Sunday, December 30, 2007

Շնորհաւոր Նոր Տարի

Շնորհաւոր Նոր Տարի - 2008
Բոլորին մաղթում եմ յաջողութիւն, առողջութիւն եւ երջանկութիւն

Thursday, December 27, 2007

ԱՄՆ-ի ճնշումները Հայաստանի վրայ կաւելանան

ԱՐԹԻՆ ԱՌԱՔԵԼԵԱՆ


Մի քանի ժամանակ է, ինչ ԱՄՆ-ը դարձել է ՀՀ-ում նոր ատոմակայանի ստեղծման կողմնակից: ԱՄՆ-ը ցանկանում է Մեծամօրի ատոմակայանը, որ վնասւել է 1988-ի երկրաշարժից, փոխարինել մի նոր ատոմակայանով: Բայց դեռ պարզ չէ, թէ տւեալ նախագիծն ինչ միջոցներով է ֆինանսաւորւելու եւ առհասարակ ինչն է պատճառ դարձել, որ ԱՄՆ-ը մտածի ՀՀ-ում նոր ատոմակայանի ստեղծման ուղղութեամբ: Արդեօք այդ մտադրութիւնը լոկ տնտեսակա՞ն պատճառ ունի թէ դրա յետեւում թաքնւած մի այլ նպատակ:Այս ուղղութեամբ զրոյց ունեցայ Իրանում աշխատող «Նոր հայեցակարգ» ռազմավարական կենտրոնի տնօրէն եւ Իրան-Հայաստան բարեկամական միութեան վարիչ մարմնի անդամ միջազգային յարաբերութիւնների դոկտոր Միրղասեմ Մոըմենիի հետ:


Հ.- Որպէս առաջին հարց՝ պիտի խնդրեմ բացատրէք, թէ էներգիայի ոլորտում ինչ է Իրանի Իսլ. Հանրապետութեան քաղաքականութիւնը եւ որոնք են այդ քաղաքականութեան առաջնահերթութիւնները՝ տարածաշրջանում:


Պ.- Ինչպէս գիտէք, Իրանը միջազգային ասպարէզում ճանաչւած է որպէս էներգիա արտածող մի կարեւոր երկիր՝ թէ նաւթային, եւ թէ՛ գազային ոլորտներում: Իրանը էներգիայի հսկայածաւալ եւ հարուստ աղբիւրներ ունի, որը եւ ռազմավարական շատ կարեւոր նշանակութիւն ունի իր համար: Վերջին տարիներում ԻԻՀ-ն իր էներգիայի քաղաքականութիւնների շրջագծում շատ կարեւորութիւն է տւել գազի արտածմանը: Իրանը գազ արտահանող երկրների շարքում Ռուսաստանից յետոյ երկրորդ տեղում է գտնւում եւ ճիշտ այդ պատճառով է, որ գազի արտածումը շատ կարեւոր եւ ռազմավարական նշանակութիւն ունի ԻԻՀ-ի համար: Գազային զէնքը, եթէ, իհարկէ, կարելի է դա այդպէս անւանել, այն կարեւոր ազդակներից է, ինչ Իրանի համար կարող է օգտակար լինել միջազգային յարաբերութեան ոլորտում: Որպէս օրինակ՝ կարելի է նշել Ռուսաստանը: Ռուսաստանը գազը օգտագործում է որպէս ճնշման միջոց՝ իր յարաբերութիւնները Եւրոպայի, Ուկրայնիայի, Բելոռուսիայի եւ այլ երկրների հետ կարգաւորելու գործընթացում: Գազի գներն այսօր պայմանաւորւածութեամբ չեն ճշտւում, այլ ուղղակի ճշտւում են գազը վաճառողի կողմից եւ ինչ գին էլ որ ճշտւի՝ ներածող երկրները պարտաւոր են վճարել դա: Այս շրջագծում ԻԻՀ-ն որպէս գազ արտահանող երկրորդ ամենամեծ երկիրը՝ չի կարողացել ճիշտ օգտագործել իրեն շնորհւած առիթը եւ այդ պատճառով՝ չունի արդիւնաւէտ արտածում՝ գազի ոլորտում: Այդ իսկ պատճառով՝ ԻԻՀ-ն մշակեց գազի արտածման երկարատեւ նախագիծ եւ դրա արդիւնքում նախ պայմանագիր կնքեց Պակիստանի եւ Հնդկաստանի հետ, որը յայտնի է որպէս «Խաղաղութեան» խողովակաշար: Երկրորդ հանգրւանում սկսեց բանակցել Թուրքիայի հետ, Իրանի գազը ներկայ խողովակի միջոցով Եւրոպա արտածելու նպատակով, որը եւ դրական արդիւնք չի ունեցել մինչ այսօր:
Բայց, հիմնական հարցը գազի արտածումն էր դէպի Հայաստան: Հայաստանը որպէս Իրանի հարեւան եւ քաղաքական-տնտեսական դաշնակից երկիր Հարաւային Կովկասում՝ դէպի Եւրոպա արտածւող իրանական գազի ամենավստահելի ճամբան է: Հայաստանը նաեւ իր էներգիայի պակասը լրացնելու համար՝ խիստ կարիք ունի Իրանի գազին: Նախնական բանակցութիւններում խօսւում էր Իրանի գազը Հայաստանով փոխադրել Ուկրայինա եւ այնտեղից էլ՝ Եւրոպա, բայց Ռուսաստանի շահերին բախւելով՝ առկախ մնաց դէպի Եւրոպա գնացող խողովակի նախագիծը եւ միայն շահագործման ենթարկւեց Իրան-Հայաստան գազատար խողովակաշարը:Բայցեւայնպէս՝ Իրանը գազ արտածելու հսկայածաւալ ներուժ ունի եւ դա հետաքրքրում է բոլորին, ի մասնաւորի՝ Եւրոպային: Եւրոպան Ռուսաստանի գազային ճնշումներից ազատւելու համար՝ ցանկանում է համագործակցել Իրանի հետ, անգամ եթէ Իրանը իր ատոմական ծրագրի պատճառով ոչ-ցանկալի երկիր ճանաչւի: Ապագայի պայքարը էներգետիկ պայքար է լինելու եւ այսօր էներգիայի աղբիւրները օգտագործւում են որպէս ազդեցիկ զէնք: Մի ֆրանսիացի ուսումնասիրող այս ուղղութեամբ ասել է, որ Ռուսաստանը չկարողացաւ իր ատոմական զէնքով Եւրոպային ծունկի բերել, բայց իր գազային զէնքով Եւրոպային ապացուցեց, որ Ռուսաստանը մի հզօր երկիր է: Սա ինքնին փաստում է, որ էներգիան շատ կարեւոր դեր ունի այսօրւայ աշխարհում: Այդ կարեւորութեան պատճառով է, որ ԻԻՀ-ն մտադիր է իր երկարատեւ քաղաքականութեան շրջագծում օգտւել իր էներգիայի եւ յատկապէս գազի հսկայական աղբիւրներից:


Հ.- Իրան-Հայաստան երկկողմ բանակցութիւնների արդիւնքում կողմերը համաձայնեցին, որ Հայաստանը ամէն 1 խ. մ. գազի դիմաց Իրանին վճարի 3 կվ. էլեկտրականութիւն: Հայաստանը իր գլխաւոր էլեկտրականութիւնը արտադրում է Մեծամօրի ատոմակայանում, որի մի բաժինը, ինչպէս սկզբում ասացի, վնասւել է 1988-ի երկրաշարժի պատճառով: Եւ այսօր ԱՄՆ-ն մեծ ցանկութիւն ունի այդ ատոմակայանը գնելով եւ բարենորոգելով՝ շահագործման ենթարկել դա: ԱՄՆ-ն այս ուղղութեամբ յայտարարել է, թէ Հայաստանը իրաւունք ունի օգտագործել ատոմական էներգիա: Բայց, մենք տեսնում ենք, որ այսօր նոյն ԱՄՆ-ն ցանկանում է Իրանին զրկել այդ իրաւունքից եւ ամէն տեսակ ճնշումներով ու անգամ սպառնալիքով փորձում է Իրանին զերծ պահել ատոմական էներգիայի արտադրումից: Ինչպէ՞ս կը գնահատէք ԱՄՆ-ի այս երկակի քաղաքականութիւնը:


Պ.- Հայաստանը, ինչպէս ասացիք, էլեկտրականութեան յաւելեալ արտադրութիւն ունի եւ Իրանը իր սահմանամերձ շրջաններում կարիք ունի դրան: Ուրեմն՝ երկու կողմերը համաձայնեցին, որ Հայաստանը գազի դիմաց Իրանին վճարի էլեկտրականութիւն: Այստեղ հիմնական հարցը ԱՄՆ-ի միջոցով Հայաստանի ատոմակայանի հսկողութիւնն է: Պարզ ասած՝ Հայաստանի հարցում ԱՄՆ-ն եւ Ռուսաստանը մրցակցում են իրար դէմ ու Հայաստանը այս մրցակցութեան միջեւ առկախւած է: Ռուսները երկարատեւ շահեր ունեն Հայաստանում եւ մի խօսքով՝ այսօր տարածաշրջանում Հայաստանը Ռուսաստանի հարաւային յենակայանն է նկատւում: Միւս կողմից՝ ԱՄՆ-ը Հարաւային Կովկասում իր ռազմավարական ծրագրերը ծաւալելու եւ անվտանգութիւնն ապահովելու նպատակով՝ խիստ կարիք ունի Հայաստանին: Գալով ատոմակայանի հարցին՝ պիտի ասել՝ այո՛, մի երկրաշարժ տեղի ունեցաւ եւ վնասւեց Մեծամօրի մի բաժինը եւ ճիշտ այդ պատճառով՝ ԱՄՆ-ն փորձում է զուգահեռներ գտնել Մեծամօրի ու Չեռնոբիլի միջեւ: Ճիշտ է, որ Չեռնոբիլը մեծ վնասների պատճառ եղաւ եւ նման պատահարներից խուսափելու համար է, որ նորոգութեան պիտի ենթարկել Մեծամօրի ատոմակայանը, բայց պիտի տեսնել, թէ ԱՄՆ-ն ինչ է հետապնդում Մեծամօրի կայանը գնելով: Նախ ասեմ, որ Մեծամօրի կայանը ռուսական ձեւով կառուցւած կայան է ու եթէ ԱՄՆ-ն ցանկանում է դա բարենորոգել եւ կամ նոր ատոմակայան կառուցել, վստահաբար, պիտի համաձայնի Ռուսաստանի հետ: Առանց Ռուսաստանի համաձայնութեան՝ ԱՄՆ չի կարող նոր ատոմակայան կառուցել Հայաստանում: Ուրեմն՝ կամ համաձայնել է, եւ կամ պիտի համաձայնի Ռուսաստանի հետ:ԱՄՆ-ն Հարաւային Կովկասը միատարր արեւմտամէտ շրջան դարձնելու համար՝ կարիք ունի Հայաստանին: Ադրբեջանը արդէն գտնւում է Արեւմուտքի ճամբարում, Վրաստանը իր թաւշեայ յեղափոխութեան միջոցով միացաւ այդ ճամբարին եւ այս ընթացքում միայն Հայաստանն է, որ տատանւում է Արեւելքի ու Արեւմուտքի միջեւ եւ լիովին չի միացել Արեւմուտքի ճամբարին: Ուրեմն՝ ԱՄՆ-ն գտնում է, որ Հայաստանին ճնշելու եւ դէպի Արեւմտեան ճամբար թեքելու լաւագոյն միջոցը հէնց ատոմակայանի հարցն է եւ ոչ-քաղաքական ճնշումը, որովհետեւ հանրային կարծիքը հեշտութեամբ ընդունելու է դա: Մի խօսքով՝ ԱՄՆ-ն իր քաղաքական ճնշումը փորձում է գիտութեան եւ բնապահպանութեան լեզւով արտայայտել, բայց պիտի իմանալ, որ այդ բոլորի յետեւում թաքնւած են ԱՄՆ-ի ռազմավարական եւ քաղաքական նպատակները: Ես վստահ եմ նաեւ, որ ամերիկացիները յստակ ծրագրեր ունեն Հայաստանի առաջիկայ նախագահական ընտրութիւնների համար: Նրանք Հայաստանում ցանկանում են տեսնել այնպիսի նախագահ, որը կապահովի իրենց ներկայութիւնը՝ Հայաստանում:ԱՄՆ-ն փորձում է Հարաւային Կովկասում երկարատեւ ներկայութիւն ապահովել իր համար եւ այդ երկարատեւ ներկայութեան գրաւականը տարաձայնութիւնների եւ, ի վերջոյ, հակամարտութիւնների առկայութիւնն ու շարունակութիւնն է: Մի խօսքով՝ հակամարտութիւնների գոյութիւնը ապահովում է նրանց ներկայութիւնը:


Հ.- Դուք նկատի ունէք Ղարաբաղի՞ հարցը:


Պ.- Այո: Ես անգամներ յայտարարել եմ, Ղարաբաղի հակամարտութիւնը, որ թէ՛ Հայաստանին, եւ թէ՛ Ադրբեջանին պահել է ոչ-պատերազմ եւ ոչ-խաղաղութիւն վիճակում, պատճառ է դարձել, որ հակամարտող կողմերը աւելիով կախում ունենան ԱՄՆ-ից: Եւ որովհետեւ ռուսները աւելի աչքառու ներկայութիւն ունեն Հայաստանում՝ քան Ադրբեջանում, ուրեմն՝ ապագայում Հայաստանի վրայ ԱՄՆ-ի կողմից աւելի մեծ ճնշումների ականատես կը լինենք: Այդ պատճառով է, որ մենք պիտի ԱՄՆ-ի ներկայութեան հարցին ուշադրութեամբ հետեւենք, որովհետեւ եթէ մի երկրում երկու գերհզօրի շահերը բախւում են, այնտեղ նաեւ ապակայունութիւն է առաջանում: Իմ համոզմամբ՝ եթէ Ղարաբաղի հարցում Հայաստանի եւ Ադրբեջանի ղեկավարները ուղղակի բանակցութիւն վարէին, աւելի արդիւնաւէտ կը լինէր՝ քան հիմա, երբ հակամարտութեան հարցով յայտնւել են ամերիկացիները, Եւրոպան եւ ռուսները: Հակամարտութիւնների առկայութիւնը եւ շարունակականութիւնը Հարաւային Կովկասում ձեռնտու է ԱՄՆ-ին, Ռուսաստանին եւ Եւրոպային՝ տարածաշրջանում իրար վրայ ճնշում բանեցնելու նպատակով: Առանց հակամարտութիւնների՝ Հարաւային Կովկասում գերուժերի ներկայութիւնը անօրինական կը լինի:


Հ.- Ինչպէ՞ս կը գնահատէք Իրանի եւ Հայաստանի յարաբերութիւնները:


Պ.- Իրանի եւ Հայաստանի յարաբերութիւնները Հայաստանի անկախութեան առաջին իսկ օրից շատ լաւ են եղել: ԻԻՀ-ն Հայաստանի առաջին հարեւաններից էր, որ անկախացումից յետոյ՝ իր դեսպանատունը բացեց Երեւանում եւ մինչ այսօր քաղաքական, տնտեսական եւ մշակութային շատ դրական յարաբերութիւններ են տիրել երկու երկրների միջեւ: Իրանը այն երկիրն է, որի մէջ բնակւում են աւելի քան 120 հազար հայեր եւ դա ինքնին պատճառ է դառնում դրական եւ արդիւնաւէտ յարաբերութիւնների: Այսօր Հայաստանում շուրջ 3000 իրանցի ուսանողներ են ուսանում, որը մի ուրիշ երկրում նախընթաց չունի եւ դա ապացուցում է, որ Հայաստանը շատ մեծ կարեւորութիւն ունի Իրանի համար:Վերջում աւելացնեմ, որ Իրանի եւ Հայաստանի ժողովուրդները դարաւոր յարաբերութիւններ ունեն իրար հետ եւ Իրան-Հայաստան բարեկամութեան միութեան գլխաւոր նպատակներից էլ նոյն այդ դարաւոր յարաբերութիւնը պահպանելն ու զարգացնելն է:


Յօդւածը տպագրւել է Հայաստանում հրատարակւող
«Երրորդ Ուժ Պլուս» շաբաթաթերթի թիւ 12 համարում

Monday, December 24, 2007

Էկոնոմիստ - The Economist December 22nd 2007

The Economist
December 22, 2007
190 Էջ
3.70 MB

Sunday, December 23, 2007

Թայմ -TIME MAGAZINE-31 DEC 2007-PERSON OF THE YEAR

TIME MAGAZINE
(PERSON OF THE YEAR)
31 DEC 2007
113 Էջ
2.60 MB

Վինդօզի խաղեր - Games For Windows January 2008

Games For Windows
January 2008
18 MB

Wednesday, December 19, 2007

Ջուղայի խաչքարերի ոչնչացում-The Destruction of Jugha in Nakhijevan

The Destruction of Jugha in Nakhijevan

Ջուղայի խաչքարերի ոչնչացում


98 Էջ
11 MB
Ֆիլմերը կարելի է դիտել Բլոգի ՖԻԼՄԵՐ բաժնում

Բիզնես Վիք - Businessweek December 24 2007

Businessweek
December 24 2007
13 MB

Sunday, December 16, 2007

Իրան-Ռուսաստան

մարտավարական ընկերակցութի՞ւն թէ՝ ռազմավարական բարեկամութիւն
ԱՐԹԻՆ ԱՌԱՔԵԼԵԱՆ
Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի Իրան կատարած այցելութիւնը Արեւմուտքում, Թեհրանում եւ Մոսկւայում առաջացրեց նոր վերլուծութիւններ՝ Իրան-Ռուսաստան յարաբերութիւնների տեսակի ու ապագայի մասին: Այս վերլուծութիւնները հիմնւած էին այն հարցի վրայ, թէ Ռուսաստանը Իրանի հետ ունեցած իր յարաբերութիւնը համարում է մարտավարակա՞ն թէ՝ ռազմավարական:Յստակօրէն, հնարաւոր չէ ճշտել այս յարաբերութիւնների իսկ էութիւնը, որովհետեւ կարելի չէ այսօրւայ միջազգային բարդ ու ամենօրեայ փոփոխւող տւեալների համաձայն յստակօրէն խօսել որեւէ յարաբերութեան էութեան մասին:Այստեղ նպատակ չունեմ վերանայել Իրանի ու Ռուսաստանի յարաբերութիւնները, այլ միայն կը փորձեմ Ռուսաստանի արտաքին քաղաքականութեան որոշ կողմերը բացատրելով՝ դիւրացնել Իրան-Ռուսաստան երկկողմ յարաբերութիւնների ըմբռնումը:Գործնականում Ռուսաստանի արտաքին քաղաքականութեան առաջնահերթութիւնների ճանաչումը դժւար չէ եւ այդ առաջնահերթութիւնների հիման վրայ կարելի է ճշտել Իրան-Ռուսաստան յարաբերութիւնների էութիւնը: Նաեւ չպիտի մոռանալ, որ երկրները իրենց արտաքին քաղաքականութիւնը չեն որոշում օտար երկրի շահերի հիման վրայ, այլ լաւագոյն պարագայում ճշտում են իրենց ընդհանուր շահերի հիման վրայ, եւ միայն այն ժամանակ, երբ այլեւս գոյութիւն ունեն յարգալից յարաբերութիւններ՝ տւեալ երկրների միջեւ:
Իրականութեան մէջ, Իրանն ու Ռուսաստանը աշխարհաքաղաքական եւ տնտեսական բազմաթիւ ընդհանուր նպատակներ ունեն, որոնք իրապաշտօրէն մշակւած քաղաքականութեան լոյսի տակ աւելի սերտ յարաբերութեան հիմք կը դառնան: Բայց, սա չի նշանակում, թէ Իրանը 100 տոկոսով պիտի յենւի Ռուսաստանին եւ մոռանայ իր յարաբերութիւնները՝ արեւելեան ու արեւմտեան այլ ուժերի հետ, որովհետեւ միջազգային ոլորտում այն երկրների դերը կարեւոր է, որոնք բազմաթիւ երկրների հետ ունեն քաղաքական ու տնտեսական ամուր յարաբերութիւն: Միայն մէկ կամ երկու երկրի հետ յարաբերութիւն ունենալը պատճառ կը դառնայ, որ տւեալ երկիրը միջազգային ոլորտում կորցնի իր անկախութիւնը:Ռուսաստանի արտաքին քաղաքականութիւնը ճշտող դիւանագէտները իրազեկ են Միջին Արեւելքում Իրանի տիրական ուժի մասին եւ ճիշտ այդ իրականութեան հիման վրայ է, որ աւելի կարեւորում են Իրանի հետ յարաբերութիւնը:Ռուսաստանը Իրանի հետ յարաբերւելով՝ հիմնականում փորձում է չէզոքացնել Ամերիկայի ներկայութիւնը՝ Միջին Արեւելքի եւ Կենտրոնական Ասիայի տարածաշրջանում:Այս դիտանկիւնից՝ Իրանն ու Ռուսաստանը ընդհանուր շահեր ունեն տարածաշրջանում: Երկուսն էլ մտահոգ են տարածաշրջանում ԱՄՆ-ի տնտեսական ու ռազմական ծաւալւող ներկայութիւնից: Սխալ չի լինի, եթէ ասենք Իրան-Ռուսաստան յարաբերութիւնը ստեղծւել է ԱՄՆ-ի հետ ունեցած իւրաքանչիւրի յարաբերութեան տեսակի հիման վրայ:Սեպտ. 11-ից յետոյ Պուտինը մեծ ջանք թափեց ռուս դիւանագէտներին ԱՄՆ-ի հետ համագործակցելու եւ տարածաշրջանում նրա ներկայութիւնը օգտակար համարելու ուղղութեամբ: Պուտինը, որ նաեւ համաձայն է հակաահաբեկչական պայքարների, համոզւած էր, որ նմանատիպ համագործակցութիւնը Վաշինգտոնի հետ պատճառ կը դառնայ, որ տարածաշրջանում չէզոքացւեն ահաբեկչական գործողութիւնները: Նա ենթադրում էր, թէ ԱՄՆ-ին մի շարք արտօնութիւններ տալով՝ կարելի է Վաշինգտոնից պահանջել յարգել Ռուսաստանի ազգային շահերը եւ տարածաշրջանում հաշւի նստել ռուսերի հետ: Բայց, 2003-2004-ին Պուտինը անդրադարձաւ, որ Բուշի կառավարութիւնը ոչ թէ հաշւի չի առնում Ռուսաստանի դերը, այլ նախկին Խորհրդային Միութեան հանրապետութիւններում քաղաքական, տնտեսական եւ ռազմական ներթափանցումով՝ մի կերպ շրջափակում է Ռուսաստանին:
Ուրեմն՝ մինչ այն ժամանակ, երբ ԱՄՆ-ն անտեսում է Ռուսաստանի ազգային անվտանգութեան շահերը, Ռուսաստանը ոչ մի յոյս չի կարող փայփայել Ամերիկայի հետ սերտ յարաբերութիւն ստեղծելու ուղղութեամբ:Սա Ռուսաստանի արտաքին քաղաքականութեան մի այլ առաջնահերթութիւնն է: Ինչպէս սկզբում ասացի, երկրները յաջող յարաբերութիւն վարելու համար՝ իրենց արտաքին քաղաքականութիւնը ճշտում են իրենց ընդհանուր շահերի հիման վրայ, այն, ինչ որ այսօր անկարող է իրագործել Ամերիկան:Մի շարք վերլուծաբաններ համոզւած են, որ Ռուսաստանը Իրանի ատոմական խնդիրն օգտագործում է ի շահ իրեն՝ ԱՄՆ-ից արտօնութիւններ քաղելու նպատակով, եւ երբ ստանայ այդ արտօնութիւնները, նաեւ կը հրաժարւի Իրանին հովանաւորելուց: Մի խօսքով՝ նրանց ասածով Ռուսաստանը չի կարող վստահելի դաշնակից լինել Իրանի համար:Պիտի ասել, որ այդ տեսութիւնը մի քանի անորոշութիւններ ունի, որովհետեւ ճիշտ ուշադրութիւն չի դարձնում Ռուսաստանի ու Ամերիկայի աշխարհաքաղաքական նպատակների միջեւ գոյութիւն ունեցող հակասութիւններին եւ լարւածութիւններին, նաեւ չի անդրադառնում ԱՄՆ-ի հանդէպ Ռուսաստանի ունեցած խիստ անվստահութեանը: Մոսկւան քաջ գիտակցում է, որ ԱՄՆ-ը հանդարտօրէն շրջափակում է իրեն եւ փորձում է նախկին Խորհրդային Միութեան հանրապետութիւններում նւազագոյնի հասցնել Ռուսաստանի տնտեսական, քաղաքական ու ռազմական ազդեցութիւնները: Այս ընթացքում է, որ մենք պիտի գիտակցենք, թէ ԱՄՆ-ն մեծ հաւանականութեամբ ոչ մի արտօնութիւն չի յանձնի Ռուսաստանին:
Ամերիկացի դիւանագէտները նաեւ համոզւել են, որ Ռուսաստանը կրկին անգամ դառնում է իրենց աշխարհաքաղաքական լուրջ մրցակիցը: ԱՄՆ-ի հասարակութեան մօտ նաեւ առաջացել է այն հարցը, թէ ինչու եւ ինչպէս Խ. Միութեան փլուզումից յետոյ ԱՄՆ-Ռուսաստան դրական յարաբերութիւնները վերափոխւեցին մրցակցութեան ու լարւածութեան: Մեծամասնութիւնը դրա պատճառները գտնում են Քլինթոնի ու կրտսեր Բուշի կառավարութիւնների արտաքին քաղաքականութեան շրջագծում, ուր անտեսւել են Ռուսաստանի ազգային շահերը:Այս ընթացքում Թեհրանում շրջանառւում է նաեւ այն տեսակէտը, թէ Իրանի եւ ԱՄն-ի միջեւ հաւանական յարաբերութիւնների առաջացման ընթացքում Ռուսաստանը կը դառնայ Իրանի խիստ հակառակորդը: Սրան զուգահեռ՝ Մոսկւայում նաեւ կայ նմանօրինակ տեսակէտը, թէ եթէ Իրանը սկսի իր յարաբերութիւնները Ամերիկայի հետ, Ռուսաստանի հետ ունեցած իր յարաբերութիւնները լուսանցք կը նետի:
Այս տեսակէտը Ռուսաստանում աւելի տիրական էր նախկին նախագահ Խաթամիի շրջանում, բայց նախագահ Ահմադինեժադի պաշտօնավարութեան շրջանում աւելի է փարատւել այդ մտահոգութիւնը: Այս իրավիճակը կարող է աւելի օգնել Իրան-Ռուսաստան սերտ համագործակցութեանն ու յարաբերութեանը:Ռուսաստանը մտադիր է ոչ միայն սահմանափակել տարածաշրջանում ԱՄՆ-ի ներթափանցումը, այլ փորձում է նրան սանձել ՄԱԿ-ի եւ միջազգային օրէնքների միջոցով:Մոսկւան մտահոգ է Իրանի վրայ ԱՄՆ-ի հաւանական յարձակումից եւ դրա հետեւանքներից, որովհետեւ այդ դէպքում կը խախտւի Միջին Արեւելքի անվտանգութիւնը, որով նաեւ կը վտանգի Ռուսաստանին:Ամերիկան, փաստօրէն, իր աշխարհագրական դիրքի պատճառով՝ Միջին Արեւելքի քաշքշուկներից ֆիզիկապէս զերծ է մնալու: Ուրեմն՝ Ռուսաստանը իր արտաքին քաղաքականութիւնը նաեւ ճշտում է տարածաշրջանում ԱՄՆ-ի հաւանական ներխուժման կանխարգելման առանցքով: Ռուսաստանը փորձում է միջազգային ատեանների ու ՄԱԿ-ի Անվտանգութեան խորհրդի միջոցով կանխարգելել տարածաշրջանում ԱՄՆ-ի հաւանական միակողմանի յարձակումները, այն, ինչ տեղի ունեցաւ Իրաքում:
Այս բոլորով հանդերձ՝ Ռուսաստանը ԱՄՆ-ին ՄԱԿ-ի Անվտանգութեան խորհրդի շրջագծում պահելու նպատակով՝ փորձում է չէզոքացնել ամերիկացիների հաւանական եզրակացութիւնը՝ միջազգային ատեանների անկարողութեան մասին: Եթէ ԱՄՆ-ն հասնի նմանօրինակ եզրայանգմանը՝ հաւանական է, որ միջազգային ատեաններին անտեսելով՝ ինքնագլուխ գործողութիւններ իրականացնի Միջին Արեւելքում: Այս խնդիրը արդարացնում է Ռուսաստանի հովանաւորութիւնը Իրանի դէմ հաստատւած ՄԱԿ-ի Անվտանգութեան խորհրդի 1748 բանաձեւից: Ռուսների կարծիքով՝ եթէ Ռուսաստանը չպաշտպանէր Անվտանգութեան խորհրդի 1737 բանաձեւի բարենորոգւած 1748 բանաձեւը, ԱՄՆ-ը ՄԱԿ-ին Իրանի հարցում անկարող կը համարէր եւ միակողմանի վճիռ կը ներկայացնէր Իրանի ատոմական հարցը կարգաւորելու խնդրում: Ճիշտ այս պատճառով էր, որ Ֆրանսիայի ու Գերմանիայի ղեկավարները նաեւ Պուտինից պահանջեցին հովանաւորել Իրանի դէմ տնտեսական շրջափակումների բանաձեւերը:Ռուսաստանը, Գերմանիան ու Ֆրանսիան այն կարծիքի են, թէ Սպիտակ տան ներքին անհամաձայնութիւնների նժարը թեքւում է դէպի Դիկ Չէյնին, որը հովանաւորում է Իրանի դէմ ռազմական յարձակման նախագիծը: Ուրեմն՝ վերոյիշեալ երկրները ամէն ջանք ի գործ են դնում, որ բարձրացնեն Կ. Ռայսի վարկանիշը, որը հովանաւորում է դիւանագիտական գործողութիւնների նախագիծը: Այս խնդիրը ուղղակի ազդել է Բուշեհրի ատոմակայանի աւարտման աշխատանքի վրայ:Իրան-Ռուսաստան յարաբերութեան վճռորոշ պահը կը լինի այն ժամանակ, երբ Իրանը կը պատասխանի Թեհրանում ներկայացրած Պուտինի առաջարկներին: Ռուսաստանը հովանաւորում է Իրանի ատոմական աշխատանքները եւ յոյս ունի, որ Իրանը դրական պատասխան տայ Մոսկւայի առաջարկներին: Իսկ եթէ Իրանը բացասաբար վերաբերւի այդ առաջարկներին, մեծ հաւանականութեամբ Ռուսաստանը կը վերանայի Իրանի հանդէպ իր դիրքորոշումները:
Երբ բացայայտւեն Պուտինի առաջարկների ուղղութեամբ Իրանի տւած պատասխանները, այն ժամանակ է, որ պիտի երեւան գան նոր վերլուծութիւններ՝ Իրան-Ռուսաստան յարաբերութիւնների էութեան մասին:Այստեղ նպատակ չունեմ պաշտպանել Ռուսաստանի արտաքին քաղաքականութիւնը կամ ապացուցել, թէ միայն Ռուսաստանի հետ յարաբերութիւնը օգտակար է Իրանին. ոչ, այլ փորձեցի ներկայացնել Իրանի նկատմամբ Ռուսաստանի արտաքին քաղաքականութեան մէջ գոյութիւն ունեցող տարբեր կողմերը, որը բազմաթիւ պարագաներում խիստ տրամաբանական են երեւում:Ուրեմն՝ եթէ Իրանն ու Ռուսաստանը իրատեսօրէն մօտենան միմեանց քաղաքական առաջնահերթութիւններին, եւ անցեալի դառն օրերը պատմութեան էջերին յանձնելով՝ լուրջ համագործակցեն տարածաշրջանում, Միջին Արեւելքը, Կենտրոնական Ասիան ու Կովկասը ապահով կը պահեն ԱՄՆ-ի քաղաքականութիւններից: Սա նաեւ փայլուն առիթ կընձեռնի թէ՛ Ռուսաստանի, եւ թէ՛ Իրանին բազմաբեւեռ աշխարհակարգ ստեղծելով՝ սահմանափակել ԱՄՆ-ի սանձարձակ հեգեմոնիան:
Յօդւածը տպագրւել է Հայաստանում հրատարակւող
«Երրորդ Ուժ Պլուս» շաբաթաթերթի թիւ 11 համարում
նաեւ
Թեհրանի
Ալիք օրաթերթում

Էկոնոմիստ - The Economist 15th December 2007

The Economist
15th December 2007

160 Էջ
2.70 MB

Փի Սի Մագազին - PC Magazine January 2008

PC Magazine
January 2008


24 MB

Փի Սի Վորլդ - PC World January 2008

PC World
January 2008
24 MB

Թայմ - TIME Magazine December 17, 2007 Vol. 170 No. 25

TIME Magazine
December 17, 2007 Vol. 170 No. 25

3.00 MB

Monday, December 10, 2007

Իրանը, Ռուսաստանը եւ Չինաստանը

ընդդէմ հեգեմոնիայի մենաշնորհին
ԱՐԹԻՆ ԱՌԱՔԵԼԵԱՆ
Գերակայութիւն, գերազանցութիւն, գերադասութիւն, տիրապետութիւն, առաջնորդութիւն, ղեկավարութիւն եւ այլն, այն իմաստներն են, որ զանազան բառարաններում կը գտնէք «հեգեմոն» եւ «հեգեմոնիա» բառերի դիմաց: Իրականութեան մէջ հեգեմոնիա նշանակում է մի երկրի գերակայութիւնն ու տիրապետութիւնը՝ այլ երկրների վրայ: Բնականաբար, հեգեմոնիայի իմաստները մեզ յիշեցնում են անցեալի ամբողջատիրական թագաւորութիւնները: Կարելի է ասել, որ տւեալ թագաւորութիւնների դարաշրջանից մինչեւ համաշխարհային պատերազմների շրջանը՝ միջազգային յարաբերութիւնների կառուցւածքը հիմնւած էր երկու կամ մի քանի հզօր երկրների, առհասարակ եւրոպական ուժային հաւասարութեան տեսութեան վրայ: Պիտի աւելացնել, որ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը այդ հաւասարութիւնը բաժանեց ԱՄՆ-ի եւ Խ. Միութեան միջեւ եւ Եւրոպային զրկեց դրանից:Բայց, Խ. Միութեան փլուզումը երերուն դարձրեց այդ համակարգերի հիմքերը: Միւս կողմից՝ Ամերիկան իր փիլիսոփայ-մտաւորականների՝ Ֆոկոյամայի, Հանտինգտոնի եւ այլնի միջոցով վերանայեց միջազգային ուժային համակարգն ու նպատակադրեց իր մենաշնորհը դարձնել դա՝ միջազգային ոլորտում իրեն որպէս հեգեմոն ներկայացնելով:ԱՄՆ-ի նոր պահպանողակաները միջազգային առաջնորդութեան ու ղեկավարութեան յոյսը իրենց ներշնչեցին Խ. Միութեան փլուզման ու դրա պատճառով առաջացած ուժային բացի շնորհիւ եւ նոր աշխարհակարգի տեսութիւնը ներկայացնելու միջոցով:Առաջին անգամ հեգեմոնիայի տեսութեան հետ զբաղւել են ձախակողմեան մտաւորականները՝ հիմնւելով Կառլ Մարքսի գաղափարների վրայ: Այդ մտաւորականների առաջին շարքում էին՝ Պլեխանովը, Լենինը եւ Անտոնիօ Գրամշին: Այս բոլորով հանդերձ՝ դա Կոմունիստ աշխարհը չէր, որ ձեռք բերեց միջազգային հեգեմոնիան, այլ իր սխալ արարքներով դա շնորհեց իր մրցակից Արեւմուտքին: Այս թանկագին պարգեւը, որ մեծածաւալ կայսրութիւնների մարումից յետոյ ոչ մի ուժի չէր պատկանում, միանգամայն 90-ական թւականներին հասաւ ԱՄՆ-ին եւ նորէն արթնացրեց «կայսրութիւն» հասկացողութիւնը: ԱՄՆ-ն այդ թւականին սկսեց վերամշակել իր ուժը ըստ միջազգային նոր համակարգի տւեալների, բայց միւս կողմից՝ նաեւ լուռ չմնացին հեգեմոնիայի մենաշնորհի հակառակորդները: Հակառակորդների ճամբարը կազմւած էր այն երկրներից, որոնք անցեալում մեծ դերակատարութիւն ունէին միջազգային ասպարէզում: Ճիշտ է, այսօրւայ հեգեմոնիան նման չէ ձախ մտաւորականների հասկացած հեգեմոնիային, բայց այն երկրները, որ անգամ քիչ տոկոսով հակւում էին դէպի ձախակողմեան գաղափարախօսութիւնը, մի կերպ կարծում էին, թէ Արեւմուտքը իրենցից խլել է պապական ժառանգութիւնը: Ուրեմն՝ հեգեմոնիայի մենաշնորհի դէմ պայքարելով՝ նրանք դարձան հակահեգեմոնիայի պաշտպանն ու կողմնակիցը: Կոմունիստ Չինաստանն ու արդի Ռուսաստանը որպէս նախկին ձախ աշխարհի մնացորդները՝ Իրանի հետ միասին կամաց-կամաց փորձեցին նւազեցնել ԱՄՆ-ի հեգեմոնիայի ուժն ու ծաւալը:

Նորից ռուսները

Այսօր ռուսները չեն կարող իրենց ասպարէզից դուրս տեսնել, եւ այն էլ այն պատճառով, որ ունեն այդ ասպարէզի ոչ-լիարժէք, բայց որոշ տւեալները:Նախ կարելի է անդրադառնալ պատմական տւեալին, որը մեծ ազդեցութիւն ունի ռուս ժողովրդի ինքնութիւնը կազմող եւ մշակոյթը կերտող ազդակների վրայ: Հարուստ եւ հզօր պատմութիւնը ինքնին կարող է երկշեղբ սուր դառնալ Ռուսաստանի համար, այն իմաստով, որ եթէ Ռուսաստանը չկարողանայ իրար շաղկապել անցեալն ու ներկան, մի կերպ ինքնութեան ճեղքւածքի եւ կորստի պատճառ կը դառնայ հասարակութեան մէջ: Բայց, ըստ երեւոյթին, Ռուսաստանը ճիշտ ձեւով է օգտագործում այդ սուրը:Այստեղ նաեւ չպէտք է անտեսել կոմունիստական շրջանը: Ճիշտ է, որ այդ 70 տարիների ընթացքում ժողովուրդը ապրեց աւելի խիստ պայմաններում, բայց նաեւ չեն մոռացել, որ իրենց երկիրը կարեւոր ազդեցութիւն ունէր միջազգային ասպարէզում:Ռուս ժողովուրդը այսօր չի կարող իր երկիրը տեսնել կրաւորական դիրքերում, ուրեմն՝ հեշտութեամբ մոռանում են դժւար օրերը եւ ի դիմաց՝ իրենց դիւանագէտներից պահանջում են աւելի ազդեցիկ դերակատարութիւն ունենալ միջազգային ոլորտում: Այս երեւոյթը տեսնելով՝ պէտք է ասել, որ Վլադիմիր Պուտինն ու իրեն յաջորդող նախագահը շատ բախտաւոր ղեկավարներ են, որոնք առանց մեծ դժւարութեան՝ ժողովրդի կողմից ստանում են հաստատում եւ հովանաւորութիւն՝ իրենց արարքների համար: Սա նւազագոյն գործն է, որ մի գիտակից ազգ կարող է անել յանուն իր երկրի զարգացման ու բարգաւաճման: Ի դիմաց՝ Պուտինն էլ ապացուցում է, որ լաւագոյն կերպով օգտագործում է իրեն շնորհւած հնարաւորութիւնները: Փորձառութիւնը փաստել է, որ նախ պէտք է կառուցել կամ վերակառուցել սեփական տունը, յետոյ տնից դուրս ուժ որոնել:Ռուսաստանը թէ՛ կոմունիստական, եւ թէ՛ ներկայ շրջանում յայտնի է որպէս ռազմական գերուժ, որն ունի նաեւ բազմաթիւ ատոմական մարտագլխիկներ ու վետոյի իրաւունք՝ ՄԱԿ-ի Անվտանգութեան խորհրդում:Վերոյիշեալ նշումները կարելի է համարել Ռուսաստանի գլխաւոր ազդակները՝ միջազգային ոլորտում կարեւոր ազդեցութիւն ունենալու համար:Խ. Միութեան փլուզումից յետոյ մեծ թւով փորձագէտներ համոզւած էին, որ արդի Ռուսաստանը ննջելու է իր երէկւայ թշնամու գրկում՝ արեւմտամէտ ռազմավարութիւն ցուցադրելով, բայց Բորիս Ելցինը երկրորդ հազարամեակի վերջին ժամերում իր ճշգրիտ ընտրութեամբ Վլադիմիր Պուտինին ներկայացրեց՝ որպէս իր յաջորդը: Ելցինը Ռուսաստանի երրորդ հազարամեակի առաջին տարիները Պուտինին յանձնելով՝ Ֆրանսիս Ֆոկոյամային սովորեցրեց աւելի զուսպ լինել «պատմութեան աւարտ»-ի մասին իր տեսութիւններն արտայայտելու գործում:Տնտեսութեան ոլորտում էլ Ռուսաստանն ունի իր կարեւոր դերակատարութիւնը: Վլադիմիր Պուտինի պաշտօնավարութեան շրջանում Ռուսաստանի տնտեսութիւնը աճ է արձանագրել: Այս ուղղութեամբ հնարաւորութիւն ունի մինչեւ 2010 թ. գների յորդումը 6%-ից վար իջեցնել, որը ինքնին կարող է աջակցել Ռուսաստանին՝ քաղաքական ու միջազգային ծրագրերում:

Կոմունիստական Չինաստան, չինական կոմունիզմ

Չինաստանը 1980 թւականից որոշեց ըստ միջազգային կարգերի՝ մուտք գործել համաշխարհային ուժային մրցակցութեան մէջ: Ուրեմն՝ աստիճանաբար իր վրայից թօթափեց կոմունիստական-մաոյիստական գաղափարները եւ պահպանելով սոցիալիստական տնտեսութիւնը՝ թեւակոխեց միջազգային տնտեսութեան ոլորտը: Այսօր Չինաստանը, որ իր հարեւան Հնդկաստանի հետ միասին՝ կազմում են աշխարհի 1/3-րդ բնակչութիւնը, իրենց տնտեսական 13% աճով հսկայական թափ են առաջացրել միջազգային տնտեսութեան շուկայում՝ սպառնալով ԱՄՆ-ի տնտեսական հեգեմոնիային: Ամերիկան քաջ գիտակցում է, որ տնտեսական անսասան զարգացումը Չինաստանին կը պարտադրի դուրս գալ իր սահմաններից՝ աւելի մեծ շուկաները գրաւելու նպատակով: Այս բոլորին զուգահեռ՝ զարգացող ռազմական ուժը, ՄԱԿ-ում վետոյի արտօնութիւնը, ծաւալուն տարածքը, մարդաշատ բնակչութիւնը, Շանգհայի պայմանագիրը, Ասիայի հարաւարեւելեան երկրների հետ համագործակցութիւնը, Պարսից ծոցին մերձեցումը եւ աշխարհագրական խիստ կարեւոր դիրքերը Չինաստանին վերածել են մի հսկայի, որը իր ուսերի վրայ շալակել է միջազգային տնտեսութիւնը եւ միաժամանակ՝ ԱՄՆ-ի ուսերին է ծանրանում:Ըստ Համաշխարհային բանկի վերջին զեկոյցի՝ Չինաստանը 2030-2040 թւականներին վերադասւելով ԱՄՆ-ից՝ դառնալու է համաշխարհային տնտեսութեան առանցքը: Նաեւ խօսւում է Ասիայի հարաւարեւելեան երկրների միջեւ միատարր դրամական համակարգի ստեղծման եւ Չինաստան-Հնդկաստան տնտեսական միաւորման մասին: Վերոյիշեալ տւեալներն ապացուցում են, որ ԱՄՆ-ն կորցնում է իր տարածաշրջանային եւ ինչու չէ նաեւ միջազգային հեգեմոնիան: Ուրեմն՝ զարմանալի չեն ԱՄՆ-ի կողմից Չինաստանից անկախութիւն պահանջող Տիբետի հոգեւոր առաջնորդ դալայ լամային Ամերիկայի բարձրագոյն աստիճանի շքանշանի շնորհումը եւ միաժամանակ Հնդկաստանին ատոմական առաջարկներով շոյանքը, որ յանկարծ չմիաւորւի Չինաստանի հետ:Ինչ որ է, ըստ երեւոյթին, Չինաստանն ու Ռուսաստանը, որոնք մի կերպ գործնապաշտ-մարքսիստական գաղափարների ժառանգորդն են համարւում, ուզում են Հանտինգտոնին ու նրա նման տեսաբանների ապացուցել, որ «ձախ» հոսանքը դեռ չի հասել վերջակէտի եւ ԱՄՆ-ն պարտաւոր է իր նիւթական հսկայ բաժինը դեռ ծախսել այս ուղղութեամբ:

Իսլամական Իրան, իրանական իսլամ

Իրանցիները, ինչպէս ռուսներն ու չինացիները, ժամանակին աշխարհի գերհզօրներից են եղել, արդի իմաստով՝ հեգեմոն: Նրանք մի յատուկ ինքնութեան ու հասարակական-քաղաքական մշակոյթի տէր ազգ են եւ հեշտութեամբ չեն ենթարկւում ուրիշի հեգեմոնիային: Այս խնդիրն ապացուցւած է Իրանի նորագոյն պատմութեան էջերում: Օտարի հեգեմոնիային չենթարկւող իրանցիների հոգեբանութիւնը ճիշտ հասկանալու համար՝ կարելի է նրանց համեմատել Արեւմուտքին հնազանդւած Արաբական աշխարհի հետ: Բայց, Իրանը ոչ այն կարողութիւնն ու տարողութիւնն ունէր, որ Եւրոպայի ու Ճապոնիայի նման գնայ դէպի համաշխարհային բաց շուկայ եւ ոչ էլ այնքան ինքնութիւնից էր զրկւել, որ կոմունիզմը դարձնի իր գերագոյն նպատակը: Ուրեմն՝ Իրանը միայն մէկ գործօնի միջոցով կարող էր ձեռք բերել հակահեգեմոն ուժը, եւ այն իրանական յատուկ իսլամն էր, որ Իսլամական Հանրապետութեան դիմանկարով որպէս մի հսկայ ուժ՝ ծառացաւ ԱՄՆ-ի հեգեմոնիայի մենաշնորհի դէմ:

Խաղի կանոնները

Ըստ չգրւած միջազգային օրէնքի՝ սովորաբար մեծերն են ճշտում կանոնները:Իրանը նախքան 1978 թւականը խաղում էր այն օրերի խաղի կանոններով՝ գնալ դէպի Արեւե՞լք թէ թեքւել դէպի Արեւմուտք: Այն օրւայ Իրանն ընտրել էր երկրորդ տարբերակը: 1978-ը վերջին տարին էր, երբ Իրանը շարժւում էր օրւայ խաղի կանոնների համաձայն, եւ Իսլամական յեղափոխութիւնից յետոյ որդեգրեց մի իւրայատուկ ձեւ, որը ոչ համապատասխանում էր Արեւելքին եւ ոչ էլ Արեւմուտքին: Ըստ համակարգերի տեսութեան՝ այն համակարգը, որի կանոնները ճշտում են հսկաները, չի կարող հանդուրժել նորեկ անդամի, որը չի յարգում խաղի կանոնները եւ արդիւնքում մեծերը նրան ասպարէզից հեռացնելու են: Եւ այդպէս եղաւ Իրանի ճակատագիրը:Երբ որեւէ երկիր խաղում է համաշխարհային կանոններին հակառակ, բնականաբար ծախսերը աւելանում եւ ձեռքբերումները նւազում են: Սա ուղղակի պատահել է Իրանին: Ժամանակին այս վիճակը նաեւ պատահում էր Ռուսաստանին ու Չինաստանին, երբ նրանք փորձում էին քարոզել իրենց կոմունիզմը եւ խաղալ ըստ այնմ:Տասնամեակներ է, ինչ դոգմաները (կրօն-գաղափարախօսութիւն) կորցրել են իրենց դերակատարութիւնը՝ միջազգային յարաբերութիւններում, որովհետեւ այսօրւայ խաղի կանոնները ճշտում են գործնապաշտ եւ շահախնդիր տարրերը:Ուրեմն՝ Իրանի այսօրւայ դաշնակիցները փորձում են մի կերպ նրան համոզել յարգել միջազգային յարաբերութեան կանոնները: Եթէ կատարւի դաշնակիցների ցանկութեան հակառակը, հաւանական է, որ նորէն Իրանը իրեն մենակ գտնի միջազգային ոլորտում, որովհետեւ իր հզօր դաշնակիցները փորձում են խաղի կանոնները չխախտելով՝ իրենց համար ապահովել աւելի մեծ շահեր:Վերջում պիտի ասել, որ աշխարհը ժամանակների ընթացքում ունեցել է բազմաթիւ կանոններ՝ օրւան համապատասխան, ուրեմն՝ ապագան ուղղակի կախում ունի մեր այսօրւայ խաղավարութիւնից:

Յօդւածը տպագրւել է Հայաստանում հրատարակւող
«Երրորդ Ուժ Պլուս» շաբաթաթերթի թիւ 10 համարում
նաեւ

Էկոնոմիստ - Economist - Dec. 08, 2007

Economist
Dec. 08 , 2007
211 Էջ
3.2 MB

Թայմ - TIME - Dec. 10, 2007

TIME
Dec. 10 , 2007
88 Էջ
4.60 MB

Վորլդ Սաքեր - World Soccer - ԴԵԿ. 2007

World Soccer
December 2007
114 Էջ
32.5 MB

Wednesday, December 05, 2007

Բիզնես Վիք - Businessweek

Businessweek
10 Dec. 2007
71 Էջ
15.6 MB

Tuesday, December 04, 2007

Թայմզի գրական յաւելւած - The Times Literary Supplement

The Times Literary Supplement
30 Nov. 2007


62.8 MB
Download from Depositfiles or Filefactory

Monday, December 03, 2007

Էկոնոմիստ - Economist

The Economist
01 Dec. 2007

157 Էջ
2.75 MB

Sunday, December 02, 2007

Կանաչ թաւշեայ յեղափոխութիւն՝ Պակիստանում

ԱՐԹԻՆ ԱՌԱՔԵԼԵԱՆ

Պակիստանի պետական հեռուստատեսութիւնը սոյն թւականի նոյ. 3-ին յայտարարեց, որ երկրի նախագահ եւ բանակի գլխաւոր հրամանատար Փարւիզ Մուշառաֆը երկրում արտակարգ կարգավիճակ է յայտարարել: Արտակարգ վիճակը կայացաւ այն ժամանակ, երբ Պակիստանի գերագոյն դատարանը պիտի յայտարարէր իր տեսակէտը՝ հոկտ. 6-ին խորհրդարանում կայացած նախագահական ընտրութիւնների մասին: Տւեալ յայտարարութիւնը կամ պիտի հաստատէր եւ կամ էլ բեկանէր Մուշառաֆի վերընտրութիւնը: Արտակարգ կարգավիճակ հաստատւելով՝ բանակը փակեց դէպի գերագոյն դատարան տանող բոլոր ճամբաները, եւ մի քանի ժամ անց Փարւիզ Մուշառաֆը հեռուստատեսութեամբ յայտարարեց. «Ես երկրում արտակարգ վիճակ հաստատելու որոշումը յայտարարել եմ ոչ-անձնական պատճառներով. դա կայացել է երկրի քաղաքական ինքնասպանութիւնը կասեցնելու նպատակով»: Նա իր խօսքի շարունակութեան ընթացքում ժողովրդից ու արեւմտեան երկրներից պահանջեց, որ ըմբռնումով ընդունեն իրավիճակը:Մուշառաֆը խիստ քննադատելով դատական իշխանութեանը՝ պաշտօնանկ արեց Պակիստանի գերագոյն դատարանի պատասխանատու Էֆթեխար Չուդարիին եւ նրա փոխարէն երկրի գերագոյն դատարանի պատասխանատու նշանակեց իրեն մերձակից Աբդուլհամիդ Դոգերին: Մուշառաֆը նաեւ հրահանգեց ձերբակալել այն ութ դատախազներին, որոնք չէին ընդունել արտակարգ իրավիճակի հրամանը: Ոստիկանութիւնն էլ կառավարութեան աչքառու դէմքերից Օմրան խանին, որը ժողովրդին կոչ էր ուղղել, որ բողոքի ցոյցերով ընդդիմանան արտակարգ կարգավիճակին, պահեց տնային կալանքում: Եւ այսպէս՝ Մուշառաֆը յաջողեց իր ձեռքն առնել իրավիճակի հսկողութիւնը: Նրա յայտարարած արտակարգ վիճակի գլխաւոր դրդապատճառն արդէն բոլորին պարզ է եւ դա նախագահի պաշտօնում իր դիրքերի ամրացումն է: Բայց, նմանօրինակ պետական յեղաշրջումը անընդունելի է քաղաքական կուսակցութիւնների եւ ժողովրդի մեծամասնութեան համար: Ժողովրդական ծաւալուն բողոքի ցոյցերն ու բազմաթիւ երկրների ղեկավարութեան բացասական դիրքորոշումը՝ այս ոչ-ժողովրդավարական արարքի նկատմամբ, ապացուցում են, որ Մուշառաֆը այս ստեղծւած իրավիճակից դուրս գալու համար՝ պիտի մարտնչի բազմաթիւ խիստ երեւոյթների դէմ:

Ինչո՞ւ արտակարգ կարգավիճակ

Փարւիզ Մուշառաֆի նախագահութեան վերջին օրերը տագնապալից եղան Պակիստանի համար: Այս տագնապը թափ առաւ, երբ երկրում կայացաւ արտակարգ վիճակ: Փարւիզ Մուշառաֆի եւ նախկին վարչապետ Բինազիր Բուտոյի միջեւ կայացած համաձայնութիւնը լուսաւոր ապագայ էր աւետում Պակիստանի ժողովրդին ու քաղաքական կեանքին, բայց Մուշառաֆի ու Գերագոյն դատարանի միջեւ ծագած ուժային պայքարը, որը սկսւել էր մարտ ամսից, բոցավառեց ներքին պատերազմի անթեղւած կրակը եւ երկրում հաստատեց արտակարգ վիճակ:

Այն երկու ազդակները, որոնք պատճառ դարձան, որ Պակիստանում հաստատւի արտակարգ կարգավիճակ, հետեւեալներն են.
1 - Մուշառաֆը հոկտեմբերի 6-ին յաջողեց խորհրդարանի մեծամասնութեան քւէով առաջիկայ հինգ տարւայ համար մնալ նախագահի պաշտօնում: Բայց, Գերագոյն դատարանը, որ պիտի հաստատէր այդ ընտրութիւնը, իր տեսակէտը չյայտարարելով՝ յետաձգեց դա: Այդ ուշացումը Մուշառաֆի մօտ առաջացրեց այն կասկածը, թէ իրեն ընդդիմադիր դատաւորները փորձում են ընտրութեան օրինականութեան հաստատումը յետաձգելով՝ ժամանակ շահել մինչեւ հասնի փետր. 15-ը, երբ օրէնքի համաձայն նախագահը պաշտօնազուրկ կը լինի: Այդ պայմաններում Գերագոյն դատարանը կը բեկանէր հոկտ. 6-ի ընտրութիւնները եւ Մուշառաֆը կը զրկւէր նախագահական ու զինւորական պաշտօններից, որի պատճառով էլ պաշտօնապէս չէր կարողանայ հակառակել Գերագոյն դատարանի հետ: Ուրեմն՝ Մուշառաֆը այս սցենարը նախազգալով՝ երկրում յայտարարեց արտակարգ վիճակ, ձերբակալեց ընդդիմադիր 80 դատաւորներին եւ նրանց տեղը նշանակեց այն դատաւորներին, որոնք հաստատում էին հոկտ. 6-ի ընտրութիւնը:2 - Հիւսիսային սահմաններում իսլամական ծայրայեղականների ու Թալիբանի հովանաւորների ուժեղացումը եւ դրանց զուգահեռ՝ կենտրոնական շրջաններում մահապարտների ակտիւ գործողութիւնները Մուշառաֆի համար պատրւակ դարձան երկրում արտակարգ վիճակ յայտարարելու գործում: Ճիշտ է, որ ահաբեկիչների գործողութիւնը չէր կարող վտանգել Մուշառաֆի իշխանութիւնը, բայց պատճառ դարձաւ, որ Մուշառաֆը անվտանգութիւնը հաստատելու պատրւակով՝ երկրում յայտարարի արտակարգ կարգավիճակ:

Կանաչ թաւշեայ յեղափոխութիւն

Նրանով հանդերձ, որ Մուշառաֆը արտակարգ վիճակ յայտարարելով՝ յաջողեց Գերագոյն դատարանը մաքրագործել իր ընդդիմադիր տարրերից ու ճնշել քաղաքական հակառակորդներին, բայց նաեւ ստեղծեց մի այնպիսի վիճակ, որ խանգարելու է իրեն՝ որպէս վերընտրւած նախագահ: Այն, ինչ որ այս ներքին ու արտաքին քաշքշուկների պատճառով մնացել է աննկատ, դա թաւշեայ յեղափոխութեան հաւանականութիւնն է:Պակիստանի վերջին ամիսների անցուդարձերը քննարկելով՝ յայտնաբերւում են այնպիսի տւեալներ, որոնք ապացուցում են թաւշեայ յեղափոխութեան նախագծի գոյութիւնը:Ներքին ու արտաքին ոլորտում առկայ մի շարք երեւոյթներ բոլորի մօտ բարձրացնում են Բինազիր Բուտոյի միջոցով կատարւող թաւշեայ յեղափոխութեան հաւանականութիւնը: Այդ երեւոյթներն են.

1 - ԱՄՆ-ի կոնգրեսի Արտաքին յարաբերութիւնների յանձնաժողովի նախագահ Ջոզէֆ Բայդէնը անդրադառնալով Փարւիզ Մուշառաֆի հրահանգի միջոցով առաջացած քաշքշուկներին՝ յայտարարեց. «Պակիստանի նախագահի արարքը պատճառ դարձաւ, որ Վաշինգտոնը քաղաքականութիւն մշակի ոչ թէ Մուշառաֆի, այլ՝ Պակիստանի ժողովրդի համար: Պակիստանի ժողովրդի հետ ԱՄՆ-ի յարաբերութիւնները լինելու են ոչ-ռազմական եւ երկարատեւ օգնութիւնների շրջագծում, որի միջոցով Պակիստանի չափաւորական մեծամասնութիւնը կարող է հասնել յաջողութեան»: Անկասկած, այս պատճառով էր, որ Մուշառաֆը իր դիրքերն ապահովելու նպատակով՝ համաձայնեց ԱՄՆ-ի խորհրդի հետ՝ Բինազիր Բուտոյի պարզած օգնութեան ձեռքն ընդունելով: Բուտօն որպէս ազատատենչ դիւանագէտ՝ միակն էր, որ կարող էր առանց արիւնահեղութեան իրականացնել Մուշառաֆի ու Պակիստանում ԱՄՆ-ի հաւանական նպատակները:2 - Մուշառաֆը խանդավառւած հոկտ. 6-ի ընտրութիւններով՝ իրեն տեսնում էր առաջիկայ հինգ տարիների նախագահ, բայց ընտրութիւնների ընթացքը հարցականի տակ տանող ներկայացւած երկու կասկածաւոր գանգատները պատճառ դարձան, որ Գերագոյն դատարանը յետաձգի հոկտ. 6-ի ընտրութեան օրինականութիւնը հաստատող իր յայտարարութիւնը: Ինչո՞ւ ներկայացւեցին այդ գանգատները: Ինչո՞ւ երկարաձգւեց այդ գանգատներին վերահասութիւն տալու գործընթացը: Արդեօք գանգատւողները ունէի՞ն այնքան փաստացի տւեալներ, որոնց վերահասութիւն տալու համար պահանջւում էր երկար ժամանակ: Ըստ որոշ տեղեկութիւնների՝ գանգատները հիմնւած էին Սահմանադրութեան այն կէտի վրայ, որ ասում է, թէ նախագահը չի կարող բանակի հրամանատարութիւնը ստանձնելով՝ մասնակցել նախագահական ընտրութիւններին: Բայց, նաեւ կայ այն վարկածը, թէ Գերագոյն դատարանը մտադիր էր իր յայտարարութիւնը յետաձգելով՝ ժամանակ շահել մինչեւ փետր. 15-ը, երբ Մուշառաֆը ըստ օրէնքի պաշտօնազուրկ կը լինէր: Եւ Մուշառաֆը նախագուշակելով նմանօրինակ թաւշեայ յեղաշրջման սցենարը՝ երկրում յայտարարեց արտակարգ վիճակ ու կախակայեց Սահմանադրութիւնը:3 - Մուշառաֆը Սահմանադրութիւնն առկախելով ու հակառակորդների ձերբակալութեամբ՝ հանդարտութեան հասնող Պակիստանի իրավիճակը փոխարինեց նոր տագնապներով: Դա չէր կարող ընդունելի լինել այն արտաքին ուժերի համար, որոնք Մուշառաֆի ու Բուտոյի միջեւ նախնական հաշտութիւն առաջացնելով՝ աւելի ժողովրդավարական ապագայ էին նախատեսում Պակիստանի համար: Այդ ուղղութեամբ Սպիտակ տունն իր առաջին յայտարարութեամբ յայտարարեց՝ եթէ շարունակւի ներկայ արտակարգ վիճակը, ԱՄՆ-ը կը վերանայի իր յարաբերութիւնները՝ Պակիստանի հետ: Միեւնոյն ժամանակ Դուբայից Պակիստան վերադարձող Բինազիր Բուտօն յայտարարեց՝ եթէ նախագահը շարունակի իր ընթացքը, ժողովուրդը պատրաստ է Ուկրայինայի ժողովրդի նման իր հարցերը լուծել պետութեան հետ:Մուշառաֆի հակառակորդների ու ԱՄՆ-ի կողմից Պակիստանի կառավարութեան դէմ յայտարարւած խիստ ու թափանցիկ դիրքորոշումները ապացուցում են, որ եթէ Մուշառաֆը չհրաժարւի իր միակողմանի քայլերից, ԱՄՆ-ն իր ցանկութիւնից անկախ՝ կը հովանաւորի Մուշառաֆի կառավարութեան ընդդիմադիրներին՝ երկիրը այլ հոսանքների դիմաց ապահով պահելու նպատակով:

ԱՄՆ-ի եւ Իրանի ընդհանուր մտահոգութիւնը

Պակիստանի անկայուն իրավիճակը ինքնին սպառնալիք է ամբողջ տարածաշրջանի համար: Մտահոգութեան գլխաւոր դրդապատճառները ատոմական զէնքերն են:Պակիստանի այսօրւայ ղեկավար այրերը գլխաւորաբար դաստիարակւել են ԱՄՆ-ում եւ Անգլիայում, բայց երբ Արեւմուտքը Պակիստանի ատոմական նկրտումները սանձելու նպատակով՝ սահմանեց լայնածաւալ շրջափակումներ եւ մի կերպ կապերը խզւեցին Արեւմուտքի հետ, այդ պատճառով՝ Պակիստանի զինւորական նոր սերունդը դաստիարակւեց հակաամերիկեան ու ծայրայեղ իսլամական մտածումներով: Նոյն այդ նորահաս զինւորական սերունդն է, որ ընդդիմանում է Մուշառաֆ-ԱՄՆ համագործակցութեանը՝ աւելի թեքւելով դէպի թալիբանիզմ: Հաւանական է, որ այս ընթացքում Պակիստանի ատոմական զինապահեստը անցնի ծայրայեղականների հսկողութեան տակ, որը խիստ մտահոգելու է ԱՄՆ-ին ու Իրանին:Իրանի իշխանութիւնները անգամներ դատապարտել են վահաբի եւ ծայրայեղ սուննի իսլամականներին, դրանց շարքում նաեւ՝ Թալիբանի եւ Բէն Լադէնի ոչ-մարդկային արարքները:Պիտի աւելացնել, որ Իրանի հարաւարեւելեան շրջաններում գոյութիւն ունի մի սուննի-վահաբական անջատողական եւ ահաբեկչական խմբակցութիւն, որը մերթընդմերթ խանգարում է Իրանի կենտրոնական կառավարութեանը: Այս ընթացքում եթէ Պակիստանում իշխանութեան հասնեն ծայրայեղ սուննի մահմեդականները, անկասկած կաւելանան Իրանի հողային ամբողջականութեան դէմ սպառնալիքները՝ այն անջատողական ուժերի միջոցով, որոնք իրենց թիկունքում կունենան ատոմական Պակիստանի հովանաւորութիւնը: Պիտի նշել, որ ԱՄՆ-ի նոր Միջին Արեւելքի ստեղծման նախագծում Իրանի հարաւարեւելքում նախատեսւել է անկախ Բալուչեստանի ստեղծումը:Արդեօք Պակիստանի անկայունութիւնը ուղղւած է ընդդէմ Իրանի՞ թէ՝ իրօք, ԱՄՆ-ն կորցնում է իր միջինարեւելեան դաշնակիցներին, ինչպէս որ կորցնում է Թուրքիայում եւ Վրաստանում:


Յօդւածը տպագրւել է Հայաստանում հրատարակւող
«Երրորդ Ուժ Պլուս» շաբաթաթերթի թիւ 9 համարում
նաեւ
Թեհրանի
Ալիք օրաթերթում Դեկ. 2 , 2007 եւ Դեկ. 3 , 2007 -ին

Twitter Delicious Facebook Digg Stumbleupon Favorites More

 
Բլոգը պատրաստել է Արթին Առաքելյանը