Wednesday, July 19, 2006

«ԴԱՐ» ակումբը

Ուրախութեամբ հանդիպեցի մի շատ հետաքրքիր կայքէջի որը ցանկանում եմ ծանօթացնել ձեզ, սա «ԴԱՐ» ակումբն է, հայկական ֆորում որի յատկութիւնը հայերէն լեզւով լինելն է:

Tuesday, July 11, 2006

Այո՞ թէ ոչ. խնդիրը սա է

Իրանի Ազգային անվտանգութեան խորհրդի քարտուղար ու ատոմական թղթածրարի ուղղութեամբ բանագնաց Ալի Լարիջանին Խաւիէր Սոլանայի հետ հանդիպումից յետոյ յայտարարեց, որ Իրանի Իսլամական Հանրապետութիւնը եւրոպական վեցնեակի ներկայացրած առաջարկների փաթեթին պատասխանելու է յուլիսի 12-ին: Լարիջանիի խօսքերի հիման վրայ՝ այդ պատասխանը լինելու է նախնական եւ ոչ ամբողջական պատասխան:Նախապէս Իրանի նախագահ Ահմադինեժադը յայտարարել էր, որ Իրանը վերոյիշեալ փաթեթին պատասխանելու է օգոստոսին, բայց աշխարհի գերպետութիւնների ղեկավարները Իրանի յայտարարած թւականը շատ ուշ համարելով՝ փորձում են դիւանագիտական ու ինչու չէ նաեւ տնտեսական ճնշումներով Իրանին պարտադրել, որ պատասխանը ներկայացնի, նախքան ութնեակի (G8) գագաթաժողովի բացումը, որ յուլիսի 15-ին տեղի է ունենալու Ռուսաստանի Պետերբուրգ քաղաքում: Դեռ պարզ չէ, թէ ինչ է նշանակում Լարիջանիի յայտարարած «նախնական» պատասխանը եւ արդեօք գոհացնելո՞ւ է աշխարհի մեծ ճարտարարւեստական ութ երկրների նախագահներին թէ ոչ:Իրանի քաղաքական այրերի հակասական, երբեմն նաեւ իրարամերժ յայտարարութիւնները, եւրոպական վեցնեակի առաջարկների փաթեթի բովանդակութիւնը ընդունելու կամ չընդունելու ուղղութեամբ, շփոթի են մատնել համաշխարհային հանրութեանն ու քաղաքական դիտորդներին:Այս շփոթւածութիւնը նաեւ ակնյայտ է Իրանի հասարակութեան մէջ: Նրանով հանդերձ, որ հասարակութիւնն ընդունել է, որ ատոմական խաղաղասիրական աշխատանքները իր ազգային իրաւունքն են, բայց չի կարող նախատեսել, թէ ինչ կը լինի Իրանի յայտարարած պատասխանը եւ արդեօք Իրանը պիտի ընդունի՞ թէ մերժի Եւրոպայի առաջարկած փաթեթը:Ժողովրդի մի մասը այն կարծիքին է, թէ Իրանի ղեկավարները ներկայ տագնապային ժամանակաշրջանից անցնելու նպատակով՝ ընդունելու են Եւրոպայի առաջարկած փաթեթը: Այդ անհատները իրենց լաւատեսութեանն աւելացնում են իրականացած երկու կարեւոր ազդակներ՝ 1 - Իրանի Իսլամական յեղափոխութեան առաջնորդի հրահանգով կազմւած Միջազգային յարաբերութեան ու ռազմավարական ուսումնասիրութեան խորհուրդը եւ 2 - Տնտեսութեան ոլորտում սեփականաշնորհման քաղաքականութեան գործադրման հրահանգը: Լաւատեսները այս երկու կարեւոր ազդակները մեկնաբանում են որպէս համաշխարհային կարգերին մաս կազմելու Իրանի ղեկավարների ցանկութիւնը:Այս ընթացքում հասարակութեան մի ուրիշ մասը հաւատացած է, որ Եւրոպայի առաջարկած փաթեթին Իրանի պատասխանը բացասական է լինելու եւ դրա պատճառը, նրանց կարծիքով, Իրանի «ժամավատնութեան» քաղաքականութիւնն է: Յիշեալ խաւի դիտանկիւնից՝ եթէ Իրանը մտադիր էր ընդունել Եւրոպայի առաջարկների փաթեթը, ոչ մի կարիք չունէր միջազգային ուժերի տնտեսական ու քաղաքական ճնշումները իր վրայ ընդունելով՝ ցանկանար, որ վերջնական պատասխանը յայտարարի ութնեակի գագաթաժողովից յետոյ:Նմանօրինակ շփոթութիւնը իրարամերժ ու ոչ- թափանցիկ լրատւութեան արդիւնքն է:Այս վերջին օրերում երկու ուրիշ իրադարձութիւններ աւելի են շփոթացրել Իրանի շփոթահար հասարակութեանն ու քաղաքական մասնագէտներին: Առաջինը ԱՄՆ-Ռուսաստան ատոմական համագործակցութեան երկկողմ համաձայնութիւնն է եւ երկրորդը «Նոր Միջին Արեւելք» վաղեմի նախագծի նոր ու արդի դրսեւորումներն է:1990 թւականից ի վեր, երբ Ռուսաստանը որոշեց օգտագործել ատոմակայաններում օգտագործւած վառելանիւթը, ԱՄՆ-ը մերժում էր համագործակցել Ռուսաստանի հետ՝ պահանջելով, որ Ռուսաստանը պիտի կասեցնի Իրանի Բուշեհր քաղաքում ատոմակայանի ստեղծման աշխատանքը: Բայց այս վերջին օրերում լուրեր տարածւեցին, թէ ԱՄՆ-ի նախագահ Ջորջ Բուշը համաձայնել է Ռուսաստանի հետ ատոմական ոլորտում համագործակցել: Սա կարելի է մեկնաբանել ԱՄՆ-ի ռազմավարութեան հիմնական փոփոխութիւն, որի խորքում նաեւ կարելի է տեսնել Իրանի ատոմական աշխատանքները՝ որպէս գլխաւոր դրդապատճառ:ԱՄՆ-ն փորձում է Ռուսաստանին տնտեսական հսկայ աղբիւրներ տրամադրելով՝ նրա իսկ միջոցով ճնշել Իրանին՝ ատոմական աշխատանքները նւազեցնելու եւ կամ կասեցնելու ուղղութեամբ:Այնպէս որ՝ պարզ է, որ Ռուսաստանը Իրանի ատոմական աշխատանքների շուրջ ծայր առած միջազգային անհամաձայնութեան մթնոլորտից փորձում է միայն տնտեսական, քաղաքական ու ռազմավարական շահեր ապահովել իր օգտին՝ Իրանի ատոմական թղթածրարի լուծման ձեւերը բախտի քմահաճոյքին թողնելով:Երկրորդ իրականացած, բայց անընդունելի իրադարձութիւնը եղաւ ԱՄՆ-ի զինւած ուժերի պարբերականում տպագրւած թոշակառու բանակային Ռալֆ Փիթըրզի յօդւածը, որն իր մէջ պարունակում էր Միջին Արեւելքի նոր գծւած քարտէզը: Տւեալ քարտէզում ակնյայտ էր ցեղային ու ազգային զանազանութեան վրայ հիմնւած աւելի քան վեց նոր երկրներ: Ըստ այդ քարտէզի՝ Իրանից բաժանւել են չորս երկրներ՝ «Ազատ Բալուչեստանը», «Միացեալ Ադրբեջանը», «Մեծ Քուրդստանը» եւ շիա մահմեդական «Արաբստանը»: Այս քարտէզում մեծ կարեւորութին է տրւել Քուրդստանին, որը տարածւած է Թուրքիայի Դիարբեքրից մինչեւ Իրանի Թաւրիզ քաղաքը՝ իր մէջ ունենալով նաեւ հիւսիսային Իրաքն ու Սիրիայի հիւսիսարեւելեան տարածքները: Փիթըրզի հաւաստմամբ՝ Միջին արեւելքում առկայ անարդարութիւնների գլխաւոր պատճառը անկախ Քուրդստանի չգոյութիւնն է: Նա հաւատացած է, որ անկախ Քուրդստանը ամենաամերիկայամէտ երկիրը կը լինի Միջին Արեւելքի տարածաշրջանում: Այս տեսակի քարտէզների առկայութիւնը՝ խեղաթիւրւած սահմաններով, նոր երեւոյթ չէ եւ ամէն անգամ հրապարակ է իջնում հասարակութիւններին շփոթեցնելու նպատակով:Ուրեմն՝ Իրանի ղեկավարները թափանցիկ լրատւութեամբ կարող են իրենց շուրջ համախմբել Իրանում ապրող եւ իրանցի համարւող բոլոր ժողովուրդներին, նրանց միջոցով պահպանել Իրանի հողային ամբողջականութիւնը, ազգային անվտանգութիւնը եւ տնտեսական ու քաղաքական անկախութիւնը:

Ալիքի էջերում....

Thursday, July 06, 2006

Հայց. Եկեղեցւոյ ներքին պառակտումը եւ զայն խորացնող հարցազրոյց մը

«Զարթօնք» օրաթերթի 29 մարտ 2006 թիւին մէջ կարդացինք Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան միջեկեղեցական յարաբերութիւններու վարիչ Տ. Նարեկ եպս. Ալեէմէզեանի հետ կայացած հարցազրոյցը «Հասկ» ամսագրի համար: Նիւթն է 14-23 փետրուար 2006-ին Բրազիլի Փորթօ Ալեգրէ քաղաքին մէջ գումարուած Եկեղեցիներու համաշխարհային խորհուրդի (ԵՀԽ) 9-րդ համաժողովին Հայաստանեայց եկեղեցւոյ մասնակցութիւնը:
Տրուած տեղեկութիւններուն համաձայն, ժողովին մասնակցած են 691 պատգամաւորներ` ներկայացնելով յիշեալ խորհուրդի անդամ 348 եկեղեցիները, որոնցմէ երկուքն է Հայց. եկեղեցին: Այո՛, երկուքը, քանի որ 1956-ի եկեղեցական պառակտումը ազգային շրջանակներէն քաշքշուեցաւ մինչեւ օտար եկեղեցական թատերաբեմ եւ Կիլիկիոյ կաթողիկոսութիւնը ներկայացաւ աշխարհին որպէս առանձին եկեղեցի եւ այդ արտառոց ընթացքին մէջ կը յամենայ տակաւին, անընդհատ կրկնելով «Մէկ ազգ, մէկ եկեղեցի» յանկերգը:
Իսկ Նարեկ Սրբազան, որ ի պաշտօնէ համաշխարհային հրապարակի վրայ ձայնն է Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան, շատ գոհ կը թուի ըլլալ այս կացութենէն: Ահա՛ իր կարծիքը Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան «անջատաբար» ԵՀԽ-ի մասնակցութեան մասին: Անցողակի յիշելէ ետք «ոմանց կողմէ ժխտական» մեկնաբանութիւնները այս մասին, Սրբազանը կ՛ըսէ. «Տրամաբանական մօտեցում ունեցող հայը այս երեւոյթը դրական ու օգտակար պիտի նկատէ Հայ եկեղեցւոյ համար: Երկու առանձին պատուիրակութիւններով մասնակցութիւնը ո՛չ միայն թուական հզօրութիւն կ՛ապահովէ եւ կացութիւններու նկատմամբ ճկունութեան կարելիութիւն կ՛ընձեռէ, այլ նաեւ մեր ժողովուրդը յուզող հարցերուն նկատմամբ միացեալ կեցուածք ունենալու կարելիութիւն կ՛ընծայէ, պայմանաւ սակայն, որ գիտնանք ո՛ւր գործակցիլ եւ մէկ ձայնով հրապարակ գալ եւ ո՛ւր անհրաժեշտութեան պարագային տարբեր մօտեցումներ ունենալ»:
Որպէս հայ եւ Հայաստանեայց եկեղեցւոյ զաւակ նման «տրամաբանութեամբ» մը զինուելէ եւ զրահուելէ ետք` խորապէս ափսոսացի, որ բաւարարուեր ենք միայն եկու աթոռներու պատուիրակութիւններով եւ պահ մը երեւակայեցի բազմապատկումը այն բոլոր բարիքներուն_հզօրութեան ապահովում, կացութիւններու նկատմամբ ճկունութիւն, միացեալ կեցուածք ունենալու կարելիութիւն_եթէ չորս կամ աւելի առանձին պատուիրակութիւններով գացած ըլլայինք համագումարին: Երանի՛ խափանուած չըլլային Աղթամարի եւ Աղուանից կաթողիկոսութիւնները:
Իսկ Սրբազանին կողմէ յիշուած բոլոր սքանչելի՜ կարելիութիւններն անշուշտ կախեալ են «պայմանաւ»-էն, որ ընթերցողը անորոշութեան կրնայ մատնել: Ուրեմն կան ատեններ եւ պարագաներ, երբ չենք գիտեր «գործակցիլ եւ մէկ ձայնով հրապարակ գալ»: Եթէ այդ վտանգը կայ, ինչո՞ւ «անջատաբար» կը գործենք եւ ապա երազային գործակցութեան մը կը ձգտինք: Եւ ի՞նչ կը նշանակէ «անհրաժեշտութեան պարագային տարբեր մօտեցումներ ունենալ»: Նախ եւ առաջ` ո՞վ կ՛որոշէ պարագայի մը անհրաժեշտ ըլլալը կամ չըլլալը: Երկրորդ` անհրաժեշտութեան մը պարագային միշտ աւելի իմաստուն պիտի չըլլա՞յ եկեղեցւոյ, հայրենիքին եւ ազգին գերագոյն շահերը բիւրեղացնել, որպէսզի տարբեր մօտեցումները այդ շահերէն բխին: Երկու «անջատաբար» գործող պատգամաւորութեամբ ինչպէ՞ս կարելի է իրագործել ասիկա: «Ամենայն թագաւորութիւն բաժանեալ յանձն իւր աւերի. եւ ամենայն քաղաք եւ տուն բաժանեալ յանձն իւր` ոչ կացցէ» (Մատթ. ԺԲ. 25):
Սրբազանին հաստատումներէն մէկն ալ այն է, թե «մեր երկու պատուիրակութիւններուն միջեւ սիրալիր յարաբերութիւն ու գործակցութիւն կար, սակայն աւելի՛ն ըլլալու ակնկալութիւնը ունինք միշտ»: Եթէ մէկ ազգ եւ մէկ եկեղեցի ենք, մեզի հետ «սիրալիր յարաբերութիւն ու գործակցութիւն» ունենալը ինչպէ՞ս կ՛ըլլայ: Եթէ ակնկալութիւն մը կայ, այդ ալ պէտք է ըլլայ վերջ տալ երկփեղկումին, որ ստեղծուեցաւ 1956 թուականին եւ այսօր կէս դարէ ի վեր կը գոյատեւէ ի վնաս մեր ժողովուրդին:
Սրբազանին հարցազրոյցին մէջ նկատելի է ուրիշ յատկանշական երեւոյթ մը, որ այս վերջերս կիլիկեան այլ միաբաններու եւ աշխարհականներու գրութիւններուն եւ խօսքերուն մէջ կարելի է նշմարել: Ամէն անգամ, երբ Կիլիկիոյ աթոռին մասին է խօսքը` «աթոռ» բառին որպէս ստորոգելի կը գործածուի «սուրբ» ածականը: Նարեկ Սրբազանի հարցազրոյցին մէջ երեք կամ չորս անգամ գործածուած է «մեր Ս. Աթոռը» բացատրութիւնը, իսկ տեղ մըն ալ` ակնարկելով Ս. Էջմիածնի եւ Կիլիկիոյ կաթողիկոսութիւններուն` «մեր երկու Ս. Աթոռները» կ՛ըսուի_այսինքն` երկու անջատաբար սրբութեամբ պարուրուած «հաւասարազօր» աթոռներ_ականջը խօսի Մինաս Թէօլէօլեանին: Հայ ժողովուրդը իր հայրապետութեան կեդրոնը կը ճանչնայ որպէս «Մայր Աթոռ»: «Հայրապետական մաղթանք»-ի բնագրին մէջ, զոր բարեկամ հոգեւորական մը տրամադրեց, մէկ անգամ իսկ Ս. Էջմիածինը չէ կոչուած Ս. Աթոռ, այլ «Մեծ Աթոռ» կամ «Մայր Աթոռ»:
Ստոյգ է, որ Կիլիկիոյ հին կաթողիկոսներէն եւ եպիսկոպոսներէն մի քանին իրենց գրութիւններուն մէջ գործածած են «սուրբ» մակդիրը Կիլիկիոյ կաթողիկոսական աթոռին համար, բայց ասիկա ըրած են հազուադէպ առիթներով: Իսկ անթիլիասական մերօրեայ «հաւասարազօր» ամոլները առիթ չեն փախցներ սրբութեան տիտղոսով զարդարելու «մեր» աթոռը: Իսկ Ս. Էջմիածինը եւս «Ս. Աթոռ» կոչելով` կ՛երեւի թէ զրկած ըլլալ կը կարծեն զայն Մայր Աթոռ ըլլալու հանգամանքէն, որպէսզի «հաւասարազօր» կաթողիկոսութեան բորբոսած հակականոնական բանաձեւը արմատացնեն մտքերու մէջ:
Նարեկ Սրբազանի հարցազրոյցէն այն տպաւորութիւնը կը ստացուի, թէ Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան պատուիրակութիւնը, որուն անդամ է ինք տասներեք այլ անձերու հետ, մեծ իրագործումներ կատարուած են համագումարին ընթացքին: Իսկ Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնի պատուիրակութեան իրագործումներուն մասին նուազագոյն տեղեկութիւն տրուած է: Նոյնիսկ չէ յիշուած, թէ այդ պատուիրակութիւնը քանի հոգիէ բաղկացեալ էր: Իրողութիւնը ա՛յն է, որ Ամենայն հայոց կաթողիկոսութիւնը եւս մեծ պատուիրակութեամբ (տասնչորս հոգի) մասնակցած էր համագումարին: Անշուշտ Նարեկ Սրբազան կ՛ըսէ, թէ Կիլիկիոյ պատգամաւորութեան գործունէութեան մասին միայն պիտի արտայայտուի: Բայց եւ այնպէս, երբ կը յայտարարէ, թէ «մեր երկու պատուիրակութիւններուն միջեւ սիրալիր յարաբերութիւն ու գործակցութիւն կար», պարտաւոր էր ընթերցողներուս տեղեկացնելու, թէ այդ «սիրալիր յարաբերութիւն»-ը եւ «գործակցութիւն»-ը ինչ մարզերու մէջ էր եւ անոր շնորհիւ ինչ բաներ իրագործուեցան յօգուտ մեր եկեղեցւոյ եւ ժողովուրդին:
Վերջերս հայրենիք այցելութեանս օրերուն առիթ ունեցայ համագումարին մասին կարգ մը տեղեկութիւններ քաղելու Ամենայն հայոց կաթողիկոսութեան պատուիրակութեան մասնակցող աշխարհական կարգ մը անդամներէն: «Սիրալիր յարաբերութենէ եւ գործակցութենէ» փարսախներով հեռու, տարբեր եւ տխուր պատկեր մը ներկայացուցին անոնք Կիլիկիոյ պատուիրակութեան «քաջագործութիւններուն» մասին: Նարեկ Սրբազան եւ իր ընկերները ընտրողական յանձնախումբին մէջ ճնշում բանեցնելով` ամէն աշխատանք տարած են նսեմացնելու Մայր աթոռի պատուիրակութիւնը, ջանալով խափանել անոր անդամներուն մուտքը բարձրագոյն վարչական ժողովներէն ներս: Ասիկա բացէ ի բաց անարգանք է հայ ազգին, հայրենաբնակ մեր ժողովուրդին եւ մանաւանդ Մայր հայրենիքին, ուր կը գտնուի աշխարհասփիւռ Հայաստանեայց եկեղեցւոյ կեդրոնատեղին: Իրողութիւնը ա՛յն է, որ միայն Մայր աթոռի պատուիրակութեան ծանր բողոքներուն վրայ առիթ տրուած է, որպէսզի պատուիրակութեան անդամներէն ոմանց անունները դրուին ընտրացանկերուն վրայ եւ արդիւնքը այն եղած է, որ անոնք ընտրուին որպէս անդամ բարձրագոյն վարչական մարմիններուն` ներկայացնելու համար Հայց. եկեղեցին եւ Մայր աթոռը:
Ի՞նչ իմաստութիւն կրնայ ըլլալ այսպիսի «մրցակցութեան» մէջ, երբ մեր Սուրբ եկեղեցին համաշխարհային եկեղեցական շրջանակներէ ներս կը ներկայանայ երկփեղկեալ ճակատով: Ի՞նչ շահ կրնանք ապահովել մեր եկեղեցւոյն, մեր ժողովուրդին եւ մայր հայրենիքին, երբ ամբողջ աշխարհի առջեւ օր ցերեկով Անթիլիաս առիթ չի փախցներ իր հաւասարազօր կաթողիկոսութեան սին ձգտումներով եւ երազներով ճաթռտուքներ յառաջացնելու Հայաստանեայց եկեղեցւոյ նուիրապետական կառոյցին մէջ: Մի՞թե պատմութիւնը դարձեալ եւ դարձեալ չէ փաստած, որ Հայց. եկեղեցւոյ աստուածակառոյց նուիրապետութիւնը անսասան է, իսկ օտար երկրի մը ծովափնեայ աւազներուն վրայ հիմնուածը` ժամանակաւոր եւ միշտ ենթակայ փլուզումի:
Որպէս հետեւանք ազգին մէջ ազգ եւ եկեղեցիին մէջ եկեղեցի դառնալու անջատողական ձգտումներու, Անթիլիաս վերջերս նոր թափով մը սկսած է փետրազարդել ինքզինք որպէս «հայ ուղղափառ եկեղեցւոյ կեդրոնավայր» եւ «սուրբ վայր», իսկ իր գահակալը ներկայացնել որպէս «առաքելական առաջնորդ» եւ Ս. Գրիգոր Լուսաւորչի «հետնորդ»: Այս ամէնը ո՞ւր պիտի առաջնորդեն մեզ, մանաւանդ այսօր, երբ ցրուած ենք աշխարհի չորս ծագերուն եւ մեր ժողովուրդը պէտք ունի զինք միաւորող առաջնորդներու եւ միասնականութեան առաջնորդող հաստատութիւններու: Անջատողական ոգիով ի՞նչպէս պիտի կարենանք մեր եւ մեր հայրենիքին դէմ ծառացող բազում դժուարութիւնները դիմագրաւել, խութերը եւ խոչընդոտները հարթել, ուծացման եւ մեր զաւակները մեզմէ խլող աղանդաւորական եւ այլ տեսակի վնասակար քաղաքական եւ ընկերային շարժումներուն առաջքը առնել: Ասիկա ժամանակը չէ միջնադարեան վէճեր յարուցանելու, հինէն եկած եկեղեցւոյ նուիրապետական կարգը փոփոխութեան ենթարկելու: Մեր բոլոր աթոռներն ալ այդ կարգին մէջ ունին իրենց հաստատուն եւ յարգելի տեղը: Մէկուն նսեմացումը եւ միւսին բարձրացումը միայն կրնայ կագ ու կռիւ ստեղծել եւ յաչս ժողովուրդին նսեմացնել բովանդակ եկեղեցին եւ հոգեւորականութիւնը: Կէս դարէ ի վեր նման վէճեր միայն ծառայած են մէկ բանի` պարպելու ժողովուրդը իր զգացումներէն հանդէպ ազգին եւ ազգային եկեղեցւոյ: Այսօր ազատ եւ անկախ հայրենիքի իրականութիւնը կը պարտադրէ, որ մէկ կողմ դնենք մեր տարակարծութիւնը եւ լծուինք հայրենիքի շինութեան եւ ազգային եկեղեցւոյ բարեզարդութեան: Այդ զոյգ նպատակներուն եթէ իրապէս կը հաւատանք, պէտք է համոզուինք, որ հատուածական կամ կողմնակի շահերու հետապնդումը միայն վնաս կրնան հասցնել:
Յ. ԹՈՐՈՍՅԱՆ

Saturday, July 01, 2006

Դրվագներ հայկական Ազատ-Որմնադրական (Մասոնական) պատմությունից

...1860թ.-ից, հատկապես Պոլսի և Զմյուռնիայի հայերը սկսել են հետաքրքրվել մասոնական սկզբունքներով: Թուրքիայի ոչ մի ազգային փոքրամասնություն, բացի հույներից, հետամուտ չէր լինում իր մայրենի լեզվով օթյակ հիմնելու գործին: Զմյուռնիայի հայությունը այդ թվերին գտնվում էր մշակութային ու կրթական վերածննդի մեջ, ունեին վաճառական մեծ կապեր՝ Փոքր Ասիայի և Եվրոպայի հետ, որն էլ պատճառ դարձավ զուտ հայկական մասոնական օթյակներ հիմնելու ճանապարհին...
ՙԱյս ծրագիրը գործադրելու համար, հայերը դիմեցին Զմյուռնիայում հաստատված ՙՀոմերոս՚ թիվ 806 անգլիախոս Ազատ-Որմնադրական Օթյակի գերհարգելի վարպետին, որ օգնի իրենց ծրագրի գործադրությանը: Վերոհիշյալ օթյակը, Անգլիայի Մեծ Օթյակի արտոնությամբ, 1860թ. հունվարի 25-ից կանոնավորապես սկսեց աշխատել Զմյուռնիայի մեջ...՚: Այս անգլիական օթյակի առաջին տարվա պաշտոնատարների ցուցակում հանդիպում ենք. ՙԵղբոր մը՝ Սերովբէ Ազնաւուրի, որ Մեծ Վերահսկողի աթոռը գրաւած է նոյն օթեակի մեջ: Սերովբէ Ազնաւուրը Պոլսոյ մեջ, Ազատ Որմնադիր և ՙՕտ Ֆելլօ՚ Եղբայրակցության ներկայացուցիչ, մեծ դեր ունեցած է Պոլսոյ ՙՍեր՚ Ազատ-Որմնադրական Օթեակի հիմնարկութեան մեջ...՚:
Առաջ անցնելով նշենք, որ այսօր կրկին ՀՀ-ում՝ Երևանում, վերագործարկվել է ՙՍեր՚ մասոնական օթյակը, կարծում ենք՝ 1866թ. մայիսի 7-ին ստեղծված պոլսահայ առաջին օթյակի գործը շարունակելու համար... Այս օթյակի անդամ են բազմաթիվ հայեր (հատկապես՝ սփյուռքահայեր) և այլազգի մասոններ: Հայաստանի Մեծ Օթյակի ստեղծման հովանավորներն են Ռուսաստանի, ԱՄՆ-ի Կոլումբիա նահանգի մայրաքաղաքային շրջանի և Ֆրանսիայի Ազգային Մեծ Օթյակները: Հանդիսությանը մասնակցել են - ԱՄՆ-ի Կոլումբիա նահանգի մայրաքաղաքային շրջանի Մեծ Վարպետը, Ֆրանսիայի Ազգային Մեծ Օթյակի Մեծ Վարպետը և Ռուսաստանի Մեծ Օթյակի Մեծ Վարպետի պաշտոնակատարը: Հայաստանի Մեծ Օթյակի Մեծ Վարպետ է նշանակվել երհարգարժան Եղբայր Քրիստոֆեր (Քրիստափոր) Սահակյանը (ԱՄՆ քաղաքացի): Այսպիսով, Ռուսաստանի Մեծ Օթյակն իր իրավասությունները Արևելքում փոխանցում է ՙՍեր՚ օթյակին...
Ինչևէ, վերադառնանք հետ. ՙԱռաջին Հայ Ազատ-Որմնադրական Օթեակի հիմնարկութւունը կը պարտինք Զմիւռնիոյ Հայոց, որոնք Անգլիոյ Մեծ Օթեակին արտօնութեամբ հիմնեցին ՙՄեծն Տիգրան՚ թիվ 1014 հայախօս Օթեակը: ՙՀոմերոս՚ թիվ 806 Օթեակին կարեւոր անդամները հիմնադիրները եղան ՙՄեծն Տիգրան՚ թիվ 1014 Օթեակին՝ բարոյապես օգտակար ըլլալու Հայ տարրին: Հայ Օթեակին բացման արարողութիւնը մեծ շուքով կատարւած է Յունիս 5, 1864-ի երեկոյին...՚: Այստեղ դադարեցնելով պատմությունը, որին պարբերաբար ու առավել հանգամանալից կանդրադառնանք հետագայում, նշենք, որ կազմակերպված մասոնությունը շուրջ 300 տարվա պատմություն ունի և այն սկսվում է 1717թ.-ի հունիսի 24-ից, երբ 4 հին օթյակներից (ՙեղբայրական որմնադիրների՚) ՙԽնձորենու տակ՚ պանդոկում կազմավորվեց Անգլիայի Մեծ Օթեակը...

Բացի հայտնի մտավորականներից, մշակույթի, գիտության ու այլ ոլորտների գործիչներից, մեծահարուստներից... մասոններ են եղել ԱՄՆ-ի նախագահների մեծ մասը՝ Վաշինգտոնը, Ջեքսոնը, Ջոնսոնը, Ռուզվելտը, Հարդինգը, Տրումանը և այլք, այդ երկրի նահանգապետերի, Սենատի ու Կոնգրեսի անդամների մեծամասնությունը նույնպես մասոններ են՝ հիմնականում 32 և 33 աստիճանների: ԱՄՆ-ի Անկախության Հրովարտակի 55 ստորագրողներից 40-45-ը մասոններ էին...
Ֆրանսիայում Նապոլեոնը շատ ջանքեր թափեց.ՙոր- պեսզի ղեկավարի թե° Եկեղեցին և թե° Մասոնական Օթյակները: 1805թ.-ին, նա իր եղբայր Ժոզեֆին նշանակեց ՙրանդ Օրիենթ՚-ի Մեծ Վարպետ՚: Իսկ 1914թ. փորձ արվեց Ֆրանսիայում փակել մասոնական օթյակները, սակայն, դա ամբողջապես չիրականացավ և առ այսօր մասոնական վտանգը նկատելիորեն գոյություն ունի... Հիտլերը երրորդ Ռայխում որոշակի առնչություններ ունենալով մասոնականների հետ, այնուհետև՝ անխնա ոչնչացրեց նրանց, բայց, հետպատերազմյան շրջանում, ամերիկյան զինվորականները նեցուկ եղան գերմանական մասոնության վերակազմությանը...Մուսոլինին Հռոմում որոշ մասոնների մասնակից դարձնելով իր պետականության կազմավորմանը, հետո խստիվ արգելեց բոլոր օթյակների գոյությունը...Մասոնների նկատմամբ ավելի խիստ քաղաքականություն էր իրականացնում հատկապես Ստալինը՝ խառնածին ԽՍՀՄ-ում:
Սակայն, շրջապատված դավադիր ցանցով, նա այդպես էլ չկարողացավ իսպառ ՙխեղդամահ՚ անել այդ չարիքը, հաճախ ՙթացի հետ խառնելով նաև չորը՚... ԽՍՀՄ կազմավորման առաջին իսկ օրից, ինչպես ԱՄՆ-ի հռչակման պարագայում, կառավարման բոլոր առաջնային-կարևոր լծակներին տիրել են ՙկարմիր՚ ջհուդա-մասոնականները: 1917-1921թթ. տվյալներով 22 Ժող.կոմիսարներից 17-ը հրեաներ էին՝ Լենինի (Ուլյանով, հրեա մոր աղջկական ազգանունը՝ Բլանկ) գլխավորությամբ, Զինկոմիսարիատի 43 անդամներից հրեա էին 35-ը՝ հրեա Տրոցկի - Բրոնշտեյնի գլխավորությամբ, Ն կոմիսարիատի 62 անդամներից հրեա էին 43-ը՝ հրեա Զինովև - Ապֆելբաումի գլխավորությամբ, Ա կոմիսարիատի 16 անդամներից հրեա էին 13-ը՝ ռուս Չիչերինի և նրա հրեա (կիսահայ) օգնական Կարախանի գլխավորությամբ, Ֆինանսների կոմիսարիատի 29 անդամներից հրեա էին 24-ը՝ լեհ Մերժվինսկու և նրա հրեա օգնական Դոն-Սոլովեյի գլխավորությամբ, Արդարադատության կոմիսարիատի 19 անդամներից հրեա էին 18-ը՝ հրեա Շտեյնբերգի գլխավորությամբ, Ժող.լուսավորության կոմիսարիատի 53 անդամներից հրեա էին 42-ը՝ ռուս Լունաչարսկու և հրեաներ րյունբերգի, Զոլոտնիցկու ու այլոց գլխավորությամբ, Սոցիալիստական իտությունների Ակադեմիայի անդամ - պրոֆեսորների 35 անդամներից հրեա էին 25-ը, իսկ Մոսկվայի պրոլետարիատի գրականության բյուրոյի 9 անդամներն էլ հրեա էին: Այլ ոլորտների մասին տվյալները շարունակելու դեպքում ոչ մի էական փոփոխություն չի լինի...Այսպես եղել է նաև հետագայում, որին մենք դեռ կանդրադառնանք մեր հրապարակումներում: ...Անդեմ թվացող, սակայն, հստակ սիոնիստական դեմքով մասոնության աճպարարության հետևանք էր (և՝ է), որ թուրք և հայ մասոնները ՙեղբայրաբար՚ մի օթյակում համագործակցում էին... Հայոց Ցեղասպանության իրականացման և ՙաշխարհի գաղտնի կառավարության՚ հզորացման համար: Ինչ ընդհանուր բան ունեին թալեաթը, էնվերը, ջեմալը, ալի իհսան... և Գրիգոր Զոհրապը, Տիգրան խան Գորոյանը, Սրապիոն Հեքիմյանը, Մկրտիչ Պեշիկթաշլյանը, հայ հոգևորականները կամ այլոք, որոնք անհեռատեսորեն երգում էին. ՙՏուր ձեռքդ ինձ, եղբայր ենք մենք՚-ը: Ահա, այս ՙեղբայրական՚ սկզբունքների հետևանքով է, որ կորցրեցինք Հայաստանի ու Հայության մեծ մասին, իսկ Ազգի մի հոծ զանգված դարձավ գաղթական ու սփյուռքահայ... ՙՀայ մասոնական օթեակները երբեւէ չէին կարող մտածել, որ անգլօ-ֆրանսական օթեակների կողմից շարունակաբար շահագործուել են, քանի որ բոլոր հայկական օթեակները իրենց բարոյական և նիւթական գործունէութիւնը պիտի զեկուցէին վերոյիշեալ կենտրոնական մարմիններին: Սա ինքնին, բացի որ սահմանափակում էր հայ օթեակների գործունէութեան դաշտը, այլեւ նրանք, օրը օրին տեղեակ էին լինում հայկական միջավայրին վերաբերող անցուդարձերից: Հայ մասոնը, այդ օրերին չէր կարող ըմբռնել թէ ինչպէս է շահագործվում...՚: ՙ...Սուլթանական շրջաններուն իսկ հայ դպրոցական տղաք ՙՄեր Հայրենիք՚-ը և ուրիշ ազգային հայրենասիրական երգեր կ’երգէին: Իսկ Պոլսի, 1918-ի ՙՀայաստան՚ օթեակը, Հոկտեմբեր 18, 1920 թուի պաշտօնական բացման արարողութիւնից յետոյ, մեծ հաճոյքով կը յայտարարուէ, որ Թուրքիոյ հայկական Ազատ Օթեակները իրենց աշխատանքները կը կատարեն հայկական եռագոյնի հովանու տակ՚: Ահա, թե ինչ ՙազգային՚ խաբկանքի ներքո էին ոգևորվում հայ մասոնները (նույնիսկ Միքայել Նալբանդյանի նման մտավորականները), որոնցից շատերը զոհ գնացին իրենց անհեռատեսությանը: Եթե միայն իրենք զոհվեին, ապա վնասը հաստատ մեծ չէր լինի, սակայն, նրանք զոհասեղանին դրեցին Ազգն ու Հայրենիքը... Սա է սին հայրենասիրության հետևանքը:
Երիցս սխալվում են նրանք, ովքեր փորձում են մասոնությունը ծառայեցնել սեփական Ազգին ու Հայրենիքին: Նրանք հետզհետե ընկնելով ջհուդա-մասոնական ծուղակը, կամա թե ակամա վտանգում են Հայության ու Հայաստանի ապագան, իսկ ահա, ազգի տականքի՝ ծախուների ու դավաճանների խնդիրը, քննարկվելիք այլ հարթության մեջ է, որին դեռևս կանդրադառնանք...
Արմեն Ավետիսյան

Twitter Delicious Facebook Digg Stumbleupon Favorites More

 
Բլոգը պատրաստել է Արթին Առաքելյանը