Monday, April 28, 2008
Artin Arakelian
ԱՐԹԻՆ ԱՌԱՔԵԼԵԱՆ
«Ինչ տեսակ նախագուշակութիւններ, որ նաւթի ապագայի համար տեղի ունենան, մի հարց պարզ է բոլորին, որ այլեւս աւարտւել է էժան նաւթի ժամանակաշրջանը»: Սա «Շորան» նաւթային ընկերութեան գործադիր վարիչ Դէյւիդ Օրայլիի խօսքերն են:
ԱՄՆ-ում 200 միլիոն ինքնաշարժ օրական կուլ են տալիս 9,3 միլիոն տակառ նաւթ: Ընդհանուր նաւթի սպառումը մէկ օրւայ մէջ ամբողջ աշխարհում կազմում է 85 միլիոն տակառ, որի 21 միլիոնը սպառւում է միայն ԱՄՆ-ում: Մէկ խօսքով՝ ամբողջ աշխարհի սպառւած նաւթի 10 %-ը միայն կլլում են ամերիկացիների ինքնաշարժները: «Նաւթի գագաթնակէտ» տեսութիւնը մեզ ասում է, որ նաւթի արտահանումը մի որոշակի կէտում սկսւելու է նւազել: Բազմաթիւ գիտնականներ համոզւած են, որ աշխարհը այլեւս անցել է այդ որոշակի կէտից:
Ուրեմն՝ կարելի է ենթադրել, թէ դեռ 40 տարի նաւթի աւարտին ժամանակ կայ, եւ մինչեւ այդ թւականը վստահ՝ գտնւելու է մի նոր այլընտրանք: Բայց, այդպէս չէ: Այստեղ կը փորձեմ մի օրինակով ապացուցել դա. ինչպէս գիտէք, մարդու մարմնի 70%-ը կազմւած է ջրից: Պարզ ասած՝ մի 90 կգ. քաշ ունեցող անհատի մարմնի 60 կգ.-ը կազմւած է ջրից: Արդեօք ենթադրում էք՝ եթէ այդ անհատը պէտք է ջրի պակասից մահանայ, պէտք է 60 կգ. ջուր կորցնի իր մարմնից: Ո՛չ. միայն 5 կգ. ջրի կորուստը իւրաքանչիւր անհատի մահւան պատճառ կը դառնայ: Արեւմուտքի տնտեսութեան խոցելիութիւնն ու դիւրաբեկութիւնն էլ ճիշտ այդպէս է: Ընդհանուր պահանջարկից միայն 10-15 տոկոս պակասութիւնը այդ երկրներին մատնելու է տնտեսական ու հասարակական լուրջ ճգնաժամի:
1973 թւականի նաւթային ցնցման հետեւանքով, որը առաջացաւ Սաուդական Արաբիայի ու Քուվէյթի նաւթի արտահանման 5%-ի նւազումով ու նաւթային ընկերութիւնների միջամտութեամբ, նաւթի գները չորս անգամ բարձրացան: Բայց, խնդիրն այն է, որ յիշեալ ցնցումը շինծու էր ու ժամանակաւոր եւ հետեւանք էր 70-ականների քաղաքական ցնցումների (արաբ-իսրայէլական պատերազմ եւ Իրանի Իսլամական յեղափոխութիւն): Բայց, ներկայ ժամանակաշրջանի նաւթային ցնցումը միջազգային առաջարկ եւ պահանջարկի հետեւանքով է, մնայուն եւ շարունակական:
Երբեմն ժողովուրդը մտածում է՝ եթէ նաւթի գները սղաճ արձանագրեն, ծայրայեղ պարագայում բոլորը կօգտւեն ոչ-նաւթային ինքնաշարժներից: Բայց, նաւթի դերակատարութիւնը վեր է այս բոլորից: Արդի սննդական ճարտարարւեստի արտադրման ամէն քայլափոխին նաւթը կենսական դերակատարութիւն ունի: Ամէն մէկ կալորի սնունդի համար, որ օգտագործւում է ժողովրդի կողմից, 10 կալորի ընդյատակեայ վառելանիւթ է ծախսւում: Ըստ ԱՄՆ-ի հողամշակութային նախարարութեան տւեալների՝ իւրաքանչիւր ամերիկացի մէկ տարւայ ընթացքում իր սնունդը ապահովելու նպատակով՝ օգտագործում է 1500 լիտր նաւթ եւ ընդյատակեայ այլ վառելանիւթեր: Ուրեմն՝ ամերիկացիները տարեկան 500 միլիարդ լիտր վառելանիւթ միայն ծախսում են սննդամթերքի ձեռքբերման համար: Ընդհանուր առմամբ՝ մօտաւորապէս բոլոր արտադրողական ճարտարարւեստը, փոխադրամիջոցները եւ հողամշակութիւնը կախում ունեն նաւթից եւ ինչպէս մեծ թւով տնտեսագէտներ համոզւած են, «դրամը» մի խորհրդանիշ է, որի իմաստը նաւթի փոխադրումն է մի ձեռքից միւսը:
Նաւթի ապագայի մասին կարելի է երկար խօսել, բայց կը նախընտրեմ ձեզ ծանօթացնել ԱՄՆ-ի կոնգրեսի անդամ գիտնական Ռասկօ Բարթլետի խօսքերին: Նա ասում է. «Աշխարհի բոլոր նաւթային տնտեսած պահեստները կազմում են 1000 միլիարդ տակառ: Այս պաշարը մէկ ակնթարթում մեծ է թւում, բայց նկատի ունենալով միջազգային սպառման ծաւալը, որը օրական 83.5 միլիոն տակառ է, այն կարծիքի ենք, թէ միայն 40 տարւայ համար նաւթ գոյութիւն ունի: 1960-ից մինչեւ 1980 թւականները նաւթի արտահանման ծաւալը գերակշռում էր դրա սպառման ծաւալին: Բայց, 1982-ից յետոյ նաւթի սպառման ծաւալը գերակշռեց դրա արտահանմանը եւ դա շարունակւել է մինչ այսօր: Այսօր մենք ամէն 6 տակառ նաւթի սպառման դիմաց միայն մէկ տակառ ենք արտահանում: Մենք դէպի ո՞ւր ենք գնում»:
Մաթ Սաւինարը, որ այս ուղղութեամբ ծաւալուն ուսումնասիրութիւններ է կատարել, յայտարարում է, թէ «Շուտով այս քաղաքակրթութիւնը, որին ծանօթ ենք, հասնելու է իր աւարտին»: Սա կրօնական կամ աղանդաւորական նախատեսութիւն չէ, այլ բարձրաստիճան գիտնականների եզրակացութիւնն է: Նրանց համոզմամբ՝ «ԱՄՆ-ն ծաւալուն պարտքեր ունի, որը պիտի վճարի եւ այդ բոլորը պայմանաւորւած է տնտեսական աճով: Բայց, ԱՄՆ-ի տնտեսութեան գրեթէ բոլոր ոլորտները կախում ունեն նաւթից»:
Իրականութիւնն այն է, որ այլընտրանքային վառելանիւթի մասին ուսումնասիրութիւնները հիմնական են համարւում, բայց պիտի նկատի ունենալ, որ մինչեւ այդ ուսումնասիրութիւնների աւարտը՝ նաւթի արտահանման աչքառու նւազումը, ինչպէս որ Մաթ Սաւինարն է յայտարարել, ձեւափոխւելու է ներկայ քաղաքակրթութիւնը:
Նաւթի աւարտով ամերիկացիների սանձարձակ տեղափոխումները, որոնք գլխաւորաբար կատարւում են օդանաւերի միջոցով, հասնելու են իրենց աւարտին եւ կամ նւազագոյնի են իջնելու: Ատոմական արեգակնային, հողմային ու բիոդիզել էներգիաները անկարող են ԱՄՆ-ի տուրիստական ճարտարագիտութիւնը ողջ պահել: ԱՄՆ-ում ժողովուրդը շարունակելու է ապրել, բայց կենսաձեւը այլ կերպ է լինելու: Այլեւս օդանաւով տեղափոխութիւնը դառնալու է սահմանափակ անհատների կեանքի զարդարանքն ու շքեղութիւնը: Դրա հետեւանքով՝ ԱՄՆ-ի տնտեսութիւնը զրկւելու է տարեկան աւելի քան 600 միլիարդ դոլար եկամտից: ԱՄՆ-ի ժողովրդի զւարճանքն ու հանգստութեան ձեւերը այլեւս լասվեգասեան աննպատակ մսխումներ չեն լինելու: Տեղափոխութիւնը սահմանափակելով՝ զարգանալու է ապակենտրոն հողամշակութիւնը (այսօր ԱՄՆ-ում իւրաքանչիւր սննդամթերք միջին հաշւով 2500 կմ. ճամբայ է կտրում՝ մինչեւ սպառողի ձեռքն է հասնում): Այդ ձեւափոխութեան ընթացքում ժողովուրդը պարտադրաբար աւելի փոքր համայնքներում եւ քոլոնիներում կը համախմբւեն եւ առհասարակ «մարդը» սպառողական կենսաձեւի անվերջ փնտրտուքից յոգնած՝ հանդարտւելու է:
Այստեղ փորձեցի խօսել ու նաեւ տրամաբանել, թէ ինչպէս է լինելու ԱՄՆ-ի որպէս սպառողականութեան գագաթում գտնւող երկրի ապագան նաւթի լիակատար սպառումից յետոյ, բայց չպիտի մոռանալ ու անտեսել այն իրականութիւնը, որ ԱՄՆ-ն իր բոլոր տնտեսական ճգնաժամերին յաղթելու նպատակով՝ դիմել է պատերազմի եւ առհասարակ պատերազմը ԱՄՆ-ի տնտեսութեան միւս երեսն է: Բայց, նաեւ չպէտք է մոռանալ, որ պատերազմն էլ շարունակելու համար՝ կարիք է մեծածաւալ դրամագլխի, որին տնտեսական աճի անկումով՝ այլեւս հնարաւոր չի լինի դիմել:
