Դրվագներ հայկական Ազատ-Որմնադրական (Մասոնական) պատմությունից

...1860թ.-ից, հատկապես Պոլսի և Զմյուռնիայի հայերը սկսել են հետաքրքրվել մասոնական սկզբունքներով: Թուրքիայի ոչ մի ազգային փոքրամասնություն, բացի հույներից, հետամուտ չէր լինում իր մայրենի լեզվով օթյակ հիմնելու գործին: Զմյուռնիայի հայությունը այդ թվերին գտնվում էր մշակութային ու կրթական վերածննդի մեջ, ունեին վաճառական մեծ կապեր՝ Փոքր Ասիայի և Եվրոպայի հետ, որն էլ պատճառ դարձավ զուտ հայկական մասոնական օթյակներ հիմնելու ճանապարհին...
ՙԱյս ծրագիրը գործադրելու համար, հայերը դիմեցին Զմյուռնիայում հաստատված ՙՀոմերոս՚ թիվ 806 անգլիախոս Ազատ-Որմնադրական Օթյակի գերհարգելի վարպետին, որ օգնի իրենց ծրագրի գործադրությանը: Վերոհիշյալ օթյակը, Անգլիայի Մեծ Օթյակի արտոնությամբ, 1860թ. հունվարի 25-ից կանոնավորապես սկսեց աշխատել Զմյուռնիայի մեջ...՚: Այս անգլիական օթյակի առաջին տարվա պաշտոնատարների ցուցակում հանդիպում ենք. ՙԵղբոր մը՝ Սերովբէ Ազնաւուրի, որ Մեծ Վերահսկողի աթոռը գրաւած է նոյն օթեակի մեջ: Սերովբէ Ազնաւուրը Պոլսոյ մեջ, Ազատ Որմնադիր և ՙՕտ Ֆելլօ՚ Եղբայրակցության ներկայացուցիչ, մեծ դեր ունեցած է Պոլսոյ ՙՍեր՚ Ազատ-Որմնադրական Օթեակի հիմնարկութեան մեջ...՚:
Առաջ անցնելով նշենք, որ այսօր կրկին ՀՀ-ում՝ Երևանում, վերագործարկվել է ՙՍեր՚ մասոնական օթյակը, կարծում ենք՝ 1866թ. մայիսի 7-ին ստեղծված պոլսահայ առաջին օթյակի գործը շարունակելու համար... Այս օթյակի անդամ են բազմաթիվ հայեր (հատկապես՝ սփյուռքահայեր) և այլազգի մասոններ: Հայաստանի Մեծ Օթյակի ստեղծման հովանավորներն են Ռուսաստանի, ԱՄՆ-ի Կոլումբիա նահանգի մայրաքաղաքային շրջանի և Ֆրանսիայի Ազգային Մեծ Օթյակները: Հանդիսությանը մասնակցել են - ԱՄՆ-ի Կոլումբիա նահանգի մայրաքաղաքային շրջանի Մեծ Վարպետը, Ֆրանսիայի Ազգային Մեծ Օթյակի Մեծ Վարպետը և Ռուսաստանի Մեծ Օթյակի Մեծ Վարպետի պաշտոնակատարը: Հայաստանի Մեծ Օթյակի Մեծ Վարպետ է նշանակվել երհարգարժան Եղբայր Քրիստոֆեր (Քրիստափոր) Սահակյանը (ԱՄՆ քաղաքացի): Այսպիսով, Ռուսաստանի Մեծ Օթյակն իր իրավասությունները Արևելքում փոխանցում է ՙՍեր՚ օթյակին...
Ինչևէ, վերադառնանք հետ. ՙԱռաջին Հայ Ազատ-Որմնադրական Օթեակի հիմնարկութւունը կը պարտինք Զմիւռնիոյ Հայոց, որոնք Անգլիոյ Մեծ Օթեակին արտօնութեամբ հիմնեցին ՙՄեծն Տիգրան՚ թիվ 1014 հայախօս Օթեակը: ՙՀոմերոս՚ թիվ 806 Օթեակին կարեւոր անդամները հիմնադիրները եղան ՙՄեծն Տիգրան՚ թիվ 1014 Օթեակին՝ բարոյապես օգտակար ըլլալու Հայ տարրին: Հայ Օթեակին բացման արարողութիւնը մեծ շուքով կատարւած է Յունիս 5, 1864-ի երեկոյին...՚: Այստեղ դադարեցնելով պատմությունը, որին պարբերաբար ու առավել հանգամանալից կանդրադառնանք հետագայում, նշենք, որ կազմակերպված մասոնությունը շուրջ 300 տարվա պատմություն ունի և այն սկսվում է 1717թ.-ի հունիսի 24-ից, երբ 4 հին օթյակներից (ՙեղբայրական որմնադիրների՚) ՙԽնձորենու տակ՚ պանդոկում կազմավորվեց Անգլիայի Մեծ Օթեակը...

Բացի հայտնի մտավորականներից, մշակույթի, գիտության ու այլ ոլորտների գործիչներից, մեծահարուստներից... մասոններ են եղել ԱՄՆ-ի նախագահների մեծ մասը՝ Վաշինգտոնը, Ջեքսոնը, Ջոնսոնը, Ռուզվելտը, Հարդինգը, Տրումանը և այլք, այդ երկրի նահանգապետերի, Սենատի ու Կոնգրեսի անդամների մեծամասնությունը նույնպես մասոններ են՝ հիմնականում 32 և 33 աստիճանների: ԱՄՆ-ի Անկախության Հրովարտակի 55 ստորագրողներից 40-45-ը մասոններ էին...
Ֆրանսիայում Նապոլեոնը շատ ջանքեր թափեց.ՙոր- պեսզի ղեկավարի թե° Եկեղեցին և թե° Մասոնական Օթյակները: 1805թ.-ին, նա իր եղբայր Ժոզեֆին նշանակեց ՙրանդ Օրիենթ՚-ի Մեծ Վարպետ՚: Իսկ 1914թ. փորձ արվեց Ֆրանսիայում փակել մասոնական օթյակները, սակայն, դա ամբողջապես չիրականացավ և առ այսօր մասոնական վտանգը նկատելիորեն գոյություն ունի... Հիտլերը երրորդ Ռայխում որոշակի առնչություններ ունենալով մասոնականների հետ, այնուհետև՝ անխնա ոչնչացրեց նրանց, բայց, հետպատերազմյան շրջանում, ամերիկյան զինվորականները նեցուկ եղան գերմանական մասոնության վերակազմությանը...Մուսոլինին Հռոմում որոշ մասոնների մասնակից դարձնելով իր պետականության կազմավորմանը, հետո խստիվ արգելեց բոլոր օթյակների գոյությունը...Մասոնների նկատմամբ ավելի խիստ քաղաքականություն էր իրականացնում հատկապես Ստալինը՝ խառնածին ԽՍՀՄ-ում:

Սակայն, շրջապատված դավադիր ցանցով, նա այդպես էլ չկարողացավ իսպառ ՙխեղդամահ՚ անել այդ չարիքը, հաճախ ՙթացի հետ խառնելով նաև չորը՚... ԽՍՀՄ կազմավորման առաջին իսկ օրից, ինչպես ԱՄՆ-ի հռչակման պարագայում, կառավարման բոլոր առաջնային-կարևոր լծակներին տիրել են ՙկարմիր՚ ջհուդա-մասոնականները: 1917-1921թթ. տվյալներով 22 Ժող.կոմիսարներից 17-ը հրեաներ էին՝ Լենինի (Ուլյանով, հրեա մոր աղջկական ազգանունը՝ Բլանկ) գլխավորությամբ, Զինկոմիսարիատի 43 անդամներից հրեա էին 35-ը՝ հրեա Տրոցկի - Բրոնշտեյնի գլխավորությամբ, Ն կոմիսարիատի 62 անդամներից հրեա էին 43-ը՝ հրեա Զինովև - Ապֆելբաումի գլխավորությամբ, Ա կոմիսարիատի 16 անդամներից հրեա էին 13-ը՝ ռուս Չիչերինի և նրա հրեա (կիսահայ) օգնական Կարախանի գլխավորությամբ, Ֆինանսների կոմիսարիատի 29 անդամներից հրեա էին 24-ը՝ լեհ Մերժվինսկու և նրա հրեա օգնական Դոն-Սոլովեյի գլխավորությամբ, Արդարադատության կոմիսարիատի 19 անդամներից հրեա էին 18-ը՝ հրեա Շտեյնբերգի գլխավորությամբ, Ժող.լուսավորության կոմիսարիատի 53 անդամներից հրեա էին 42-ը՝ ռուս Լունաչարսկու և հրեաներ րյունբերգի, Զոլոտնիցկու ու այլոց գլխավորությամբ, Սոցիալիստական իտությունների Ակադեմիայի անդամ - պրոֆեսորների 35 անդամներից հրեա էին 25-ը, իսկ Մոսկվայի պրոլետարիատի գրականության բյուրոյի 9 անդամներն էլ հրեա էին: Այլ ոլորտների մասին տվյալները շարունակելու դեպքում ոչ մի էական փոփոխություն չի լինի...Այսպես եղել է նաև հետագայում, որին մենք դեռ կանդրադառնանք մեր հրապարակումներում: ...Անդեմ թվացող, սակայն, հստակ սիոնիստական դեմքով մասոնության աճպարարության հետևանք էր (և՝ է), որ թուրք և հայ մասոնները ՙեղբայրաբար՚ մի օթյակում համագործակցում էին... Հայոց Ցեղասպանության իրականացման և ՙաշխարհի գաղտնի կառավարության՚ հզորացման համար: Ինչ ընդհանուր բան ունեին թալեաթը, էնվերը, ջեմալը, ալի իհսան... և Գրիգոր Զոհրապը, Տիգրան խան Գորոյանը, Սրապիոն Հեքիմյանը, Մկրտիչ Պեշիկթաշլյանը, հայ հոգևորականները կամ այլոք, որոնք անհեռատեսորեն երգում էին. ՙՏուր ձեռքդ ինձ, եղբայր ենք մենք՚-ը: Ահա, այս ՙեղբայրական՚ սկզբունքների հետևանքով է, որ կորցրեցինք Հայաստանի ու Հայության մեծ մասին, իսկ Ազգի մի հոծ զանգված դարձավ գաղթական ու սփյուռքահայ... ՙՀայ մասոնական օթեակները երբեւէ չէին կարող մտածել, որ անգլօ-ֆրանսական օթեակների կողմից շարունակաբար շահագործուել են, քանի որ բոլոր հայկական օթեակները իրենց բարոյական և նիւթական գործունէութիւնը պիտի զեկուցէին վերոյիշեալ կենտրոնական մարմիններին: Սա ինքնին, բացի որ սահմանափակում էր հայ օթեակների գործունէութեան դաշտը, այլեւ նրանք, օրը օրին տեղեակ էին լինում հայկական միջավայրին վերաբերող անցուդարձերից: Հայ մասոնը, այդ օրերին չէր կարող ըմբռնել թէ ինչպէս է շահագործվում...՚: ՙ...Սուլթանական շրջաններուն իսկ հայ դպրոցական տղաք ՙՄեր Հայրենիք՚-ը և ուրիշ ազգային հայրենասիրական երգեր կ’երգէին: Իսկ Պոլսի, 1918-ի ՙՀայաստան՚ օթեակը, Հոկտեմբեր 18, 1920 թուի պաշտօնական բացման արարողութիւնից յետոյ, մեծ հաճոյքով կը յայտարարուէ, որ Թուրքիոյ հայկական Ազատ Օթեակները իրենց աշխատանքները կը կատարեն հայկական եռագոյնի հովանու տակ՚: Ահա, թե ինչ ՙազգային՚ խաբկանքի ներքո էին ոգևորվում հայ մասոնները (նույնիսկ Միքայել Նալբանդյանի նման մտավորականները), որոնցից շատերը զոհ գնացին իրենց անհեռատեսությանը: Եթե միայն իրենք զոհվեին, ապա վնասը հաստատ մեծ չէր լինի, սակայն, նրանք զոհասեղանին դրեցին Ազգն ու Հայրենիքը... Սա է սին հայրենասիրության հետևանքը:

Երիցս սխալվում են նրանք, ովքեր փորձում են մասոնությունը ծառայեցնել սեփական Ազգին ու Հայրենիքին: Նրանք հետզհետե ընկնելով ջհուդա-մասոնական ծուղակը, կամա թե ակամա վտանգում են Հայության ու Հայաստանի ապագան, իսկ ահա, ազգի տականքի՝ ծախուների ու դավաճանների խնդիրը, քննարկվելիք այլ հարթության մեջ է, որին դեռևս կանդրադառնանք...

Արմեն Ավետիսյան