որ Գերագոյն դատարանը յետաձգի հոկտ. 6-ի ընտրութեան օրինականութիւնը հաստատող իր յայտարարութիւնը: Ինչո՞ւ ներկայացւեցին այդ գանգատները: Ինչո՞ւ երկարաձգւեց այդ գանգատներին վերահասութիւն տալու գործընթացը: Արդեօք գանգատւողները ունէի՞ն այնքան փաստացի տւեալներ, որոնց վերահասութիւն տալու համար պահանջւում էր երկար ժամանակ: Ըստ որոշ տեղեկութիւնների՝ գանգատները հիմնւած էին Սահմանադրութեան այն կէտի վրայ, որ ասում է, թէ նախագահը չի կարող բանակի հրամանատարութիւնը ստանձնելով՝ մասնակցել նախագահական ընտրութիւններին: Բայց, նաեւ կայ այն վարկածը, թէ Գերագոյն դատարանը մտադիր էր իր յայտարարութիւնը յետաձգելով՝ ժամանակ շահել մինչեւ փետր. 15-ը, երբ Մուշառաֆը ըստ օրէնքի պաշտօնազուրկ կը լինէր: Եւ Մուշառաֆը նախագուշակելով նմանօրինակ թաւշեայ յեղաշրջման սցենարը՝ երկրում յայտարարեց արտակարգ վիճակ ու կախակայեց Սահմանադրութիւնը:3 - Մուշառաֆը Սահմանադրութիւնն առկախելով ու հակառակորդների ձերբակալութեամբ՝ հանդարտութեան հասնող Պակիստանի իրավիճակը փոխարինեց նոր տագնապներով: Դա չէր կարող ընդունելի լինել այն արտաքին ուժերի համար, որոնք Մուշառաֆի ու Բուտոյի միջեւ նախնական հաշտութիւն առաջացնելով՝ աւելի ժողովրդավարական ապագայ էին նախատեսում Պակիստանի համար: Այդ ուղղութեամբ Սպիտակ տունն իր առաջին յայտարարութեամբ յայտարարեց՝ եթէ շարունակւի ներկայ արտակարգ վիճակը, ԱՄՆ-ը կը վերանայի իր յարաբերութիւնները՝ Պակիստանի հետ: Միեւնոյն ժամանակ Դուբայից Պակիստան վերադարձող Բինազիր Բուտօն յայտարարեց՝ եթէ նախագահը շարունակի իր ընթացքը, ժողովուրդը պատրաստ է Ուկրայինայի ժողովրդի նման իր հարցերը լուծել պետութեան հետ:Մուշառաֆի հակառակորդների ու ԱՄՆ-ի կողմից Պակիստանի կառավարութեան դէմ յայտարարւած խիստ ու թափանցիկ դիրքորոշումները ապացուցում են, որ եթէ Մուշառաֆը չհրաժարւի իր միակողմանի քայլերից, ԱՄՆ-ն իր ցանկութիւնից անկախ՝ կը հովանաւորի Մուշառաֆի կառավարութեան ընդդիմադիրներին՝ երկիրը այլ հոսանքների դիմաց ապահով պահելու նպատակով:

ԱՄՆ-ի եւ Իրանի ընդհանուր մտահոգութիւնը

Պակիստանի անկայուն իրավիճակը ինքնին սպառնալիք է ամբողջ տարածաշրջանի համար: Մտահոգութեան գլխաւոր դրդապատճառները ատոմական զէնքերն են:Պակիստանի այսօրւայ ղեկավար այրերը գլխաւորաբար դաստիարակւել են ԱՄՆ-ում եւ Անգլիայում, բայց երբ Արեւմուտքը Պակիստանի ատոմական նկրտումները սանձելու նպատակով՝ սահմանեց լայնածաւալ շրջափակումներ եւ մի կերպ կապերը խզւեցին Արեւմուտքի հետ, այդ պատճառով՝ Պակիստանի զինւորական նոր սերունդը դաստիարակւեց հակաամերիկեան ու ծայրայեղ իսլամական մտածումներով: Նոյն այդ նորահաս զինւորական սերունդն է, որ ընդդիմանում է Մուշառաֆ-ԱՄՆ համագործակցութեանը՝ աւելի թեքւելով դէպի թալիբանիզմ: Հաւանական է, որ այս ընթացքում Պակիստանի ատոմական զինապահեստը անցնի ծայրայեղականների հսկողութեան տակ, որը խիստ մտահոգելու է ԱՄՆ-ին ու Իրանին:Իրանի իշխանութիւնները անգամներ դատապարտել են վահաբի եւ ծայրայեղ սուննի իսլամականներին, դրանց շարքում նաեւ՝ Թալիբանի եւ Բէն Լադէնի ոչ-մարդկային արարքները:Պիտի աւելացնել, որ Իրանի հարաւարեւելեան շրջաններում գոյութիւն ունի մի սուննի-վահաբական անջատողական եւ ահաբեկչական խմբակցութիւն, որը մերթընդմերթ խանգարում է Իրանի կենտրոնական կառավարութեանը: Այս ընթացքում եթէ Պակիստանում իշխանութեան հասնեն ծայրայեղ սուննի մահմեդականները, անկասկած կաւելանան Իրանի հողային ամբողջականութեան դէմ սպառնալիքները՝ այն անջատողական ուժերի միջոցով, որոնք իրենց թիկունքում կունենան ատոմական Պակիստանի հովանաւորութիւնը: Պիտի նշել, որ ԱՄՆ-ի նոր Միջին Արեւելքի ստեղծման նախագծում Իրանի հարաւարեւելքում նախատեսւել է անկախ Բալուչեստանի ստեղծումը:Արդեօք Պակիստանի անկայունութիւնը ուղղւած է ընդդէմ Իրանի՞ թէ՝ իրօք, ԱՄՆ-ն կորցնում է իր միջինարեւելեան դաշնակիցներին, ինչպէս որ կորցնում է Թուրքիայում եւ Վրաստանում:

Յօդւածը տպագրւել է Հայաստանում հրատարակւող

«Երրորդ Ուժ Պլուս» շաբաթաթերթի թիւ 9 համարում
նաեւ
Թեհրանի Ալիք օրաթերթում Դեկ. 2 , 2007 եւ Դեկ. 3 , 2007 -ին

Շարունակություն »

Սուպեր Բայք - Super Bike

Super Bike

Nov. 2007

122 Էջ

22 MB

Download

Շարունակություն »

Բիզնես Վիք - Businessweek

Businessweek

December 3 2007

98 Էջ

21 MB

Download

Շարունակություն »

Էկոնոմիստ - Economist

The Economist

24 Nov. 2007

172 Էջ

3 MB

Download

Շարունակություն »

Ռօդ & Թրաք - Road & Track

Road & Track Magazine

Oct. 2007

89 Էջ

18.5 MB

Download

Շարունակություն »

Սայենս - Science

Science

23 Nov. 2007

112 Էջ

31 MB

Download

Շարունակություն »

Փի Սի Վորլդ - PC World

PC World

Dec. 2007

194 Էջ

17 MB

Download

Շարունակություն »

Թաքուն ձեռքերը վերափոխում են Միջին Արեւելքի դիմանկարը

ԱՐԹԻՆ ԱՌԱՔԵԼԵԱՆ

Վերջին շրջաններում շատ բարդ իրավիճակ է ստեղծւել Իրաքի Քուրդստանում: Հրապարակւած լուրերը ապացուցում են դա: Թեմայի խիստ կարեւորութեան պատճառով՝ հարկաւոր է ուշի- ուշով հետեւել տարածաշրջանում տեղի ունեցող փոփոխութիւններին:Թուրքիային տասնամեակներ շարունակ խանգարել է Քրդական հարցը: Տարիներ է, ինչ ՔԲԿ-ը (PKK) իր զինւած աշխարհազօրայինների միջոցով անապահով է դարձրել Թուրքիայի հարաւարեւելեան շրջանները: Բայց, ի՞նչը պատճառ դարձաւ, որ Թուրքիայի կառավարութիւնը, խորհրդարանի հաւանութիւնը ստանալով, 200 հազար բանակով շարժւի դէպի Թուրքիա-Իրաք սահմանագիծը՝ սպառնալով Իրաքի Քուրդստանի տեղական կառավարութեանը, թէ եթէ չկասեցնի հովանաւորութիւնը ՔԲԿ-ին, կը ներխուժի այդ տարածքները: Արդեօք քուրդ ապստամբները նախկին տարիների համեմատութեամբ՝ աւելի՞ էին աշխուժացել Թուրքիայի դէմ գործողութիւններով թէ աւելի հիմնական դրդապատճառ Թուրքիային մղեց այդ քայլին:
Երեւոյթները քննարկելով՝ պարզւում է, որ կան այլ խնդիրներ, Թուրքիայի դէմ կատարւող ՔԲԿ-ի գործողութիւններից աւելի կարեւոր, որը Թուրքիային դրդեցին աննախընթաց արշաւանք իրականացնել դէպի Իրաքի Քուրդստանի շրջանը, այն, ինչ անգամ նախընթաց չունէր Թուրքիայում գեներալների իշխանութեան ժամանակ:
Ուրեմն՝ ի՞նչ էր այդ զայրոյթի գլխաւոր դրդապատճառը.
1. ԱՄՆ-ն Իրաքի Քուրդստանի տեղական կառավարութեան հետ տնտեսական պայմանագիր կնքելու նպատակով՝ անտեսեց ու շրջանցեց Իրաքի կենտրոնական կառավարութեանը:
2. ԱՄՆ-ն իր ծրագրած Նոր Միջին Արեւելք եւ Իրաքի մասնատման նախագծի բերումով՝ քրդերին հովանաւորում է ամերիկեան զինամթերքով զինելու միջոցով:

* * *

Թուրքիայի կառավարութիւնը ամիսներ առաջ տեղեկացաւ, որ ամերիկեան «Հանթ էներջի» (Hunt energy) նաւթային ընկերութիւնը, որ պատկանում է ԱՄՆ-ի նախագահ Ջորջ Բուշի մերձակից Ռէյ Հանթին, Իրաքի կենտրոնական կառավարութեան դերը անտեսելով՝ նաւթային պայմանագիր է կնքել Իրաքի քրդական տեղական կառավարութեան հետ: Վերոյիշեալ ընկերութեան տնօրէն Ռէյ Հանթը անդամակցում է ԱՄՆ-ի Արտաքին տեղեկատւութեան հարցերով զբաղւող խորհրդին, որը Բուշին խորհուրդներ է տալիս արտաքին տեղեկատւական ու անվտանգութեան հարցերով: Ուրեմն՝ նմանօրինակ ընկերութեան կնքած պայմանագիրը՝ քուրդ տեղական կառավարութեան հետ, այն էլ այն պահին, երբ դեռ չի յստակեցւել Իրաքի նաւթարդիւնաբերութիւնից գոյացած շահերի արդարացի բաժանման կանոնները, մեզ մտածելու առիթ են տալիս, թէ ինչը պատճառ դարձաւ, որ Ռէյ Հանթի ընկերութիւնը Իրաքի կետրոնական կառավարութեան կողմից մտահոգութիւն չզգալով՝ նաւթային պայմանագիր է կնքել Իրաքի քրդական տեղական կառավարութեան հետ:
Պատասխանը պարզ է: Ըստ երեւոյթին, Ռէյ Հանթը մի կերպ տեղեակ էր որոշ պայմանաւորւածութիւնների բովանդակութեան մասին, թէ մօտ ապագայում հնարաւոր է Իրաքի քրդական տեղական կառավարութիւնը իր շրջանում գտնւող նաւթահորերը անկախ տնօրինելու արտօնութիւնը ստանայ:
Այս ուղղութեամբ ամերիկացի հանրայայտ տնտեսագէտ Փօլ Քրուգմանը «Նիւ Եօրք թայմզ»-ում գրած իր խմբագրականում անդրադառնալով Ռէյ Հանթին՝ ասաց, թէ Հանթը աշխատում է անվտանգութեան ոլորտում եւ միաժամանակ որպէս առեւտրական՝ յայտնւում է Իրաքի Քուրդստանի շրջանում: Քրուգմանը իր յօդւածով խիստ քննադատեց Ռէյ Հանթի ընթացքը՝ յայտարարելով, թէ Իրաքի նկատմամբ ԱՄՆ-ի արտաքին քաղաքականութիւնը ճշտւում է մի վաճառականի միջոցով: Հետաքրքիրն այն է, որ Քրուգմանի յօդւածը լուրջ ուշադրութեան չարժանացաւ: Դա երեւի սովորական երեւոյթ է Ամերիկայում:
Նաւթային կնքւած պայմանագրից յետոյ պարզւում է, որ անվտանգութեան ոլորտում աշխատող «Բլաք վաթըր» (Black water) ամերիկեան ընկերութիւնը, որ ղեկավարում է աշխարհի ամենամեծ մասնաւոր բանակը (ըստ որոշ տւեալների՝ այդ ընկերութիւնը 20-30 հազար բանակային է տեղադրել Իրաքում, բայց ըստ «Թայմ» պարբերականի՝ այդ թիւը հասնում է շուրջ 100 հազարի) թաքուն կերպով աշխատում է նաեւ քրդերին զինամթերք տրամադրելու ուղղութեամբ: Թուրքիայի կառավարութիւնը յուլիս ամսում այս խնդրի մասին զեկուցել է ԱՄՆ-ին՝ յայտնելով, թէ ՔԲԿ-ի աշխարհազօրայինների մօտ յայտնաբերւել է մեծ քանակութեամբ ամերիկեան զինամթերք:
Այս բոլոր տւեալները ապացուցում են, թէ տարածաշրջանում լուրջ փոփոխութիւններ են տեղի ունենում եւ թուրքերը դա գիտակցելով է, որ պատերազմական դիրք են բռնել:
Նոր Միջին Արեւելքի նախագիծը 2006-ից է, ինչ լրջօրէն արծարծւում է քաղաքական շրջանակներում: Այդ օրւանից, երբ ամերիկայի զինւած ուժերի պաշտօնաթերթում տպագրւեց գնդապետ Ռալֆ Փիթըրզին վերագրւած Նոր Միջին Արեւելքի գծւած քարտէզը, քաղաքագէտները աւելի խիստ ուշադրութեամբ հետեւեցին Միջին Արեւելքի անցուդարձերին: Յիշեալ քարտէզի համաձայն՝ նախատեսւած է անկախ Քուրդստանի ստեղծումը, որը իր մէջ է ընդգրկելու Իրանի եւ Թուրքիայի որոշ բաժիններ:
Այն, ինչ որ պարզ է, ԱՄՆ-ն Թուրքիայի հանդէպ խոստացած իր պարտականութիւնները չկատարելով՝ Իրանին ու Թուրքիային աւելիով է մօտեցրել իրար: Նաեւ տարածաշրջանում ամերիկեան զինամթերքով իրականացած ՔԲԿ-ի սանձարձակ գործողութիւնները պատճառ է դարձել, որ Թեհրանն ու Անկարան միատեղ պայքարեն իրենց ընդհանուր թշնամու դէմ, որը սպառնալիք է տւեալ երկու պետութիւնների հողային ամբողջականութեան համար:Այս իրավիճակը պատճառ է դարձել, որ ամերիկամէտ համարւող թուրք գեներալները ժողովրդի մօտ կորցնեն իրենց վստահութիւնն ու համբաւը: Թուրք ժողովրդի այդ տրամաբանութիւնը աւելի զարկ առաւ այն ժամանակ, երբ ԱՄՆ-ի Ներկայացուցիչների պալատի Արտաքին յարաբերութիւնների յանձնաժողովում ընդունւեց Հայոց Ցեղասպանութիւնը դատապարտող 106-րդ բանաձեւը:

Իրանի փայլուն հնարաւորութիւնները

Ինչպէս որ յայտնի է, տարածաշրջանում քրդերի առանցքով տեղի ունեցող փոփոխութիւնները մտահոգել են Թուրքիային, Իրանին ու Սիրիային: Վերջին ամիսներում յիշեալ երկրների դիւանագէտների միմեանց հետ հանդիպումները նաեւ այդ մտահոգութեան ապացոյցն են: Իրանը համոզւած է, որ ԱՄՆ-ն Իրաքի Քուրդստանում իր ռազմական յենակները տեղադրելու համար որոնում է լուրջ պատրւակ, եւ այդ պատրւակը կարող է գտնել Իրաքի վրայ կատարւող Թուրքիայի հաւանական յարձակումով: Ըստ հաւաստի աղբիւրների՝ Իրաքի Քուրդստանի ղեկավար Բարզանին իրեն հովանաւորող որոշ ամերիկեան լաբբիներից խորհուրդ է ստացել Թուրքիային դրդել պատերազմի ուղղութեամբ: Ըստ այդ նախագծի՝ Թուրքիան ներխուժելով Իրաք՝ միջազգային ատեաններում դասւելու է Իրանի ու Սիրիայի շարքը: Այդ իրավիճակում Բարզանին առիթ կունենայ քրդերին աւելի մօտեցնելու Իսրայէլին ու Արեւմուտքին:Իրանը մտահոգ է այդ խաղի աւարտի կապակցութեամբ եւ ճիշտ այս պատճառով՝ Իրանի արտգործնախարար Մոթթաքին անակնկալ կերպով այցելեց Սիրիա՝ իրավիճակը պարզելու համար, Դամասկոսին զերծ պահելու որեւէ ռազմական գործողութիւնից: Իրաքի Քուրդստանում ամերիկեան ռազմայենակներ տեղադրելով՝ տարածաշրջանը ալյեւս անապահով է դառնալու Իրանի, Թուրքիայի ու Սիրիայի համար:
Այս իրավիճակը փայլուն առիթ է ընձեռել Իրանին՝ իր ռազմավարական նպատակներն իրագործելու ուղղութեամբ:

Որո՞նք են Իրանի ռազմավարական նպատակները.
1. Տարածաշրջանում կառուցողական ներկայութեամբ՝ նւազեցնել ԱՄՆ-ի ու Իսրայէլի տիրակալութիւնը:2.Չէզոքացնել Իրաքի մասնատման հաւանականութիւնը:
3. Ոչնչացնել Իրանում աշխատող ՔԲԿ-ի մարտական մասնաճիւղ Փեժաքին:
4. Քրդական հարցը կարգաւորելով՝ Իրանը Թուրքիայից պահանջելու է, որ Իրանի դէմ ԱՄՆ-ի հաւանական յարձակման ընթացքում թոյլ չտան այլ ուժերը իր սահմանից ներխուժեն Իրան:
5. Տարածաշրջանում գոյութիւն ունեցող հակաամերիկեան տրամադրութիւնից Իրանը օգտւում է այդ երկրներին մի նոր եւ պարզապէս ոչ-ամերիկեան բլոկի շուրջ միաւորելու խնդրում:6. Տարածաշրջանում առհասարակ նւազեցնել քուրդ ապստամբների գործողութիւնները:

Ուրեմն՝ Իրանը իր ակտիւ դիւանագիտութեամբ փորձում է անփոփոխ պահել տարածաշրջանի ուրոյն դիմագիծը, այն, ինչ որ ԱՄՆ-ն փորձում է խաթարել՝ իր մաշկը փրկելու համար:

Յօդւածը տպագրւել է Հայաստանում հրատարակւող
«Երրորդ Ուժ Պլուս» շաբաթաթերթի թիւ 8 համարում

նաեւ

Թեհրանի Ալիք օրաթերթում

Շարունակություն »

Փի Սի Մագազին - PC Magazine

PC Magazine

Nov. 2007

132 Էջ

28 MB

Download

Շարունակություն »

Պուտինի պատգամի գաղտնազերծումը

տարածաշրջանում նոր բլոկի կազմաւորման հեռանկարով

ԱՐԹԻՆ ԱՌԱՔԵԼԵԱՆ

Ռուսաստանի Դաշնութեան նախագահ Վլադիմիր Պուտինը Ստալինից յետոյ առաջին ռուս նախագահն էր, որ այցելեց Իրան՝ Կասպից ծովի համաժողովին մասնակցելու նպատակով: Համաժողովի աւարտին, երբ նա մեծ շուքով թողեց Իրանը, Թեհրանում ստեղծւեց քաղաքական հսկայ քաշքշուկ, որի ընթացքում Իրանի Ազգային անվտանգութեան խորհրդի քարտուղար Ալի Լարիջանին հրաժարւեց (կամ որոշ հոսանքների ասութեամբ՝ պաշտօնանկ եղաւ) իր պաշտօնից:
Համաժողովի աւարտին Ալի Լարիջանին յայտարարեց, թէ Պուտինը Իրանի ատոմական խնդրով նոր առաջարկներ է ներկայացրել Իրանի յեղափոխութեան առաջնորդ այաթ. Խամենէին: Բայց, յաջորդ օրը նախագահ Ահմադինեժադը իր յայտարարութեամբ զարմացրեց բոլորին՝ ասելով, թէ Պուտինը ատոմական խնդրով ոչ մի առաջարկ չի ներկայացել: Դրան անմիջապէս յաջորդեց Լարիջանիի հրաժարականը, որի կարեւորութեան պատճառով՝ ստւերի տակ մնաց այն հարցը, թէ իրօք Պուտինը ատոմական խնդրով նեկայացրե՞լ է առաջարկներ թէ՝ ոչ: Դա այնպէս էլ չբացայայտւեց ու մնաց գաղտնիք:Այստեղ նպատակ ունեմ տարածաշրջանի ու միջազգային դիւանագիտական անցուդարձերը վերլուծելով՝ մի կերպ գաղտնազերծել Պուտինի առաջարկի առեղծւածը:

Հանդիպումների խճողում

Վերջին շրջանում տարածաշրջանի դիւանագէտների բազմաթիւ հանդիպումները իրենց հարեւան եւ դաշնակից պետութիւնների ղեկավարների հետ ստեղծել է դիւանագիտական հանդիպումների խճողւած մթնոլորտ: Դրանց գլխաւոր դրդապատճառները կարելի է համարել Պուտինի Իրան կատարած այցելութիւնն ու ԱՄՆ-ի կողմից Իրանի դէմ իրագործւած նոր եւ միակողմանի շրջափակումները:Տարածաշրջանի քաղաքական քաշքշուկների եռանկիւնին ձեւաւորւում է Իրանի, Թուրքիայի ու Սաուդական Արաբիայի եւ նրանց հովանաւորող կամ սպառնող ԱՄՆ-ի, Ռուսաստանի ու Եւրոպայի առանցքով:Ռուսաստանը հովանաւորում է Իրանի ատոմական ծրագիրն ու ԱՄՆ-ի դէմ ստեղծւած թրքական նոր ճակատը եւ փոխարէնը՝ ԱՄՆ-ն Եւրոպայի ու արաբական երկրների հետ միատեղ խիստ ճնշումներ է բանեցնում Իրանի նկատմամբ:Իրանը բազմիցս յայտարարել է, թէ ոչ մի պայմանով չի կասեցնելու իր ատոմական աշխատանքները, Թուրքիան էլ իր հերթին քուրդ անջատողականների վիճակը պարզելու նպատակով՝ պատերազմական դիրք է բռնել: Այս ընթացքում Պարսից ծոցի արաբական երկրները թէ՛ Իրանի, եւ թէ՛ ԱՄՆ-ի կողմից ստացւող ճնշումների պատճառով՝ խուճապի են մատնւել: Արաբական երկրները, ըստ սովորութեան, հարցերը լուծելու նպատակով՝ միաւորւել են Արեւմուտքի հետ:Բայց, այդ դիրքորոշումները միայն սառոյցի լեռան այն բաժինն են, որ գտնւում է ջրից դուրս: Տարածաշրջանի աննախընթաց փոփոխութիւնների դրդապատճառները առաջին հայեացքով համարւում են Իրանի ատոմական տագնապն ու անկախ Քուրդստանի ստեղծումը, բայց այս բոլորից վեր տարածաշրջանում փոփոխութիւնների ու նոր դիրքորոշումների գլխաւոր եւ հիմնական դրդապատճառները պիտի որոնել Կրեմլի ու Սպիտակ տան կիրառած նոր քաղաքականութիւնների շրջագծում: Այս երկու պալատների բնակիչների կիրառած նոր դիրքորոշումները բազմակողմանի ու համապարփակ վերլուծութիւնը մեզ առիթ կը տայ պարզ պատկերացում կազմելու Միջին Արեւելքի ներկայ ու ապագայ փոփոխութիւնների մասին:

Պուտինի պատգամը ատոմակա՞ն էր

Իրանի ատոմական ծրագիրը ու դրա շուրջ ծայր առած քաշքշուկները Ռուսաստանին առիթ ընծայեցին, որ այլ ուժերին ապացուցի, թէ այլեւս ծնւել է մի նոր Ռուսաստան, որը ցանկանում է լրջօրէն համագործակցել միջազգային զանազան կառոյցների հետ, ինչպիսին են՝ Մեծ ութնեակը, Առեւտրի միջազգային կենտրոնը եւ այլն: Բայց, Սպիտակ տան կիրառած նոր քաղաքականութիւնները ապարդիւն թողեցին Ռուսաստանի բոլոր ցանկութիւնները: Ռուսաստանը մտադիր էր որոշ արտօնութիւններ ստանալու դիմաց փարատել Իրանի ատոմական խնդրով առաջացած Արեւմուտքի մտագոհութիւնները՝ համագործակցելով խնդրայարոյց կողմերի հետ, բայց այդպէս չեղաւ:Արեւմուտքի դիւանագիութիւնը համոզւած էր, որ Իրանի «փոսից» դուրս գալու համար չպէտք է կալանւել Ռուսաստանի «հորում»: Նրանք համոզւած էին, որ մինչեւ անգամ ատոմական ռումբին ձգտող Իրանի հետ աւելի հեշտ կարելի է լեզու գտնել՝ քան ռումբերով լի զինապահեստներ ունեցող վիրաւոր Ռուսաստանի հետ:

ԱՄՆ-ի նոյն այս դիրքորոշումն ու դրան զուգահեռ Եւրոպայում տեղադրւած հակահրթիռային յենակները պատճառ դարձան, որ Պուտինի իրանական այցելութեան գլխաւոր նպատակը քողարկւի ահաբեկչութեան սպանալիքների ու Իրանի ատոմական ծրագրի միջոցով: Եւ Կրեմլը իր «մարած ճրագներ»-ի քաղաքականութեամբ Իրանի հոգեւոր առաջնորդին ներկայացրեց իր առաջարկը:

Պուտինի առաջարկը ի՞նչ էր պարունակում: Սա այն գլխաւոր հարցն է, որ զբաղեցրել է բազմաթիւ վերլուծաբնների միտքը: Վերլուծաբանների մեծամասնութիւնը համոզւած է, որ Պուտինի առաջարկն ուղղակի առնչւում էր ատոմկան խնդրին, բայց քաղաքական-դիւանագիտական այլ տւեալներն ու երեւոյթները ուսումնասիրելով՝ պարզւմ է, որ Պուտինի առաջարկը չէր վերաբերւում Իրանի ատոմական խնդրին, այլ աւելի կարեւոր ռազմավարական հարցեր էր պարունակում:

Գաղտնազերծող հարցումներ

Իրանի համար ի՞նչը կարող է աւելի կարեւոր լինել ատոմական ծրագրից բացի: Ինչո՞ւ Պուտինը նախընտրում է իր առաջարկը ուղղակի յայտնել Իրանի հոգեւոր առաջնորդին: Ի՞նչն է պատճառ դառնում, որ Պուտինը նման առաջարկ ներկայացնէ Իրանին: Ինչո՞ւ Պուտինի Իրան կատարած այցից անմիջապէս յետոյ (երկու օր անց) Բուշը իր յայտարարութեան ընթացքում խօսեց Երրորդ աշխարհամարտի սկսման հաւանականութեան մասին: Արդեօք Պուտինի առաջարկի բովանդակութեան մասին տեղեկութիւնը պատճառ դարձաւ Բուշի նմանօրինակ արտայայտութեան: Ինչո՞ւ Վաշինգտոնը անսպասելիօէն Իրանի դէմ յայտարարեց ու գործադրեց ամենախիստ շրջափակումները: Ինչո՞ւ Իրանը անտարբերութեամբ վերաբերւեց այդ լայնածաւալ շրջափակումներին: Ինչո՞ւ Իրանի դիւանագիտութիւնը, Պուտինի այցելութեան աւարտից յետոյ, աւելի հիմնւեց Իրանի ու Ռուսաստանի հարեւան եւ դաշնակից երկրներ (Հայաստան, Սիրիա, Թուրքիա, Իրաք) այցելութեան վրայ՝ քան ատոմական խնդրի կարգաւորմանը: Հակառակ Իրանի տրամաբանական ցանկութեանը, ինչը պատճառ դարձաւ, որ Թեհրանը հակառակւի Իրաք ներխուժելու Թուրքիայի ցանկութեանը: Ինչո՞ւ Իրանի արտգործնախարար Մոթթաքին Պուտինի այցից յետոյ անմիջապէս այցելեց Իրաք եւ Սիրիա: Իսրայէլի, Գերմանիայի, Ֆրանսիայի ու ԱՄՆ-ի դիւանագէտների Չինաստան եւ Պարսից ծոցի արաբական երկրներ կատարած այցելութիւնները ի՞նչ նպատակով տեղի ունեցան: Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերգէյ Լաւրովը ինչո՞ւ անակնկալ կերպով այցելեց Իրան:Այս ռազմավարական հարցերին պատասխանելով՝ հնարաւոր կը դառնայ քողազերծել Միջին Արեւելքում մինչ օրս առկախ մնացած բազմաթիւ դիւանագիտական անորոշութիւնները:

Ռուսական արջի մռնչիւնը

Իրանի հոգեւոր առաջնորդին ներկայացրած Պուտինի առաջարկը քննարկելիս՝ չպէտք է անտեսել Վլադիմիր Պուտինի պաշտօնավարութեան շրջանում տեղի ունեցած Ռուսաստանի ներքին եւ արտաքին անցուդարձերը ու նաեւ Եւրոպայում տեղադրւած ամերիկեան հակահրթիռային յենակների հարցը:

Բեռլինի պատի փլուզումից եւ սառը պատերազմից յետոյ Ամերիկան յաճախ իր քաղաքականութիւնը պարտադրում էր Ռուսաստանին եւ միջազգային յարաբերութիւններում աւելի բարձր դիրքերից էր խօսում Մոսկւայի հետ: Այդ երեւոյթը սկսւեց Գորբաչովի շրջանից եւ շարունակւեց մինչեւ Պուտինի պաշտօնավարութեան առաջին շրջանը: Բայց Պուտինի նախագահութեան երկրորդ շրջանում այդ հակադրութիւնը փոխւեց համակերպութեան: Պուտինը երկրորդ շրջանում իր վարկանիշը, որպէս ազգայնական նախագահ, աւելիով բարելաւեց ժողովրդի մօտ: Նա իր ուշադրութիւնը կենտրոնացրեց ֆեդերալ կառավարութեան հզօրացման, տնտեսութեան բարգաւաճման ու էներգետիկ ոլորտի զարգացման վրայ: Այս գործելակերպը պատճառ դարձաւ, որ Ռուսաստանը մասամբ վերագտեց իր անցեալի փառաւոր հզօրութիւնը՝ լուրջ մրցակից դառնալով ԱՄՆ-ի համար: Պուտինը հակադրւելով Ռուսաստանում ԱՄՆ-ի միջամտութիւններին, դէպի Արեւելք ծաւալող ՆԱՏՕ-ի ընդլայնմանը եւ ծնունդ առած գոնաւոր յեղափոխութիւններին ու նաեւ ԱՄՆ-ի ցանկութեան հակառակ՝ Թեհրանի ու Դամասկոսի հետ յարաբերութիւնները բարելաւելով՝ բոլորին փաստեց, որ այլեւս աւարտւել է ամերիկեան միաբեւեռ աշխարհակարգը: Պուտինը Ռոսաստանի միջազգային ու տարածաշրջանային դիրքը բարելաւելու համար ուշադրութիւն դարձրեց Կրեմլի ազգային ու ռազմավարական շահերին: Ճիշտ այդ տրամաբանութեամբ էր, որ Ռուսատսանը մուտք գործեց Իրանի ատոմական խնդրի կարգաւորման գործընթաց՝ երկակի յարաբերութիւն ստեղծելով թէ՛ Իրանի, եւ թէ՛ ԱՄՆ-ի հետ: Ռուսաստանը իր այս երկակի յարաբերութեան ընթացքում ո՛չ վշտացրեց Թեհրանին, եւ ո՛չ էլ Վաշինգտոնին : Մոսկւայի այս երկակի խաղը պիտի մի օր հասնէր իր աւարտին եւ այդ պահը եղաւ այն ժամանակ, երբ ԱՄՆ-ն հակառակւեց Առեւտրի համաշխարհային կենտրոնին միանալու Ռուսաստանի ցանկութեան հետ ու արեւելեան Եւրոպայում հակահրթիռային յենակներ տեղադրելով՝ սպառնաց Ռուսաստանի տարածաշրջանային հեգեմոնիային:Պուտինը ԱՄՆ-ի այս վերջին քայլը նմանացրեց 60-ական թւականներին ԱՄՆ-Խ. Միութեան միջեւ առաջացած հրթիռային տագնապին, երբ ԱՄՆ-ն Խ. Միութեան հաւանական յարձակումից պաշտպանւելու պատրւակով Եւրոպայում եւ Թուրքիայում տեղադրեց իր հրթիռային յենակները: Խ. Միութիւնն այդ քայլին հակազդելու համար՝ իր հրթիռային յենակները տեղադրեց Կուբայում: Ի վերջոյ, այն ժամանակւայ երկու գերհզօր բեւեռները պատերազմից խուսափելու համար՝ համաձայնեցին իրենց յենակները հեռացնել միմեանց սահմաններից: Նաեւ Խ. Միութեան Կոմունիստական կուսակցութեան գլխաւոր քարտուղար Խրուշչովը յայտարարեց, թէ երկու տարբեր տնտեսական ու հասարակական համակարգերի համակեցութիւնը հնարաւոր է: Սա ուղղակի հակասում էր Մարքսի գաղափարախօսութեանը:Պուտինը նաեւ իր հերթին հաւատարիմ մնաց Խրուշչովի խորհուրդներին, մինչեւ այն ժամանակ, երբ ԱՄՆ-ն նորից իր հրթիռային յենակներով սպառնաց Ռուսաստանին:

Ուժային բլոկի ծնունդը

ԱՄՆ-ն իր այս տեսակ քաղաքականութեամբ, որը խորքում գործադրւում է Ռուսաստանին մեկուսացնելու նպատակով, գործնականում Մոսկւային նետել է Թեհրանի գիրկը, որը վճռել է ամէն գնով պահպանել իր ատոմական աշխատանքները: Ռուսաստանի համար դաշնակցումը Իրանի նման ազդեցիկ ու հզօր երկրի հետ, որը համարւում է ԱՄՆ-ի գլխաւոր հակառակորդը՝ Միջին Արեւելքում, ստեղծեց փայլուն հնարաւորութիւն՝ իրականացնելու իր տարածաշրջանային ու միջազգային երկարատեւ նպատակները: Ի՞նչ է Ռուսաստանի ռազմավարական նպատակները՝ Իրանում, տարածաշրջանում եւ աշխարհում: Կրեմլը այդ նպատակներին հասնելու համար՝ ի՞նչ տեսակ քաղաքականութիւն է որդեգրելու: Այս ընթացքում ի՞նչ դեր է վերապահւած Իրանին, Թուրքիային, Հայաստանին, Իրաքին ու Սիրիային: Վերոյիշեալ հարցերը քննարկելու համար՝ պիտի ուշադրութիւնը դարձնել.1 - Իրանի առաջնորդին ներկայացրած Պուտինի առաջարկը, 2 - Եւրոպայում տեղադրւած յենակների եւ Կուբայի հրթիռային տագնապի միջեւ առկայ նմանութիւնը ու 3 - Բուշի յայտարարած Երրորդ աշխարհամարտի առաջացման երեւոյթները: Այս տւեալների դասաւորութիւնը ճշտելով՝ հնարաւոր կը դառնայ քողազերծել Պուտինի գաղտնի առաջարկը:

Հաւանական քողազերծում

Ա - Միջին Արեւելքում, Կենտրոնական Ասիայում եւ Պարսից ծոցում ԱՄՆ-ի ծաւալւող տիրակալութեանը դիմադրելու նպատակով` Ռուսաստանը առաջարկում է կազմաւորել ուժային նոր բլոկ` Ռուսաստան, Իրան, Թուրքիա եւ Սիրիա, Հայաստան, Իրաք առանցքով:Բ - ԱՄՆ-ի ռազմական սպառնալիքին դիմադրելու համար` Ռուսաստանը յանձն է առնում աւարտել Բուշեհրի ատոմակայանը՝ միջազգային ոլորտում լիարժէք Իրանին հովանաւորելով, ի դիմաց՝ պահանջում է Իրանում կամ Իրանի դաշնակից երկրներում տեղադրել հակահրթիռային նոր յենակներ:Գ - Իրանը վերոյիշեալ առաջարկներին համաձայնելով՝ պարտականութիւն կը ստանայ տարածաշրջանի երկրներին միաւորելով՝ ապահովել նրանց համագործակցութիւնը եւ Ռուսաստանն էլ իր հերթին հովանաւորելու է բոլորին:
Այս գաղտնազերծութեան ճշմարտութիւնը ապացուցելու համար՝ պիտի նշենք այն տւեալները, որոնք հնարաւորութիւն ստեղծեցին գաղտնիքը բացայայտելու աշխատանքում:
1 - Վլադիմիր Պուտինի այցը Իրան միայն Կասպից ծովի հերթական համաժողովին մասնակցելու նպատակով տեղի չունեցաւ, այլ Ռուսաստանի կողմից յստակ պատգամ էր ԱՄՆ-ին: Յիշեալ այցելութիւնը կատարւեց այն ժամանակ, երբ Ռուսաստանը վերաորակաւորելով իր դերը՝ մտադիր է միջազգային ոլորտում ազդեցիկ ներկայութիւն ապահովել իր համար: Եւրոպայում տեղադրւած ամերիկեան հակահրթիռային յենակների ու նաեւ Ամերիկայի արտգործնախարարի ու պաշտպանութեան նախարարի Մոսկւա կատարած այցի ընթացքում ստացած պատգամների հանդէպ Պուտինի վերաբերմունքը ինքնին ապացուցում է դա:
2 - Ռուսաստանը, Թուրքիան եւ Իրանը ցանկանում են սերտ համագործակցութիւն հաստատել Եւրոպայի հետ: Թուրքերը մտադիր են մուտք գործել Եւրոմիութիւն, ռուսները ցանկութիւն ունեն էներգետիկ ոլորտում ռազմավարական համագործակցութիւն ստեղծել Եւրոպայի հետ եւ Իրանն էլ իր հերթին տնտեսութեան ու մշակոյթի ոլորտներում Եւրոպայի հետ լուրջ համագործակցելու ակնկալութիւն ունի: Բայց, Մոսկւայի, Անկարայի եւ Թեհրանի մերձեցման համար մի հզօր դրդապատճառի կարիք էր զգացւում եւ դա առաջացրեց Վաշինգտոնը՝ Ռուսաստանի դէմ տեղադրելով հրթիռային յենակներ, Իրանի դէմ զարգացնելով միակողմանի շրջափակումներ, եւ Թուրքիայի դէմ արծարծելով Հայոց Ցեղասպանութեան բանաձեւն ու քրդերին պաշտպանելու միջոցով:Այս երեք երկրների դաշնակցումը նշանակում է նոր ուժային բլոկի ծնունդ:
3 - Ռուսաստանը քաջ գիտակցում է, որ այս ուժերի միացումը զգալի կերպով մերձեցնելու է Մոսկւային, Թեհրանին, Անկարային ու անգամ Դամասկոսին: Միայն այդ ընթացքում է, որ Իրանը, Թուրքիան եւ Սիրիան որդեգրելու են հակաահաբեկչական ռազմավարութիւն, որոնց որդեգրած ընթացքը պարտադրաբար պիտի հովանաւորի Արեւմուտքը: Այսօրւայ իրողութիւնը նման է Իրանի, Թուրքիայի եւ Իրաքի միջեւ կնքւած 1950 թ. հակակոմունիստական ու հակաքրդական պայմանագրին, միայն այն տարբերութեամբ, որ այս անգամ Ռուսաստանն որպէս գերուժ՝ հովանաւորում է դաշնակիցներին եւ ոչ ԱՄՆ-ը: Ռուսաստանը կարգաւորելու է Քրդական հարցը եւ այդ ուղղութեամբ հնարաւոր է երեւան գայ աւելի չափաւորական Իրան, որը սերտ յարաբերութիւն կը ստեղծի Իրաքի շիա կառավարութեան հետ ու Ռուսաստանի, եւ ոչ ԱՄՆ-ի միջամտութեամբ կը զսպի ապստամբ քրդերին:
4 - Ռազմական ոլորտում Ռուսաստանը աւելի նւազ է ԱՄՆ-ից, բայց էներգետիկ ոլորտում դա Ռուսաստանն է, որ իր որոշ որոշումները պարտադրում է ԱՄՆ-ին: ԱՄՆ-ի ռազմական բիւջէն կազմում է մօտ 400 միլիարդ դոլար եւ Ռուսաստանինը միայն 21 միլիոն դոլար, որը ապացուցում է ԱՄՆ-ի ռազմական գերակայութիւնը, բայց էներգետիկ ոլորտում ԱՄՆ-ն իր 60% նաւթի կարիքը (օրական 21 միլիոն տակառ) ներածում է միջազգային շուկայից: Տարածաշրջանում նոր ուժային բլոկի յայտնութիւնը, որ վերահսկում է աշխարհի նաւթի 90%-ը, ԱՄՆ-ի համար նշանակում է մեծ պարտութիւն, իսկ Ռուսաստանի համար՝ մեծ յաղթանակ:
5 - Այս բլոկի կողմից վերահսկւող նաւթային արտադրութիւնը պատճառ կը դառնայ, որ այդ ռազմավարական նիւթը գների սղաճ արձանագրի: Ներկայում Վլադիմիր Պուտինի կարճաժամկէտ ռազմավարութիւնն էլ հիմնւած է միջազգային շուկայում նաւթի գնի բարձրացման վրայ: Դա նաեւ պատճառ կը դառնայ Ռուսաստանում Պուտինի վարկանիշի բարելաւմանը եւ կերաշխաւորի նրա գոյատեւումը՝ քաղաքական ասպարէզում, անգամ վարչապետի պաշտօնով:
6 - Պուտինը Իրան-Արեւմուտք լարւածութիւնը զարգացնելով՝ բարձրացրեց Իրանի վրայ յարձակւելու հաւանականութիւնը: Պուտինը այս քայլով Իրանին պարտադրեց իր ատոմական խնդիրը կարգաւորելու համար՝ աւելիով յենւել Ռուսաստանին: Դա նման է 1967-ին կատարած Բրեժնեւի քայլին, երբ Եգիպտոսի նախագահ Ջամալ Աբդոլնասերին քաջալերեց պատերազմել Իսրայէլի դէմ: Այդ պատերազմի հետեւանքով՝ Եգիպտոսը անցաւ Խ. Միութեան գիրկը:
7 - Նոր բլոկի կազմաւորման ընթացքում Ռուսաստանը ատոմական էներգիայի, զինամթերքի վաճառման ու տեխնոլոգիայի փոխանցման միջոցով աւելի է մօտենալու Արաբական աշխարհին: Կրեմլը այս քայլով նպատակ ունի. ա - Տարածաշրջանի երկրների հետ ռազմականօրէն համագործակցելով՝ չէզոքացնել Միջին Արեւելքում ծաւալւող ԱՄՆ-ի տիրակալութիւնը: բ - Միջին Արեւելքի երկրներում Իրանին վաճառւող ռուսական զինամթերքի պատճառով առաջացած մտահոգութիւնների նւազեցումը: գ - Պարսից ծոցում գոյութիւն ունեցող նաւթային հսկայ առեւտրի գործում ապահովել Ռուսաստանի ներկայութիւնը:
8 - Ռուսաստանը Իրանին իր հետ ուղեկից դարձնելու նպատակով՝ սերտ համագործակցում է Չինաստանի հետ: Նրանք 1996-ին ստեղծեցին Շանհայի պայմանագիրը, որը հակաահաբեկչական ու անվտանգութեան բնոյթ ունէր, բայց յետոյ այդ պայմանագիրն իր գործունէութիւնը ոչ միայն տարածեց տնտեսական ոլորտում, այլ նաեւ ռազմական ոլորտում լուրջ զարգացումներ արձանագրեց: Շանհայի պայմանագիրը իրեն վերանւանելով «Շանհայի համագործակցութիւնների կազմակերպութիւն», ապացուցում է յիշեալ փոփոխութիւնները: Ռուսաստանի միջնորդութեամբ Իրանը այսօր անդամակցում է այդ կազմակերպութեանը՝ դիտորդի կարգավիճակով եւ մօտ ժամանակներում դառնալու է լիիրաւ անդամ:
9 - Պուտինը ԱՄՆ-ի դէմ իր ուժային ցուցադրութեան ընթացքում իր համաձայնութիւնը յայտնեց Իրանի հոգեւոր առաջնորդի կողմից առաջարկւած գազային ՕՊԵԿ-ի նախագծին:
10 - Եթէ Պուտինի Իրանի առանցքով կատարած քաղաքական եւ տնտեսական գործադրումները յաջողութեան հասնեն եւ միաւորւեն տարածաշրջանի երկրները, բնականաբար կը ծնւի մի ուժային նոր բլոկ, որը ոչ կախում ունի Արեւմուտքից եւ ոչ էլ Արեւելքից:Նմանօրինակ բլոկի ձեւաւորումը նշանակում է, թէ այլեւս փոփոխւում են ներկայ աշխարհակարգի ուժային դիրքորոշումները:Ուրեմն՝ հարկաւոր է, որ Հայաստանն էլ իր հերթին վերանայի իր դիրքորոշումներն ու առաջնահերթութիւնները՝ աւելի լուրջ դեր ապահովելով տարածաշրջանի ուժային նոր համակարգում:

Յօդւածը տպագրւել է Հայաստանում հրատարակւող

«Երրորդ Ուժ Պլուս» շաբաթաթերթի թիւ 7 համարում

նաեւ

Թեհրանի Ալիք օրաթերթում

Եւ

Բէյրութի Ազդակ օրաթերթում (Յուն.11 , 2008)

Շարունակություն »

Վորլդ Սաքեր - World Soccer

Այսօրւանից կփորձեմ ներկայացնել միջազգային հետաքրքի պարբերաթերթերի էլեկտրոնային տարբերակը

World Soccer

Nov. 2007

116 Էջ

15 MB

Download

Շարունակություն »

Գործնապաշտ դարձած գաղափարապաշտը

Հրաժարո՞ւմ թէ պաշտօնանկութիւն

ԱՐԹԻՆ ԱՌԱՔԵԼԵԱՆ

Երբ Իրանի դիւանագէտները պատրաստւում էին ատոմական նախագծի ուղղութեամբ Հռոմում հանդիպել Խաւիէր Սոլանային, լրատու ցանցերի թէժ լուրերում յայտնւեց սպասւած եւ ոչ-շատ անակնկալ մի լուր՝ «Իրանի Ազգային անվտանգութեան խորհրդի քարտուղար Ալի Լարիջանին հրաժարւեց իր պաշտօնից»:
Սա անակնկալ չէր քաղաքագէտների համար, ճիշտ այն պատճառով, որ այլեւս որինաչափ դարձած «Ամէն շշուկ սուտ չէ եւ իրականանալու համար կարիք ունի ժամանակի» հասարակական ասացւածքը, կրկին իրականութիւն դարձաւ: Ամիսներ էր, ինչ շշուկ էր տարածւում թէ Ալի Լարիջանին ցանկանում է հրաժարւել իր պաշտօնից, բայց ամէն անգամ չէր ընդունւում նախագահ Ահմադինեժադի կողմից, ի վերջոյ, շշուկներն իրականութիւն դարձան, երբ Լարիջանիի հրաժարումից անմիջապէս յետոյ՝ Ահմադինեժադը Ջալիլիին նշանակեց Ազգային անվտանգութեան խորհրդի քարտուղար:
Կառավարութեան խօսնակ Էլհամը իր յայտարարութեան մէջ յայտնեց, թէ Ալի Լարիջանին իր անձնական դժւարութիւնների պատճառով՝ հրաժարւել է իր պաշտօնից: Բայց, այս պատճառը, այն էլ երկրի քաղաքական խիստ կարեւոր օրերում, համոզիչ չէր եւ մի կերպ ընկալւում էր որպէս անարգանք՝ սեփական ժողովրդի հանդէպ: Այդ պատճառով էլ մի քանի օր անց Լարիջանին մամուլին ասաց, թէ ինչքան իմ մէջ փնտրում եմ անձնական դժւարութիւն, չեմ գտնում: Լարիջանիի այս յայտարարութիւնը եկաւ լրացնելու խորհրդարանի փոխնախագահ Բահոնարի խօսքերը, թէ այլեւս Ահմադինեժադ-Լարիջանիի համագործակցութիւնը հնարաւոր չէր:Լարիջանին նախագահական ընտրութիւններում մրցակից էր Ահմադինեժադին, բայց պատկանում էր նոյն Ահմադինեժադի Արմատական թեւին:
Երբ Ահմադինեժադն ընտրւեց երկրի նախագահ, անմիջապէս փոխեց Անվտանգութեան խորհրդի քարտուղար Ռոհանիին՝ Լարիջանիին որպէս նոր քարտուղար հոգեւոր առաջնորդին ներկայացնելով: Լարիջանին եւ նոյնպէս Ահմադինեժադը իրենց պաշտօնավարութեան առաջին օրերից երեւան եկան որպէս իդէալիստներ՝ քննադատելով նախկին կառավարութիւններին ու ատոմական խնդրով բանագնաց խմբին: Լարիջանիի հրաժարականը գալիս է փաստելու այն իրականութիւնը, որ այս երկու տարւայ ընթացքում երբ Լարիջանին բազմիցս հանդիպել է միջազգային զանազան դիւանագէտների ու մօտկից ծանօթացել է Իրանի ատոմական թղթածրարին, մի կերպ ասես դարձել է գործնապաշտ (պրագմատիստ), ինչը նաեւ կարելի է համարել նրա եւ Ահմադինեժադի անհամաձայնութեան գլխաւոր դրդապատճառը: Նոյն այս պրագմատիստ դարձած նախկին իդէալիստի ջանքերով էր, որ բարելաււեցին Իրանի ու ՄԱԳԱՏԷ-ի յարաբերութիւնները, այն հեռանկարով, որ Իրանի թղթածրարը պիտի վերադառնայ ՄԱԳԱՏԷ: Նաեւ նրա երկարատեւ աշխատանքի հետեւանքն էին Իրան- Իրաք- ԱՄՆ եռակողմ բանակցութիւնները եւ այդ ուղղութեամբ նաեւ Իրանի դէմ երրորդ բանաձեւի հաստատման կասեցումը:
Բայց թէ ինչու նախագահ Ահմադինեժադի եւ նրա քաղաքականութիւններին յարող Լարիջանիի մինջեւ ծագեց այնպիսի անհամաձայնութիւն, որը եւ յանգեց վերջնիս հրաժարականին:Երբ 2005-ի սեպտեմբերին Ահմադինեժադը ստանձնեց նախագահական պաշտօնը, Իրանի Ազգային անվտանգութեան խորհրդի փորձառու քարտուղար Ռոհանին, որը այդ պաշտօնում աշխատել էր շուրջ 16 տարի, նախագահի ծայրայեղական ուղղւածութիւնը տեսնելով ու նաեւ ծանօթ լինելով արմատականների գործելաոճին, որը տիրում էր խորհրդարանում եւ այլեւս հաստատւել էր նաեւ կառավարութեան կազմում, ինքնակամ հրաժարւեց իր պաշտօնից՝ տեղը զիջելով Ալի Լարիջանիին: Լարիջանին ստանձնելով Անվտանգութեան խորհրդի քարտուղարութիւնը, ինչպէս նախագահ Ահմադինեժադը, իրեն ամրագրելու համար սկսեց քննադատել նախկին կառավարութիւններին ու մասնաւորապէս նախկին բանագնաց խմբի գործունէութիւնը՝ ասելով, թէ նախկինները մարգարիտ տւեցին Արեւմուտքին, փոխարէնը ստացան միայն քաղցրաւենիք: Նա այս գնահատականը տւեց նախկին կառավարութեան կողմից ստորագրւած Փարիզի եւ Սաադաբադիի (Թեհրանի) պայմանագրերին: Լարիջանին մինչեւ իր պաշտօնավարութեան վերջին օրերը հանդէս էր գալիս մերթ ռադիկալ եւ մերթ նուրբ ու հաշտւողական ոճով, բայց ժամանակի անցումով, երբ միջազգային տրամադրութիւններն աւելի սրւեցին Իրանի դէմ, Լարիջանին եւս մեղմացրեց իր դիրքերն ու մերւեց նախկին բանագնաց խմբի տեսակէտներին, այսինքն՝ ատոմական աշխատանքների ժամանակաւոր կասեցում եւ սահմանափակ գործունէութիւն: Այլեւս փոխւել էր Լարիջանին ու դարձել աւելի գործնապաշտ իրատես՝ քան գաղափարապաշտ: Այդ ընթացքում էր , որ նախագահ Ահմադինեժադը սկսեց իր արտայայտութիւնները՝ ատոմական թղթածրարի ուղղութեամբ՝ ասելով, թէ Իրանը երբեք, անգամ մէկ վայրկեան չի կասեցնելու ուրանի յագեցման աշխատանքը: Նա անգամներ զանազան բեմերից յայտարարեց, որ Իրանի ատոմական ծրագրի «գնացքը» չունի արգելակ եւ անսասան գնում է դէպ առաջ: Ահմադինեժադը այդ օրերում խիստ քննադատեց այն անձանց, որոնք վախով են բանակցում Արեւմուտքի հետ ու բազմիցս յայտարարեց, թէ Իրանը հասել է ատոմական ծրագրի գագաթնակէտին եւ այլեւս աւարտւած պիտի համարել դա: Բոլորին պարզ յայտնի էր թէ, երկրի նախագահը իր այդ խօսքերով ում է թիրախ դարձնում:Ահմադինեժադի ու Լարիջանիի անհամաձայնութեան վերջին դրսեւորումը եղաւ այն ժամանակ, երբ Լարիջանին յայտարարեց, որ Ռուսաստանի նախագահն իր հետ Թեհրան է բերել մի յատուկ առաջարկ՝ ատոմական խնդրով, որը Ահմադինեժադը յաջորդ օրը հերքեց:
Լարիջանիի հրաժարականի պատճառների մի այլ վարկածն էլ այն է, թէ անկախ արմատական խմբակցութիւններն ու անհատները, ինչպիսին են՝ Թեհրանի քաղաքապետ Ղալիբաֆն ու Համակարգի նպատակայարմարութիւնը բնորոշող ժողովի քարտուղար Մոհսէն Ռեզային, այն կարծիքի են, թէ խորհրդարանական առաջիկայ ընտրութիւններին պիտի մասնակցել համախմբւած ձեւով, ուրեմն՝ պիտի աւելի ուշադրութիւն դարձւի ներքին հարցերին՝ քան արտաքին: Այս օրերում աջ թեքում ունեցող թեւը մի կերպ մասնատւած է եւ Լարիջանիի նման փորձառու ու աջերի մօտ աւելի համբաւ վայելող անհատը կարող է համախմբել անկախ աջերին՝ ընտրութիւններում յաջողութեան հասնելու համար:

Ատոմական ծրագրի հեռանկարները

Ինչպէս յօդւածի սկզբում նշեցի, Ահմադինեժադի եւ Լարիջանիի միջեւ գոյացած անհամաձայնութիւնը նոր երեւոյթ չէր, ու այդ պատճառով էլ՝ Լարիջանիի հրաժարականը այսպէս ասած՝ անակնկալ չհամարւեց: Շուրջ 10 ամիս առաջ «Համշահրի» (Համաքաղաքացի) օրաթերթը, որ ղեկավարւում է Ազգային անվտանգութեան խորհրդի խօսնակ Հոսէյն Էնթեզամիի միջոցով, իր վերլուծութեան մէջ այսպէս գրեց. «Համարեա 2005-ի ապրիլ ամսից կազմւեց մի զուգահեռ այլ հոսանք ու դիւանագիտութիւն, որն իր ստւերն է տարածել ատոմական հնարագիտական դիւանագիտութեան վրայ, որը սպառնալիք է այդ ոլորտի ձեռքբերումների համար: Այս զուգահեռ դիւանագիտութիւնը, յատկապէս նախագահի զանազան արտայայտութիւններով, պարզապէս ատոմական դիւանագիտութիւնը հանեց ձեռքբերւած հաւասարակշիռ հունից, այնպէս, որ Իրանի թղթածրարը, որ առաջարկւած փաթեթին դրական պատասխանելով՝ դուրս էր գալիս ՄԱԿ-ի Անվտանգութեան խորհրդից, թէժ յայտարարութիւնների միջոցով նորից կասկածի մատնւեց եւ դրա արդիւնքում Իրանի դէմ երկու բանաձեւեր հաստատւեցին»: Այդ վերլուծութիւնը Լարիջանիի դիւանագիտութիւնը որակեց որպէս հնարագիտական եւ Ահմադինեժադի դիւանագիտութիւնը որպէս սուր արտայայտութիւնների վրայ հիմնւած:
Վերոյիշեալ յօդւածը առաջինն էր, որ թափանցիկ կերպով քննադատեց նախագահ Ահմադինեժադի դիւանագիտութիւնը եւ նրա սուր յայտարարութիւնները համարեց գլխաւոր դրդապատճառը Իրանի դէմ հաստատւած ՄԱԿ-ի Անվտանգութեան խորհրդի երկու բանաձեւերի: Բայց, Ահմադինեժադը, որ փաստել է, որ իրեն հասցէագրւած որեւէ քննադատութիւն անպատասխան չի թողնում, անմիջապէս պատասխանեց Լարիջանիի խօսնակի յօդւածին: Մի քանի օր անց Ահմադինեժադի կառավարութեան խօսնակ Ղոլամհոսէյն Էլհամը լրագրողներին յայտարարեց, որ «Իրանի ատոմական դիւանագիտութեան դիրքորոշումները ճշտւում են միայն հանրապետութեան նախագահի միջոցով»: Ուրեմն՝ Էլհամի յայտարարութեամբ՝ Իրանի դիրքորոշումներն այն են, ինչ յայտարարել է նախագահը եւ դա սառը ջուր թափեց Լարիջանիի կողմնակիցների վրայ, որոնք կարծում էին, թէ կարող են Ահմադինեժադին համոզել հրաժարւել իր ծայրայեղական յայտարարութիւններից:Ուրեմն՝ աւանդական պահպանողականների ջանքերն ապարդիւն մնացին ու Լարիջանին իր տեղը զիջեց արտգործնախարարութեան Եւրոպա-Ամերիկա բաժնի խորհրդական ու Ահմադինեժադի դասախօսութիւնները կազմող Սաիդ Ջալիլիին:
Այս փոփոխութիւնից անմիջապէս յետոյ թէ՛ Ահմադինեժադը եւ թէ՛ Լարիջանին յայտարարեցին, որ Անվտանգութեան խորհրդի քարտուղարի ու ատոմական խնդրով բանագնացի փոփոխութիւնը ոչ մի կերպ չեն ազդելու բանակցութիւնների ընթացքի վրայ:
Բայց, արդեօք իրականում այդպէ՞ս է:
Լարիջանիի դիւանագիտութիւնը, իրօք, պիտի որակել հնարագիտական: Նրա ռազմավարութիւնը հետեւեալն էր՝ ատոմական տագնապը հասցնել գագաթնակէտի, ապա դիմացնից ստանալ առաւելագոյն արտօնութիւններ եւ ի վերջոյ տագնապը կասեցնել մեղմ երանգով: Նոյն այս հնարագիտական դիւանագիտութեամբ էր, որ Լարիջանին զգալի յաջողութիւնների էր հասել, որն այսպէս թէ այնպէս աննկատ մնաց, երբ Ահմադինեժադը իր անզիջող յայտարարութիւններով հակազդեց Լարիջանիի ձեռքբերումներին:
Այս երեւոյթը պարզում է, որ Ահմադինեժադն ու նրա պաշտպանները մտադիր չեն Արեւմուտքի հետ բանակցութիւնների աւարտին կասեցնել ուրանի յագեցման գործընթացը:Լարիջանիի հեռանալով՝ աւանդական պահպանողականները կորցրեցին իրենց ամենակարեւոր ուժային յենակ Ազգային անվտանգութեան խորհուրդը, իսկ Ահմադինեժադի արմատական թեւը աւելիով ուժեղացրեց իր դիրքերը, այն, ինչ սկսւեց Ահմադինեժադի պաշտօնավարութեան առաջին իսկ օրերից, երբ բազմաթիւ պաշտօնավարներ իրենց պաշտօնը զիջեցին նախագահի մերձաւորներին: Այս ուղղութեամբ Համակարգի նպատակայարմարութիւնը բնորոշող ժողովի խօսնակ Մոհսէն Ռեզայիին վերագրւող արգելափակւած «Բազթաբ» (Արձագանգ) լրատու կայքէջի ուղին շարունակող «Թաբնաք» (Լուսաշող) կայքէջը անդրադառնալով Լարիջանիի հրաժարականին՝ յայտարարեց՝ «Հրաժարւեց (կամ պաշտօնանկ եղաւ) Անվտանգութեան խորհրդում յեղափոխութեան առաջնորդ այաթ. Խամենէիի խորհրդական ու ներկայացուցիչը՝ Ալի Լարիջանին»: Այս տեսակ յայտրարութիւնները լրացնում են նոյն շրջանառւող այն տեսակէտները, թէ աւանդական պահպանողականները աստիճանաբար կորցնում են իրենց ազդեցիկ դիրքերը:
Ուրեմն՝ հնարաւոր չէ հաւատալ այն խօսքերին, թէ Անվտանգութեան խորհրդի քարտուղար եւ գլխաւոր բանագնացի փոփոխութեամբ՝ չեն փոխւելու Իրանի դիրքորոշումներն ու դիւանագիտութիւնը՝ մասնաւորապէս՝ ատոմական խնդրի մասին: Բայց, թէ դա ինչպիսի երանգ կը ստանայ՝ կախում ունի ժամանակից: Արդեօք Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի բերած առաջարկները, որոնք, ըստ երեւոյթին, դեռ չեն բացայայտւել, կարո՞ղ են փոխել Իրանի ատոմական թղթածրարի ու նախագահ Ահմադինեժադի ուղղւածութիւնը, թէ ոչ:
Դրա մասին կը խօսեմ յաջորդ յօդւածում:

Յօդւածը տպագրւել է Հայաստանում հրատարակւող
«Երրորդ Ուժ Պլուս» շաբաթաթերթի թիւ 6 համարում

Նաեւ

Թեհրանի Ալիք օրաթերթում

Շարունակություն »

Տիեզերագնաց

Առանց բացատրութեան....

Շարունակություն »