Հայաստանի ժողովուրդը պիտի պաշտպանի նորընտիր իշխանութեանը

Մէկ անգամ եւս առիթ ունեցանք հանդիպել Իրան-Հայաստան բարեկամական միութեան վարիչ մարմնի անդամ եւ «Նոր հայեցակարգ» ռազմավարական ուսումնասիրութիւնների կենտրոնի տնօրէն՝ դոկտոր Միրղասեմ Մօմենիի հետ եւ զրուցել Հայաստանեան մի շարք խնդիրների շուրջ, որը կը ներկայացւի ստորեւ:

Արթին Առաքելեան

Հ: Պարօն Մօմենի ինչպէ՞ս էք գնահատում հայաստանի ներքաղաքական իրավիճակը, նախագահական ընտրութիւններից յետոյ:

Պ: Այն ինչ, որ պարզ է իւրաքանչիւր ընտրութիւն ի վերջոյ ունենում է միայն մէկ յաղթական կողմ, որը շահում է քւէների մեծամասնութիւնը ու պարտւող կողմեր, որ իրենց չի յաջողւում շահել բաւարար քւէներ. Սա ընտրութիւնների բնական իրավիճակն է: Որոշ երկրներում գործող կուսկցութիւնները ընտրութիւններից յետոյ ընդունում են յայտարարւած պատկերը բայց եւ որոշ երկրներում էլ պարտւող կողմերը զանազան խախտումներ զեկուցելով, բողոքում են վերջնական արդիւնքների դեմ, որը կամ լաւագոյն պարագային բողոքը հետապնդւում է դատական ատեանների միջոցով եւ կամ այդ բողոքները ստանում են զանազան ցոյցերի կարգավիճակ, որի արդիւնքում նաեւ չի բացառւում անկարգապահ արարքները: Բայց այն ինչ, որ ներկայում կարեւոր է, այն է, որ Պր. Սարգսեանը մի ընտրութեան հետեւանքով, որը նաեւ հաստատւել է միջազգային զանազան դիտորդների կողմից, ընտրւել է որպէս երկրի նախագահ: Իրականութեան մէջ կարելի է ասել, որ հիշեալ բողիքի ցոյցերը ժամանակաւոր ցոյցեր էին, որը կազմակերպւել էին ընդդիմադիր հոսանքների կողմից նոր ընտրւած իշխանութիւններից աւելի մեծ իրաւունքներ ու արտօնութիւններ իրենց օգտին խլելու նպատակով:
Ինչպէս որ գիտենք բոլոր դեմոկրատ երկրներում էլ նմանօրինակ քաշքշուկներ առաջանում են, բայց երբ արդիւնքների ճշգրտութիւնը ապացուցւում են ու բոլոր դիտորդները, թէ տեղական եւ թէ միջազգային, հաստատում են դրանք, բոլոր կողմերը փորձում են անցնել աշխատանքի, իրենց լուման ներդնելով երկրի զարգացման գործընթացում, ի շահ ազգաին շահերին ու նպատակներին: Այդ ձեւը չի բացառւում նաեւ Հայաստանում: Հայաստանի ժողովուրդը պիտի պաշտպանի նորընտիր իշխանութեանը եւ փորձի հնարաւորինս հանդարտ պահել երկրի ներքաղաքական իրավիճակը, նկատի ունենալով, որ հայաստանն այսօր գտնւում է ոչ պատերազմ-ոչ խաղաղութիւն կարգավիճակում եւ ներքին անկայունթիւնը շահագործութեան առիթ կը տայ դրսի ուժերին հայաստանը ճնշելու եւ հարւածելու ուղղութեամբ, որը նաեւ շահաւետ չէ հայաստանի ժողովրդի համար:

Հ: Ադրբեջանը շարունակում է մերժել ղարաբաղի հետ ուղղակի բանակցութիւնները եւ մերթ ընդ մերթ ռազմաշունչ յայտարարութիւններ է կատարում, ղարաբաղը յետ գրաւելու ուղղութեամբ: Արդեօ՞ք ներկայ պայմաններում պատերազմի վերսկսման հաւանականութիւն նկատում էք:

Պ: Պիտի ասեմ, որ Ադրբեջանի կողմից ղարաբաղի նկատմամբ ռազմաշունչ յայտարարութիւններն աւելի քաղաքական-կուսակցական եւ աւելի ճիշտ ընտրական յայտարարութիւնների բնոյթ ունեն եւ չեն համապատասխանում իրականութեան հետ: Ներկայ իրավիճակում ոչ Ադրբեջանի իշխանութիւնը պատերազմի հնարաւորութիւնն ունի եւ ոչ էլ ադրբեջանցիներն ու միջազգային հանրութիւնը նմանօրինակ ցանկութիւններ ունեն եւ ինչպէս, որ նախորդ հարցազրոյցում ասացի ղարաբաղի հիմնական հարցը բանակցութիւնն է, այն էլ ուղղակի եւ ոչ միջնորդների միջոցով, որը տարածաշրջանում հետապնդում են իրենց շահերը: Հայաստանի եւ Ադրբեջանի իշխանութիւններն ու ժողովուրդները չպիտի յոյս դնեն դրսի ուժերի վրայ, այլ ուղղակի բանակցութիւնների միջոցով, ի վերջոյ պիտի կարողանան լուծել ղարաբաղի հակամարտութիւնը:

Հ: Դրանով հանդերձ, որ Հայաստանը ՀԱՊԿ-ի անդամ է ու Իրանի եւ Ռուսաստանի ռազմավարական դաշնակիցը կովկասի տարածաշրջանում, ինչպէ՞ս էք գնահատում Հայաստան-ՆԱՏՕ համագործակցութիւնները:

Պ: Ինչպէս, որ գիտեք, այսօր ԱՊՀ-ի զանազան երկրներ համագործակցում են ՆԱՏՕ-ի հետ եւ մի քանիսը՝ ինչպէս Ադրբեջանը, Վրաստանը եւ Ուկրայնիան ցանկանում են անդամակցել այդ պայմանագրին: Բայց իրականութեամն մէջ մենք պիտի տարածաշրջանի անվտանգութեան կառուցւացծը նկատի ունենանք: Ես չեմ կարծում, որ Հայաստանի անդամակցութիւնը ՆԱՏՕ-ին, հաշտ լինի տարածաշրջանի անվտանգութեան կառուցւածքի հետ: Նաեւ պիտի աւելացնեմ, որ ՆԱՏՕ-ի պայմանագրի կանօնների համաձայն, պատերազմական կարգավիճակ ունեցող որեւէ երկիր չի կարող անդամակցել ՆԱՏՕ-ին եւ որովհետեւ Հայաստանն ու Ադրբեջանը դեռ խաղաղութեան պայմանագիր չեն կնքել միմեանց հետ չեն կարող անդամակցել սոյն պակմանագրին: Հայաստան-ՆԱՏՕ համագործակցութիւնների ներկայ մակարդակը կարծում եմ թէ ընդունելի լինի բոլորի համար: Հայաստանը այդ միջոցով իր հարաբերութիւնները բարեկամական մակարդակում կը պահի նաեւ Արեւմուտքի հետ:

Հ: ԱՄՆ էներգետիկայի նախարարութեան Ազգային վերականգնողական էներգետիկայի կենտրոնի գլխաւոր խորհրդական՝ Գնել Դուրեանը «ԵՈՒՊ»-ի հետ ունեցած իր հարցազրոյցի ընթացքում, անդրադառնալով Իրանի ատոմական խնդրին, յայտարարել է թէ իրանը մտադիր է ատոմակայանի կարիքներից աւելին, զտել ուռանը որի արդիւնքում հնարաւորութիւն կունենայ ստեղծել ատոմական զէնք: ԱՄՆ դա համարում է որպէս սպառնալիք: Արդեօք մի երկրի մտահոգութիւնները, որը ատոմական զէնքերի ամէնահարուստ պահեստներն ունի, իրական են թէ լոկ պատրւագ է ատոմական էներգիայի գիտութեանը ձկտող երկրներին, այս պարագային իրանին ճնշելու համար:

Պ: Իրանը Իսլամական յեղափոխութիւնից յետոյ բազմաթիւ գիտութիւնների ոլորտներում կարեւոր առաջադիմութիւններ ու զարգացումներ է ձեռք բերել, որոնցից ամէնակարեւորը կարելի է նշել ատոմական էներգիայի գիտութիւնը: Դժբախտաբար այսօր գերուժերը այնպէս են նախապատրաստել միջազգային հանրութեան միտքը, թէ ատոմական էներգիայի մասին խօսելիս անմիջամէս ատոմական ռումբ են մտաբերում: Բայց պիտի ասեմ, որ որեւէ երկրի համար ատոմական էներգիայի գիտութիւնը հատկանշւում է որպէս գիտութիւնների գագաթնակետ: Եթէ ատոմական էներգիայի գիտութիւնը համարենք 100% , դրա 10%-ը միայն զինւորական գործածութիւն ունի եւ մնացեալ 90%-ը օգտագործւում է խաղաղասիրական ոլորտներում, ինչպիսին են բժշկութիւն, հողամշակութիւն, ֆիզիկա, քիմիա, ճարտարարւեստ եւ այլն: Այո ԱՄՆ-ն մտահոգութիւն է յայտնում իրանի ատոմական ձեռքբերումների համար, բայց նաեւ պիտի իրանի իրավիճակը նկատի ունենայ: Իրանը հասկայածաւալ եւ զարգացող երկիր է, որը իր կարիքները հոգալու համար խիստ կարիք ունի արդի գիտութիւններին: Իրանը իր զարգացման գործընթացում չի կարող նաւթից կախւած մնայ:
Բայց եթէ Գնել Դուրեանը մտահոգւած է իրանով, իրեն պիտի ասեմ թէ Իսրայէլը որը NPT-ի (ատոմական զէնքերի տարածման դեմ պայմանագիր) անդամ չէ եւ չի յարգում ԱԷԿ-ի պայմանները, մօտ 300 ատոմական մարտագլխիկ ունի: Նա թող մտահոգւի Իսրայէլով եւ ոչ իրանով, որը թէ ԱԷԿ-ի անդամ է եւ թէ NPT-ի բոլոր պայմանները գործադրող: Այսօր բազմաթիւ երկրներ ատոմական էներգիայի գիտութիւններն ունենալով ատոմական զէնք ստեղծելու հնարաւորութիւն ունեն, արդեօք կարելի է մի երկրի, լոկ ատոմական գիտութիւններ ձեռք բերելու դրդապատճառով մեղադրել ատոմական զէնք ստեղծելու մեղադրանքով: Դժբախտաբար մենք հանդիպում ենք ԱՄՆ-ի եւ Եւրոպայի զանազան գիտնականների, որը տրամաբանական ու գիտական մտածելակերպի փոխարէն միայն քաղաքական ակնոցով են դիտում իրականութիւնը եւ իրանի ատոմական խնդիրը նաեւ գիտական խնդիր է եւ ոչ քաղաքական: Այս բոլորից անկախ, այսօրւայ աշխարհում ատոմական ռումբը ոչ մի դերակատարութիւն չունի քաղաքական հաշւարկներում: Սառը պատերազմի օրերին մենք տեսանք, որ ԱՄՆ եւ ԽՄ մօտ 3000 ատոմական ռումբ ունենալով հանդերձ, դրանք չօգդագործեցին միմեանց դեմ:
Պիտի աւելացնեմ նաեւ, որ ԱԷԿ-ի կանօնագրի 4-րդ կէտի համաձայն ատոմական էներգիայի գիտութիւններից օգդագործելը բոլոր երկրների իրաւունքն է համարւում եւ այդ գիտութիւններին ձեռք ձգաց երկրները այդ գիտութեանը ձգտող երկրներին պարտաւոր են օգնել: Արդեօք հնարաւոր է աշխարհը խտրականութեամբ ղեկավարել, այսինքն մի քանի երկրներ վայելեն ատոմական գիտութիւնը եւ միւս երկրները կախւած մնան նրանից: Սրա իմաստը խտրականութիւն է, որը դատապարտելի է բոլորի կողմից:

Հ: Պրն. Դուրեանն իր հարցազրոյցի ընթացքում յայտարարում է թէ «Մեծամօրի ատոմակայանի գործունեութեան դադարեցումը Հայաստանում կարող է ստեղծել էներգետիկ ճգնաժամ, ինչը հնարաւոր է կանխել միայն ջրածնի կիրառմամբ»: Ձեր կարծիքով այսօրւայ միջազգային մակարդակում առկայ էներգիայի լուրջ տագնապներով, հնարաւո՞ր է մի երկրի կարիքները հոգալ միայն ջրածնի եւ կամ այլ վերականգնողական էներգիաների միջոցով:

Պ: Ես չգիտեմ թէ պրն. Դուրեանը ինչքանով է ուսումնասիրել հայաստանի կարողութիւններն ու հնարաւորութիւնները: Հայաստանը իր տարածքով համարւում է մի փոքր բայց զարգացող տնտեսութիւն ունեցող երկիր, որը եւ զուրկ է նաւթի ու գազի բնական աղբիւրներից: Դրան պիտի աւելացնել այն իրականութիւնը, որ երկրի երկու սահմանները փակ են եւ բնականաբար Կասպից ծովի նաւթին ձեռնահասութիւն չունի: Գալով վերականգնողական էներգիաների հարցին պիտի ասել թէ անձնապէս թերահաւատ եմ թէ իրոք հայաստանը կարող է ջրածնի միջոցով ապահովել իր էնրգիայի բոլոր կարիքները: Այս բոլորից անկախ, Հայաստանը մի անկախ երկիր է եւ անկախութիւնը միայն քաղաքական անկախութեամբ չի բնորոշւում այլ կարեւոր դերակատարութիւն ունի նաեւ տնտեսական անկախութիւնը: Հայաստանի հանրապետութիւնը տարիների փորձառութիւն ունի ատոմական էներգիայի արտադրութեան, արտածման եւ օգտագործման գործում: Իմ կարծիքիվ ներկայում հնարաւոր է բարենորոգել Մեծամօրի ատոմակայանը եւ կամ միջազգային ֆինասաւորումներով, կառուցել մի նոր եւ արդի ատոմակայան: Հայաստանը փոքր երկիր է եւ եթէ չյաջողի էներգիայի որլորտում անկախութիւն ունենալ, միշտ կախւած պիտի լինի այլ երկրնըրին եւ արդիւնքում կը դառնայ այդ երկրների գերին:
Ատոմական էներգիայի գիտութիւններով օժդւածութիւնը կարելի է համարել մի երկրի զարգացման կարեւոր ազդակներից մէկը եւ եթէ հայաստանը ձգտում է հասնել ազատ, անկախ եւ զարգացած տնտեսութեանը ուրեմն պիտի խիստ կարեւորութիւն դարձնի ատոմական էներգիայի գիտութեանը, որովհետեւ այսօր ճարտարագիտութեան բոլոր ասպարէզները խիստ կարիք ունեն էլեկտրականութեանը եւ այդ կարեւոր կարիքը հոգալու համար հնարաւոր չի ապաւինել միայն ջրածնին եւ այլ ուրիշ վերականգնողական էներգիաներին:

Հ: Հայաստանում նոր ատոմակայանի կառուցման հարցում մի տեսակետ գոյութիւն ունի որը ասում է թէ հնարաւոր է հայաստանում կառուցել մի նոր ատոմակայան կոմպլեմենտար սկզբունքով, այսինքն, վառելանիւթը ստանալ Ռուսաստանից, տեխնոլոգիան Ֆրանսիայից եւ ֆինանսը ԱՄՆ-ից: Ձեր կարծիքով նմանօրինակ նախագիծը նպատակահարմա՞ր է:

Պ: Այսօրւայ իրականութեան մէջ ԱՄՆ, Եւրոպան եւ Ռուսաստանը զանազան այլ հարցերում իրար հետ տարակարծութիւն ունեն, ուրեմն ինչպէ՞ս հնարաւոր է այդ երեքի հետ համարգործակցել մի ընդհանուր նախագծի շուրջ եւ հասնել դրական արդիւնքների. Լաւագոյն դէպքում դառնալու է Իրանի Բուշեհրի ատոմակայանի նման: Եթէ նոր ատոմակայանի կառուցման կարիքները հոգալու նպատակով դիմեն երեք տարակարծիք երկրների, որը բոլորս գիտենք թէ նրանք մեր տարածաշրջանում իրարամերժ շահեր են հետապնդում, արդիւնքում հայաստանը կախւած կը մնայ ոչ թէ մէկ այլ երեք երկրից: Պատկերացրեք թէ ինչ իրավիճակ է առաջանալու: Այո, այդ երկրները ատոմական գիտութիւններ ունեն եւ կարող են ցանկացած երկրի օգնել այդ ուղղութեամբ, բայց վերոյիշեան նախագծով նրանք փորձում են զանազան ճնշամիջոցներ ձեռք բերել հայաստանում, որը իմ կարծիքով դա լիովին իրենց օգտին է եւ հայաստանի ժողովրդի վնասին:
Այդ նախագիծը կարող է թղթի վրայ շատ հետաքրքիր լինել բայց տրամաբանական եւ իրատեսական առումով, ինչպէս պատմական փորձն է ապացուցել, հնարաւոր չէ իրագործել դա:

Հ: Այս խնդրում Իրանը ի՞նչ ձեւերով կարող է օժանդակել Հայաստանին:

Պ: Իրանը յայտարարել է թէ ձեռք է բերել ատոմական գիտութիւններ եւ պատրաստ է այդ գիտութիւնները խաղաղասիրական աշխատանքների նպատակով փոխանցել այլ երկրներին: Նախագահ Ահմադինեջադը բազմիցս յայտարարել է թէ «իրանը ատոմական գիտութիւնների ոլորտում պատրաստ է օժանդակել իր բոլոր հարեւններին», այդ հարեւնների շարքում է նաեւ Հայաստանը, որը նաեւ տարածաշրջանում համարւում է իրանի ռազմավարական կարեւոր դաշնակիցներից մէկը: Իրանի համար մեծ ուրախութիւն եւ հպարտանք է, որ հնարաւորութիւն ունի իր խաղաղասիրական ատոմական էներգիայի գիտութեամբ օժանդակել հարեւան երկրներին: