Հարցազրոյց Բոստոնի համալսարանի քաղաքական գիտութիւնների դոկտորական թեկնածու Ասպետ Քոչիկեանի հետ

«Որեւէ միջինարեւելեան ընդհանուր խաղաղութիւն հիմնւած է Իսրայէլի անվտանգութեան մտահոգութիւնների վրայ»

Հ.- Խնդրեմ նախ ներկայացրէք Ձեզ:

Պ.- Ծնւել եմ Բէյրութում, յետոյ անցել եմ Ամերիկա: Ներկայում Բոստոնի համալսարանի քաղաքական գիտութիւնների դոկտորական թեկնածու եմ: Երկու տարի դասաւանդել եմ Հայաստանի եւ Վրաստանի համալսարաններում: Յետոյ վերադարձել եմ ԱՄՆ եւ հիմա Նիւ Եօրքում դասաւանդում եմ քաղաքական գիտութիւն եւ միջազգային յարաբերութիւն:Որպէս մասնագիտական թէզ՝ ներկայացրել եմ Հայաստան-Վրաստան արտաքին քաղաքականութիւնը՝ դիտւած որպէս փոքր պետութիւնների վարած քաղաքականութիւն:

Հ.- Նախ պիտի ասեմ՝ ինձ հետաքրքրեց Ձեր թէզը այն պատճառով, որ վերջերս հանդիպեցի մի վրացահայ ազգային գործչի եւ նա ինձ պատմեց վրացահայերի կենսական ծանր պայմանների մասին: Դուք որպէս մասնագէտ՝ ինչպէ՞ս էք բնութագրում հայերի վրայ գործադրւող ճնշումը, որը շարունակւում է մինչեւ այսօր:Եթէ ուզենամ օրինակներով բացատրել, պիտի նշեմ, որ ճնշումները հետեւեալներն են՝ մօտ 39 հայկական եկեղեցիների յանձնումը վրացական կառավարութեանը կամ այն, որ հայերը ապահով աշխատանք ունենալու համար՝ փոխում են իրենց ազգանունները:

Պ.- Իմ կարծիքով՝ հետաքրքրական երեւոյթը այն է, որ ընդհանրապէս որեւէ փոքր պետութիւն հարցերին նայում է իր դիտանկիւնից եւ դժւար թէ նա հասկանայ իր դիմացինին, անգամ իրեն չի հետաքրքրում, թէ ուրիշ պետութիւնները ինչպէս կը նայեն այդ երեւոյթին:Կասկած չկայ, որ վրացիների մօտ կայ նաեւ ազգայնամոլական երեւոյթ եւ սովորական երեւոյթ է սա, որովհետեւ շատ աւելի փոքր պետութիւններ շատ աւելի կենտրոնացած ազգ են՝ քան հայութիւնը եւ ուրիշ փորձառութիւն էլ կայ, որ մեծ դեր կը խաղայ վրացական ազգայնամոլութեան մէջ, այն է, որ Վրաստանը կազմւած է տարբեր ցեղային եւ ազգային փոքրամասնութիւններից եւ ընդհանրապէս հայերի մօտեցումը, որ Ջաւախքում պահանջում են ինքնավարութիւն, դա վրացական մտածելակերպի ու հասկացութեան մէջ ինքնավարութիւն միշտ համահաւասար է անջատողութեան, ինչպէս պարզ է Հարաւային Օսեթիայում, Աբխազիայում եւ մինչեւ վերջերս նաեւ Աջարիայում եղել են ինքնավար, բայց պարզապէս վարել են անկախ ձեւով: Փաստօրէն, այսպիսի հարցին մօտենալը, իմ կարծիքով, շատ մեծ ազգային վախեր կը ստեղծի վրացիների մօտ:Ազգայնալամոլութիւնը ոչ մի ձեւով արդարացի չէ, սակայն եթէ հարցերը բնութագրենք պատմականօրէն, իմ կարծիքով՝ հետաքրքրական է իմանալ, որ հայ-վրացական յարաբերութիւնների լարւածութիւնը երբ է սկսւել եւ իմ ուսումնասիրութեան մէջ, որին մասնակից են նաեւ մի շարք ուրիշ վրացագէտներ, հարցը այն է, որ հայ-վրացական յարաբերութիւնները ընդհանրապէս սրւած են ռուսների գալուց յետոյ, երբ ռուսները եկան եւ գրաւեցին Վրաստանը ու այնտեղ իրենց իշխանութիւնը հաստատեցին 1801 թւականին, ռուսական գաղութատիրական քաղաքականութիւնը, որ նման է գաղութատիրական այլ քաղաքականութեան, այն է, որ կենտրոնանում են մի փոքրամասնութեան վրայ եւ օգտագործում են այդ փոքրամասնութիւնը իշխելու համար մեծամասնութեան վրայ, եւ սակայն ուրիշ երեւոյթն էլ այն է, որ հայ-վրացական յարաբերութեան մէջ հայերը Վրաստանում դասակարգային իմաստով եղել են բարեկեցիկ եւ այդ դասակարգային լարւածութիւնը, աղքատի եւ հարուստի միջեւ նաեւ թարգմանւած եւ կամ շեշտւած է ցեղայնութեան վրայ, այսինքն՝ այնպէս է պատահել, որ հայերը աւելի բարեկեցիկ կեանք են ունեցել եւ վրացիները՝ աւելի նւազ: Ուրեմն՝ այդ դասակարգային պայքարը այսպէս ասած նաեւ շեշտւած է ազգամիջեան լարւածութեան իմաստով եւ զենոֆոբիայի (վախ ուրիշից) հարցը կասկած չկայ, որ գոյութիւն ունի, բայց նաեւ իմ կարծիքով հայկական իրականութեան մէջ կայ այն երեւոյթը, որ դժւարութիւն ունենք համակերպւելու եւ մաս կազմելու այլ պետութիւնների տարբեր պրոցեսների մէջ: Նաեւ կայ լեզւի հարցը. այսօր շատ դժւար է Ջաւախքում եւ Ախալցխայում գտնել հայեր, որ վրացերէն իմանան. դա ինքնին վրացու դիտանկիւնից ասւել է, որ եթէ դու այս երկրում ես ապրում, ինչու չգիտես մեր լեզուն: Պիտի մատնանշեմ, որ Վրաստանը հարուստ պետութիւն չէ եւ չի կարող սկզբնական սոցիալական կարիքները հոգալ, օրինակ՝ այսօր Ջաւախքում իրավիճակը նոյնն է, ինչ որ կայ հիւսիսային Վրաստանում: Բայց նաեւ պիտի նկատի առնել, որ վրացական պետութիւնները հասունութիւնը չունեն, որ հասկանան Թիֆլիսում եւ ուրիշ քաղաքներում սոցիալական տարբերութիւնը, յատկապէս հայերի կողմից, կարող է թարգմանւել դիտաւորեալ ցեղային տարբերութիւն:

Հ.- Գալով մեր զրոյցի բուն թեմային՝ խնդրում եմ մեզ համար բացատրութիւն տւէք ԱՄՆ-ի «Մեծ Միջին Արեւելք» նախագծի մասին: ԱՄՆ-ն ինչո՞ւ է փորձում հիմնել մեծ Միջին Արեւելքը:

Պ.- Իմ կարծիքով՝ Ամերիկայում երկարատեւ ծրագրերի պատկերացում չկայ. շատ աւելի կարճատեւ երեւոյթներ են եւ աւելի հակազդեցութեան երեւոյթներ են՝ քան ազդեցութեան, այն իմաստով, որ Աֆղանստանում Ամերիկայի միջամտութիւնը արդիւնք էր սեպտ. 11-ի դէպքերի: Իրաքի հանդէպ արդէն ծրագիրը կար նախկինում, որ պիտի Իրաքի վարչաձեւը փոխւի. սա ուրիշ երեւոյթ է: Բայց որպէս ընդհանուր պատկերացում, իմ կարծիքով, յստակ հայեցակէտ չկայ, որ Միջին Արեւելքը ինչպիսի երեւոյթ պիտի ունենայ: Հետաքրքրական է, որ ներկայ ամերիկեան վարչակարգի մէջ, իմ կարծիքով, գաղափարախօսութիւնը շատ մեծ դեր է խաղում, մասնաւորապէս Բուշի մօտ եւ շատ քաղաքական անհատներ ու գործիչներ, որ հանդիպում են ունեցել Բուշի հետ, շատ են զարմացել, որ նա ինչքան մեծ կարեւորութիւն է տալիս գաղափարախօսութեան: Հարց կայ, թէ նա ինչքանո՞վ է հաւատում այդ գաղափարներին: Իմ կարծիքով՝ նա կը հաւատայ, որ օրինակ ժողովրդավարութիւն պիտի լինի եւ կամ մարդկային իրաւունքները անհրաժեշտ են, որ գոյանան, բայց մի քիչ աղաւաղւած եւ աւելի ծայրայեղ պահպանողական երեւոյթով, ինչ որ է «նէօ քան» (նոր պահպանողական) շարժումը: Եւ այդ իմաստով ընդհանրապէս կայ քաղաքականութիւնների ու առեւտրականութեան մերձեցումը եւ կասկած չկայ, որ ինչքան էլ խօսեն, թէ Իրաքի գրաւումը ոչ մի տնտեսական դրդապատճառ չունէր, բայց, փաստօրէն, շատ երեւոյթներ ու տեղեկութիւններ կան, որ նախքան Իրաքի պատերազմը՝ մի շարք ամերիկեան ընկերութիւններ դիմումներ էին ներկայացրել կառավարութեանը՝ պատերազմի կարեւորութեան մասին:Նաեւ ԱՄՆ-ի միջամտութիւնը Միջին Արեւելքում հիմնւած է մի սխալ տրամաբանութեան վրայ, որն է թէ՝ կարծում են Միջին Արեւելքը միատարր եւ միաէթնիկ տարածաշրջան չէ եւ, փաստօրէն, նկատի չեն առնում, որ այդ շրջանի նկարագիրը միայն իսլամ եւ կամ արաբը չէ ու դա պարզ անհասկացողութիւն է, որը գոյութիւն ունի ամերիկեան քաղաքական եւ մասամբ ակադեմական շրջանակներում:Ներկայ շրջանում էլ Ամերիկան փորձում է իր այդ փաստերով արդարացնել տարածաշրջանում գործադրած իր աշխատանքները:Իմ կարծիքով՝ ԱՄՆ-ի քաղաքականութեան մէջ գոյութիւն ունի միայն մի երկարատեւ քաղաքականութիւն եւ այն է ժողովրդավարութիւն հաստատելը, որը դա ուղղակի ծառայում է իր շահերին: ԱՄՆ-ն փորձում է այդ միջոցով ապահով շրջան ստեղծել՝ իր համար վստահելի տարրեր տեղադրելով իշխանութիւնների վրայ, որը հին սովորութիւն է, ինչ որ էր սառը պատերազմի շրջանում:

Հ.- Եթէ նկատէք, նախկին վարչակարգերն էլ համարեա իր կողմնակիցներն էին. օրինակ՝ Սադդամը, Թալիբանը կամ Բէն Լադէնը:

Պ.- Շատ ճիշտ է: Բայց քաղաքականութիւնները միջազգային յարաբերութեան մէջ շատ են փոխւում:Համայնավարութեան ժամանակ թալիբանները նկատւում էին որպէս երկու չարեաց փոքրագոյն՝ կոմունիստներ թէ թալիբաններ, որովհետեւ համայնավարները աւելի գաղափարական բեւեռ էին: Կամ օրինակ՝ Իրաքը համեմատաբար Իրանի՝ աւելի նախընտրելի էր: Ընդհանրապէս, ամերիկեան հասարակութիւնը շատ կարճատեւ յիշողութիւն ունի եւ չեն յիշում, որ Ռամսֆելդը գնացել էր Սադդամ Հուսէյնի հետ յարաբերութիւն ստեղծելու համար:Սակայն այսօրւայ իրողութիւնն այն է, որ որովհետեւ կոմունիզմ չկայ, ժողովրդավարութիւնը դարձել է գրաւիչ գաղափարախօսութիւն:
Հ.- Ժողովրդավարութիւնը աւելի շահաւէտ է ԱՄՆ-ին, որովհետեւ իր մէջ աւելի մեծ տարածքներ է ընդգրկում եւ մանեւրելը դիւրացնում է:
Պ.- Եւ առաւելութիւն են ունենում, որովհետեւ տարածքային իմաստով Ամերիկային հակառակող ուժ չկայ: Կարող է պատահել, որ շահերը խաչաձեււեն իրար հետ ինչպիսին էր Իրաքի խնդրով, որ Ֆրանսիան ու Ռուսաստանը հակադրւեցին ԱՄՆ-ի հետ, սակայն Լիբանանի հարցով Ֆրանսիան ու Ամերիկան առաջին համաձայններն էին, որ միակողմանի ՄԱԿ-ի Անվտանգութեան խորհրդում առաջ քաշեցին Լիբանանից Սիրիայի յետ նահանջելու խնդիրը: Այդ իմաստով շատ հետաքրքրական է այս բազմաբեւեռ երեւոյթը, ոչ սառած, այլ շատ խախուտ բազմաբեւեռ, նրանց շահերում համընկնումն ու տարանջատումը տարբեր դէպքերի մէջ: Այդ իմաստով նաեւ շատ կարեւոր է Իսրայէլի դերը՝ ընդհանուր ամերիկեան քաղաքականութեան մէջ: Իմ կարծիքով՝ որեւէ միջինարեւելեան ընդհանուր խաղաղութիւն կամ լայնատարած խաղաղութիւն հիմնւած է Իսրայէլի անվտանգութեան մտահոգութիւնների վրայ եւ երբ Իսրայէլը անվտանգութեան հարց չունենայ եւ սպառնալիքի առջեւ չգտնւի, շատ աւելի հեշտ է, որ Իսրայէլը նստի ու ընդհանուր խաղաղութեան շուրջ բանակցի արաբների հետ: Իմ կարծիքով՝ այդ էլ մէկ ազդակ է Միջին Արեւելքում Ամերիկայի գործադրած քաղաքականութիւնների մէջ:Ինչպէս Կլազովիցը ասում է, որ պատերազմի ընթացքում պիտի յստակ նպատակներ ունենալ, եթէ ոչ՝ պատերազմը ինքնանպատակ լինելով կը շարունակի մինչեւ վերջ: Առաջին աշխարհամարտը նման օրինակն է, որ վերջում մարդիկ չէին հասկանում, թէ ինչի համար էին պատերազմում եւ կարծում եմ, թէ ԱՄՆ-ի քաղաքականութեան մէջ չկան այդպիսի յստակ նպատակներ ու փաստօրէն ճահիճի մէջ են ըմկղւած, նամանաւանդ Իրաքի մէջ: Ուրեմն՝ իմ կարծիքով՝ ընդհանուր ամերիկեան քաղաքականութիւնը որպէս երկարատեւ ու երկարաշունչ՝ չեմ կարծում, թէ արտայայտւած լինի եւ աւելի իրողութիւններին յարմարւելու երեւոյթներն են, որ ԱՄՆ-ի քաղաքականութիւնը ցոյց է տալիս:

Հ.- Ինչպէ՞ս կը բնորոշէք Իրան-Ամերիկա յարաբերութիւնները:

Պ.- Իրան-ամերիկեան յարաբերութիւնների մէջ գաղափարախօսութիւնը մեծ դեր է խաղում, նամանաւանդ Ամերիկայի կողմից՝ քան Իրանի: Այսօր Ամերիկան շատ աւելի գաղափարախօսութիւնից մղւած քաղաքականութիւն ունի Իրանի հանդէպ՝ քան Իրանը Ամերիկայի հանդէպ: Եւ այդ առումով Իրանը նկատի կառնւի որպէս ամենամեծ ու ինքնանեցուկ երկիր Միջին Արեւելքում, լինի իր տնտեսական կարողութեամբ եւ կամ նաւթային ուժի եւ մարտունակութեան իմաստով, նաեւ իր բազմաթիւ կապերի միջոցով: Այսօր Եւրոպան, Արեւմուտքը եւ Ռուսաստանը շատ աւելի ներդրումներ ունեն Իրանի մէջ՝ քան որեւէ այլ երկիր եւ այդ առումով իմ կարծիքով՝ Ամերիկան յստակ քաղաքականութիւն ունի Իրանի դէմ եւ գործում է ժողովրդավարութեան, մարդու իրաւունքների պաշտպանութեան եւ փոքրամասնութիւնների իրաւունքները պաշտպանելով:Իրանը այսօր լինի իր կրօնական իշխանութեան (Թէոկրասի) պատճառով կամ նաեւ իր շատ անկախ դիրքորոշման իմաստով Ամերիկայի գլխաւոր խոչընդոտն է տարածաշրջանում նրա միահեծան իշխանութիւնը հաստատելու ճանապարհին: Սակայն նաեւ որոշ չափով չափաւորական մօտեցում էլ կայ այն իմաստով, որ Ամերիկան անդրադառնում է, որ առանց Իրանի, Աֆղանստանի եւ Իրաքի՝ կայունութիւնն ու իր յաջողութիւնը չի կայանալու: Իրանը շատ կարեւոր դեր ունեցաւ Աֆղանստանի, Իրաքի եւ Լիբանանի խնդիրների մէջ ու վարեց շատ խելամիտ քաղաքականութիւն:Այդ իմաստով ամերիկեան քաղաքականութեան մէջ ինչքան էլ որ խօսք լինի, թէ Իրանին որպէս թշնամի՝ պիտի չէզոքացնել եւ այլն, նաեւ անդրադառնում են, որ Իրանը Իրաք կամ Աֆղանստան չէ, ունի կայուն պետութիւն եւ պետականութիւն: Ուրիշ խնդիրը, որ կայ, դա ժողովրդավարութիւնն է:Ներկայում ժողովրդավարութեան գաղափարը շատ արեւմտամէտ կամ ամերիկամէտ է: Մենք տարբեր մեկնաբանութիւններ պիտի ունենանք այդ գաղափարախօսութեան մասին եւ իմ կարծիքով՝ Իրանը ունի մի տեսակ ժողովրդավրութիւն, որ ընդհանրապէս Միջին Արեւելքում դժւար թէ գտնւի: Եւ այս երեւոյթն է, որ Ամերիկան չի տեսնում կամ չի ցանկանում տեսնել:

Հ.- Նկատի ունենալով, որ Հայաստանը նաեւ ներառւած է գծւած Մեծ Միջին Արեւելքի քարտէզում, Հայաստանը ի՞նչ դեր ունի տարածաշրջանում եւ դա ինչպէ՞ս է դիտւում ԱՄՆ-ի կողմից:

Պ.- Իմ դիտանկիւնից եւ մեկնաբանութեամբ՝ Հայաստանը ընդհանրապէս բացակայ է տարածաշրջանի քարտէզի վրայից: Միջազգային եւ շրջանային քաղաքականութեան մէջ Հայաստանը այսօր ոչ մի կարեւորութիւն չի ներկայացնում, լինի դա Ռուսաստանի, Ամերիկայի կամ որեւէ մէկի համար, բացի հայութեան եւ որոշ չափով Թուրքիայի համար, այն էլ այս վերջին շրջանում զարգացած տարբեր խնդիրների՝ Ցեղասպանութեան ճանաչման համար:Սակայն տարբեր մարդիկ տարբեր մեկնաբանութիւններ են տւել. օրինակի համար՝ ինչո՞ւ աշխարհում Ամերիկայի երկրորդ ամենամեծ դեսպանատունը գտնւում է Հայաստանում: Որոշ մեկնաբանութիւնների համաձայն՝ Ամերիկան իր տարածաշրջանային քաղաքականութեան կարիքներից ելնելով՝ ուզում է ստեղծել մի կենտրոն Հայաստանում, այն էլ լոգեստիկ իմաստով ոչ թէ Հայաստանը կարեւոր երկիր է, բայց լոգեստիկ առումով Հայաստանը աւելի յարմար երկիր է:
Դժբախտաբար, Խ. Միութեան անկումից յետոյ ընդհանրապէս Հարաւային Կովկաս ու Միջին Արեւելք կապ գոյութիւն չունի, այսինքն՝ իմ կարծիքով՝ սրանք տարբեր տարածաշրջաններ են: Թերեւս Հարաւային Կովկասը որպէս օղակ՝ նկատի առնւի, բայց օղակ որպէս գնալով դէպի Կենտրոնական Ասիա՝ քան թէ դէպի Միջին Արեւելք:Անկեղծ ասած՝ ամերիկեան Միջին Արեւելքի քաղաքականութեան մէջ չեմ կարծում, թէ Հայաստանն այս բնագաւառում նկատի է առնւել որպէս կարեւոր դեր ունեցող մի երկիր:Այսօրւայ դրութեամբ՝ Ադրբեջանը շատ աւելի կարեւոր դեր է խաղում կամ աւելի կարեւոր օղակ է Միջին Արեւելքի, ինչպէս են Թուրքիան եւ Իրաքը:

Ա.Ա.- Շատ շնորհակալ եմ, որ ժամանակ տրամադրեցիք եւ մասնակցեցիք այս հարցազրոյցին:

Ալիքի Էջերում....