Հանդարտ յեղափոխութիւն

Մարելո՞ւ է «Արդարութիւն եւ զարգացում» կուսակցութեան լոյսը

ԱՐԹԻՆ ԱՌԱՔԵԼԵԱՆ

Մարտի 31-ին Թուրքիայի Սահմանադրական դատարանն ընդունեց քննարկել գլխաւոր դատախազի կողմից իշխող կուսակցութեան՝ «Արդարութիւն եւ զարգացում»-ի աշխատանքների դէմ մղւած հայցագիրը:
«Արդարութիւն եւ զարգացում» կուսակցութիւնը մեղադրւում է իր կրօնական թեքումների պատճառով, որը ուղղակի հակասում է Թուրքիայի աշխարհական եւ ոչ-կրօնական հիմունքներին: Պիտի աւելացնել, որ սոյն դատարանը միաժամանակ օրակարգ է դարձրել նաեւ երկրի նախագահ Աբդուլլահ Գիւլին վերագրւած յանցանքների հարցը:
Ճիշտ է, որ Սահմանադրական դատարանի որոշումը սոսկ վերաքննութեան նպատակով է առնւած, եւ «Արդարութիւն եւ զարգացում» կուսակցութիւնը պաշտպանւելու հնարաւորութիւն ունի, բայց այդ հայցագրի լոկ քննութիւնն էլ բաւական է, որ պատճառ դառնայ Թուրքիայում պայմանների փոփոխութեանը: «Արդարութիւն եւ զարգացում» կուսակցութիւնը կազմալուծելու համար Սահմանադրական դատարանի վերջնական դատավճիռը կարելի է ձգձգել մինչեւ վեց ամիս:
Թուրքիայի գլխաւոր դատախազ Աբդուլռահման Եալչին Քայան իր հայցագրում պահանջել է, որ հինգ տարւայ համար «Արդարութիւն եւ զարգացում» կուսակցութեան 71 բարձրաստիճան անհատներին, որոնց մէջ ներառւած են նաեւ վարչապետ Էրդողանն ու նախագահ Գիւլը, զրկել բոլոր քաղաքական աշխատանքներից ու պաշտօններից: Նախապէս յայտարարւել էր, որ եթէ Սահմանադրական դատարանը այդ հայցագիրը քննարկելու որոշում ընդունի, «Արդարութիւն եւ զարգացում» կուսակցութիւնը հնարաւորութիւն կունենայ մինչեւ մէկ ամիս դատարանին ներկայացնել իր պաշտպանական գրութիւնը:
Թուրքիայի սահմանադրական դատարանի որոշումը միջազգային շրջանակների խիստ հակազդեցութեան պատճառ դարձաւ: Եւրոմիութիւնը զգուշացրեց, որ այդ հայցագրի քննարկումը կարող է բացասական ազդեցութիւն թողնել Թուրքիայի Եւրոմիութեանն անդամակցելու գործընթացի վրայ: Այդ ուղղութեամբ Եւրոյանձնաժողովը իր հաղորդագրութեամբ յայտարարեց, թէ «Արդարութիւն եւ զարգացում» կուսակցութեան կազմալուծելու համար ոչ մի պատճառ գոյութիւն չունի: Յանձնաժողովը իր հաղորդագրութեան շարունակութեան մէջ աւելացրեց, թէ ընդհանրապէս որեւէ քաղաքական կուսակցութեան կազմալուծման գործընթացը մի երկարատեւ գործընթաց է, որը պիտի կատարւի զանազան արգելափակումներից յետոյ: Մի քաղաքական կուսակցութեան կազմալուծումը միայն այն պահին արդարացի կը լինի, երբ տւեալ կուսակցութիւնը բրտութեան կողմնակից է եւ կամ Սահմանադրութեանը յաղթելու նպատակով բրտութիւնը որպէս քաղաքական միջոց է օգտագործում, որոնցից ոչ մէկը չի նկատւել «Արդարութիւն եւ զարգացում» կուսակցութեան պարագայում:
Այս ուղղութեամբ «Հիւրրիէթ» օրաթերթի վերլուծաբանը Թուրքիան բաժանելով երկու մասի՝ լայիքների ու «Արդարութիւն եւ զարգացում» կուսակցութեան կողմնակիցների, գրում է, թէ երկու կողմը մտել են մի պայքարի մէջ, որի ընթացքում պայքարում են յանուն ժողովրդավարութեան, եւ միակ տարբերութիւնը, որ նրանց միջեւ գոյութիւն ունի, դա ժողովրդավարութեան տարբեր ու մասամբ իրարամերժ բացատրութիւնն է: Նա Թուրքիայի ապագան երեք իրավիճակով է նախատեսում, եւ շարունակութեան մէջ գրում է՝ կամ պայքարող կողմերից մէկը յաղթելու է միւսին, կամ երկու կողմը մի ընդհանուր եզրի են հասնելու եւ կամ մի ոչ-ժողովրդավարական ուժ այդ պայքարը աւարտին հասցնելու համար՝ ասպարէզ է իջնելու: Թուրքիայի ապագան եւ նամանաւանդ Եւրոմիութեանն անդամակցելու գործընթացը պայմանաւորւած է այդ պայքարի աւարտով:
«Արդարութիւն եւ զարգացում» կուսակցութիւնը, որ յաջողել էր 2007-ի յուլիսի 22-ին երկար պայքարից յետոյ ձեռք բերել խորհրդարանի մեծամասնութիւնը եւ միայնակ ուժով կառավարութիւն կազմել, այժմ կազմալուծման սեմին է: Բնական է, որ նմանօրինակ դէպքը խեղաթիւրելու է Թուրքիայի միջազգային տիպարը:
Թուրքիայի վարչապետ ու «Արդարութիւն եւ զարգացում» կուսակցութեան ղեկավար Ռեջեբ Թայիբ Էրդողանը երկրորդ անգամ է, ինչ մատնւել է քաղաքական լուրջ ճգնաժամի: Նա առաջին անգամ 1997-ի Նեջմէդդին Էրբաքանի ղեկավարած «Բարօրութիւն» կուսակցութեան կողմից նշանակւեց Ստամբուլի քաղաքապետ: Նրանով հանդերձ, որ «Բարօրութիւն» կուսակցութիւնը վայելում էր Թուրքիայի ժողովրդի մեծամասնութեան հովանաւորութիւնը, բայց իր իսլամական թեքումների պատճառով՝ կազմալուծւեց:
Էրդողանը, որ «Բարօրութիւն» կուսակցութեան բարձրաստիճան անհատներից էր, բազմաթիւ դասախօսութիւններ կազմակերպեց, որոնցից մէկի ընթացքում արտասանեց մի բանաստեղծութիւն եւ դատապարտւեց 10-ամսեայ ազատազրկման: Նա 1999-ի մարտից մինչեւ յուլիս ամիսները միայն անցկացրեց բանտում:
Սա վարչապետ Էրդողանի համար համարւում է որպէս քաղաքական առաջին ճգնաժամը, որը աւարտւեց իր օգտին, եւ նա «Բարօրութիւն» կուսակցութեան աւերակների վրայ հիմնեց «Արդարութիւն եւ զարգացում» կուսակցութիւնը:
Այժմ վարչապետ Էրդողանը երկրորդ անգամ մատնւել է քաղաքական լուրջ ճգնաժամի, որի ընթացքում ըստ քաղաքական վերլուծաբանների՝ աւարտւելու է միայն Թուրքիայի վնասին:
«Արդարութիւն եւ զարգացում» կուսակցութեան լուծարումը կարող է մէկ անգամ եւս աւարտւել Էրդողանի օգտին եւ ինչպէս «Բարօրութիւն» կուսակցութեան մնացորդները հիմք դրեցին «Արդարութիւն եւ զարգացում» կուսակցութեանը, որը աւելի հզօր դիրքերով քաղաքական ասպարէզ իջաւ, «Արդարութիւն եւ զարգացում» կուսակցութեան լուծարումը նաեւ կարող է աւարտւել մի նոր, բայց նոյն գաղափարախօսութեամբ օժտւած կուսակցութեան կազմաւորմամբ, որը, բնականաբար, ժողովրդի աւելի մեծ զանգւածի հովանաւորութիւնը վայելելով՝ քաղաքական դաշտ է իջնելու:
Այս իրավիճակը նորութիւն չէ Թուրքիայի համար: Երբ Թուրքիան փորձել է մօտենալ ժողովրդավարական կարգերի, հակաժողովրդավարական եւ ազգայնամոլական ուժերի միջոցով մի կերպ մատնւել է ճգնաժամի: Լայիք եւ ազգայնամոլ հոսանքները այն ժամանակ են յաջողել Թուրքիայում, երբ Եւրոպայի ու ԱՄՆ-ի եւ մասամբ Թուրքիայի ժողովրդի հովանաւորութիւնն են վայելել, այն, ինչ, որ այս անգամ չի պատահել իրենց:
Ուրեմն՝ այս պայքարի աւարտը տեսնելու համար՝ պիտի սպասել Թուրքիայի Սահմանադրական դատարանի վերջնական դատավճռին: