Իրան-ԱՄՆ հարաբերություններն ու Արաբական երկրների սարսափը

Արթին Առաքելյան

Բազմաթիվ մեկնաբաններ համոզված են, որ Իրան-ԱՄՆ, մինչօրս սառեցված հարաբերություններից շահել են տարածաշրջանի Արաբական երկրները, երբ Պարսից Ծոցի «ոստիկան» համարվող Իրանի Շահին, փոխարինեց Սաուդական Արաբիան եվ այդ պատճառով էլ արդիական վերջին զենքերի հոսքը, Իրանի փոխարեն, հոսեց դեպի Արաբական երկրներ ու մասնավորապես Սաուդական Արաբիա, որի հետեւանքով էլ այդ երկրները դարձան տարածաշրջանի ամենամեծ զինամթերքի պահեստը:

Զինամթերքից բացի, նաեւ կան տնտեսական շահագործումներ էլ: Օրինակի համար, Արեվմուտքի կողմից Իրանին պարտադրված տնտեսական շրջափակումների հետեվանքով, Իրանցիները այդ շրջափակումները շրջանցելու նպատակով, պարտադրված Միացյալ Արաբական Էմիրությունը ընտրել են որպես տնտեսական առեվտրի կենտրոն, եւ այդ պատճառով, այդ Էմիրության ադմինիստրատիվ կենտրոնը՝ Դուբայը, դարձել է մեծ Իրանի տնտեսության դարպասը, որը մեծ ազդեցություն ունի Իրանի արտածումների ու ներմուծումների վրա եւ շահում է այդ հանգամանքից:

Այս բոլորի պատճառով, Արաբական որոշ պետություններ, ցանկանում են, որ Իրան-ԱՄՆ սառեցված հարաբերությունները մնան նույն կարգավիճակում, եվ սարսափում են, թե ԱՄՆ-ի նորընտիր նախագահ՝ Բարաք Օբաման, իրագործի իր խոստումը եւ հարաբերություն ստեղծի Իրանի պետության հետ: Այս մտայնությունը նրանց մղում է, խախտումներ առաջացնել Իրան-ԱՄՆ հավանական հարաբերությունների կարգավորման գործընթացքում:

Բայց իրականությունն ավելի վեր է, քան առօրեա քաղաքական մարտավարությունները:

1- Իրականությունն այն է, որ Իրան-ԱՄՆ սառեցված հարաբերությունները հավիտենական չեն, եւ ապագայում, ի վերջո, երկու երկրներն իրենց մայրաքաղաքներում բացելու են միմյանց դեսպանատները եւ փորձելու են նորմալ հարաբերություններ ստեղծել երկու պետությունների միջեւ. անկախ այն բանից, որ հնարավոր է դա երկարատեվ ծրագրի արդիւնք լինել:

Նմանօրինակ իրավիճակում, Արաբական այն երկրները, որոնք իրենց շահը ապահովելու համար, բացահայտ կերպով թշնամություն են անում Իրանի դեմ, բնականաբար հնարավորություն չեն ունենա այսօրվա նման վարկ ապահովել եվ կորցնելու են իրենց մանեվրելու ունակությունը:

2- Իրան-ԱՄՆ հարաբերությունների բարելավման հետեվանքով, նաեվ բարելավվելու է միջինարեվելքի կայունության ու խաղաղության կարգավիճակը: Ընդհանուր Արաբական երկրները, ներկայում գտնվում են տնտեսական զարգացումների փուլում եւ հասարակական ու քաղաքական առումով էլ, նկատի ունենալով նրանց երիտասարդ հասարակությունը, այդ երկրները խիստ կարիք ունեն տարածաշրջանային խաղաղ մթնոլորդի, իրենց անցումային շրջանն անփորձանք անցացնելու համար:

Տրամաբանական հայեացքից դիտած, պարզվում է, որ միջինարեվելքի կայուն խաղաղությունը պայմանավորված է միազգային ու տարածաշրջանային երկու երկրների ալեկոծված հարաբերությունների հանդարդության հետ: Անկասկած, կայուն խաղաղությունը կարելի կդարձնի, որ «Աշխարհի էներգիայի մայրաքաղաք» կոչված միջինարեվելքը, վերածվի աշխարհի ամենազարգացած եվ արդիական կենտրոններից մեկը, որը նախ եվ առաջ օգտավետ կլինի, հենց այդ տարածաշրջանի ժողովուրդի համար:

3- Եթե Իրան-ԱՄՆ հարաբերությունները սառեցումից անցնի ռազմական փուլ, եվ հանգի մի նոր պատերազմի, վստահ պիտի լինել, որ այդ հավանական պատերազմը չի սահմանափակվի լոկ Իրանի սահմաններում, եվ մեծ հավանականությամբ, տարածվելու է ամբողջ տարածաշրջանում, ու անհավանական չէ, որ Իրանի հանդեպ թշնամանքով տրամադրված հարեվան երկրներն էլ այդ պատերազմին զոհ դառնան:

Նմանօրինակ պայմաններում բնական է, որ Իրանի տնտեսությունը խիստ վնասներ կկրի իր վրա, բայց հարեվան երկրները՝ գլխավորաբար Պարսից Ծոցում գտնվող Արաբ երկրները, որոնց տնտեսությունը շատ ավելի կախվածություն ունի դրսին, լուրջ վնասներ են ստանալու եվ այն ինչ, որ կառուցել են տարիների ընթացքում, մոխիր կդառնա:

* * *

Ուրեմն, թե՛ Իրանին ու ԱՄՆ-ին, եվ թե՛ տարածաշրջանի Արաբական պետություններին հարգավոր է խաղաղ ու կայուն միջինարեվելք, եվ ինչպես, որ վերը նշեցինք, դա միայն պայմանավորված է Իրան-ԱՄՆ հարաբերությունների բարելավումով:

Ուրեմն Լավագույն տարբերակը տարածաշրջանի երկրների ղեկավարության համար, այն է, որ եթե չեն ձգտում բարելավել նշյալ երկու երկրների հարաբերությունները, գոնե խոչընդոտ չհանդիսանան, որովհետեվ հավանական է, որ այդ խոչընդոտները մի օր իրենց գլխին պատուհաս դառնա: