Գործնապաշտ դարձած գաղափարապաշտը

Հրաժարո՞ւմ թէ պաշտօնանկութիւն

ԱՐԹԻՆ ԱՌԱՔԵԼԵԱՆ

Երբ Իրանի դիւանագէտները պատրաստւում էին ատոմական նախագծի ուղղութեամբ Հռոմում հանդիպել Խաւիէր Սոլանային, լրատու ցանցերի թէժ լուրերում յայտնւեց սպասւած եւ ոչ-շատ անակնկալ մի լուր՝ «Իրանի Ազգային անվտանգութեան խորհրդի քարտուղար Ալի Լարիջանին հրաժարւեց իր պաշտօնից»:
Սա անակնկալ չէր քաղաքագէտների համար, ճիշտ այն պատճառով, որ այլեւս որինաչափ դարձած «Ամէն շշուկ սուտ չէ եւ իրականանալու համար կարիք ունի ժամանակի» հասարակական ասացւածքը, կրկին իրականութիւն դարձաւ: Ամիսներ էր, ինչ շշուկ էր տարածւում թէ Ալի Լարիջանին ցանկանում է հրաժարւել իր պաշտօնից, բայց ամէն անգամ չէր ընդունւում նախագահ Ահմադինեժադի կողմից, ի վերջոյ, շշուկներն իրականութիւն դարձան, երբ Լարիջանիի հրաժարումից անմիջապէս յետոյ՝ Ահմադինեժադը Ջալիլիին նշանակեց Ազգային անվտանգութեան խորհրդի քարտուղար:
Կառավարութեան խօսնակ Էլհամը իր յայտարարութեան մէջ յայտնեց, թէ Ալի Լարիջանին իր անձնական դժւարութիւնների պատճառով՝ հրաժարւել է իր պաշտօնից: Բայց, այս պատճառը, այն էլ երկրի քաղաքական խիստ կարեւոր օրերում, համոզիչ չէր եւ մի կերպ ընկալւում էր որպէս անարգանք՝ սեփական ժողովրդի հանդէպ: Այդ պատճառով էլ մի քանի օր անց Լարիջանին մամուլին ասաց, թէ ինչքան իմ մէջ փնտրում եմ անձնական դժւարութիւն, չեմ գտնում: Լարիջանիի այս յայտարարութիւնը եկաւ լրացնելու խորհրդարանի փոխնախագահ Բահոնարի խօսքերը, թէ այլեւս Ահմադինեժադ-Լարիջանիի համագործակցութիւնը հնարաւոր չէր:Լարիջանին նախագահական ընտրութիւններում մրցակից էր Ահմադինեժադին, բայց պատկանում էր նոյն Ահմադինեժադի Արմատական թեւին:
Երբ Ահմադինեժադն ընտրւեց երկրի նախագահ, անմիջապէս փոխեց Անվտանգութեան խորհրդի քարտուղար Ռոհանիին՝ Լարիջանիին որպէս նոր քարտուղար հոգեւոր առաջնորդին ներկայացնելով: Լարիջանին եւ նոյնպէս Ահմադինեժադը իրենց պաշտօնավարութեան առաջին օրերից երեւան եկան որպէս իդէալիստներ՝ քննադատելով նախկին կառավարութիւններին ու ատոմական խնդրով բանագնաց խմբին: Լարիջանիի հրաժարականը գալիս է փաստելու այն իրականութիւնը, որ այս երկու տարւայ ընթացքում երբ Լարիջանին բազմիցս հանդիպել է միջազգային զանազան դիւանագէտների ու մօտկից ծանօթացել է Իրանի ատոմական թղթածրարին, մի կերպ ասես դարձել է գործնապաշտ (պրագմատիստ), ինչը նաեւ կարելի է համարել նրա եւ Ահմադինեժադի անհամաձայնութեան գլխաւոր դրդապատճառը: Նոյն այս պրագմատիստ դարձած նախկին իդէալիստի ջանքերով էր, որ բարելաււեցին Իրանի ու ՄԱԳԱՏԷ-ի յարաբերութիւնները, այն հեռանկարով, որ Իրանի թղթածրարը պիտի վերադառնայ ՄԱԳԱՏԷ: Նաեւ նրա երկարատեւ աշխատանքի հետեւանքն էին Իրան- Իրաք- ԱՄՆ եռակողմ բանակցութիւնները եւ այդ ուղղութեամբ նաեւ Իրանի դէմ երրորդ բանաձեւի հաստատման կասեցումը:
Բայց թէ ինչու նախագահ Ահմադինեժադի եւ նրա քաղաքականութիւններին յարող Լարիջանիի մինջեւ ծագեց այնպիսի անհամաձայնութիւն, որը եւ յանգեց վերջնիս հրաժարականին:Երբ 2005-ի սեպտեմբերին Ահմադինեժադը ստանձնեց նախագահական պաշտօնը, Իրանի Ազգային անվտանգութեան խորհրդի փորձառու քարտուղար Ռոհանին, որը այդ պաշտօնում աշխատել էր շուրջ 16 տարի, նախագահի ծայրայեղական ուղղւածութիւնը տեսնելով ու նաեւ ծանօթ լինելով արմատականների գործելաոճին, որը տիրում էր խորհրդարանում եւ այլեւս հաստատւել էր նաեւ կառավարութեան կազմում, ինքնակամ հրաժարւեց իր պաշտօնից՝ տեղը զիջելով Ալի Լարիջանիին: Լարիջանին ստանձնելով Անվտանգութեան խորհրդի քարտուղարութիւնը, ինչպէս նախագահ Ահմադինեժադը, իրեն ամրագրելու համար սկսեց քննադատել նախկին կառավարութիւններին ու մասնաւորապէս նախկին բանագնաց խմբի գործունէութիւնը՝ ասելով, թէ նախկինները մարգարիտ տւեցին Արեւմուտքին, փոխարէնը ստացան միայն քաղցրաւենիք: Նա այս գնահատականը տւեց նախկին կառավարութեան կողմից ստորագրւած Փարիզի եւ Սաադաբադիի (Թեհրանի) պայմանագրերին: Լարիջանին մինչեւ իր պաշտօնավարութեան վերջին օրերը հանդէս էր գալիս մերթ ռադիկալ եւ մերթ նուրբ ու հաշտւողական ոճով, բայց ժամանակի անցումով, երբ միջազգային տրամադրութիւններն աւելի սրւեցին Իրանի դէմ, Լարիջանին եւս մեղմացրեց իր դիրքերն ու մերւեց նախկին բանագնաց խմբի տեսակէտներին, այսինքն՝ ատոմական աշխատանքների ժամանակաւոր կասեցում եւ սահմանափակ գործունէութիւն: Այլեւս փոխւել էր Լարիջանին ու դարձել աւելի գործնապաշտ իրատես՝ քան գաղափարապաշտ: Այդ ընթացքում էր , որ նախագահ Ահմադինեժադը սկսեց իր արտայայտութիւնները՝ ատոմական թղթածրարի ուղղութեամբ՝ ասելով, թէ Իրանը երբեք, անգամ մէկ վայրկեան չի կասեցնելու ուրանի յագեցման աշխատանքը: Նա անգամներ զանազան բեմերից յայտարարեց, որ Իրանի ատոմական ծրագրի «գնացքը» չունի արգելակ եւ անսասան գնում է դէպ առաջ: Ահմադինեժադը այդ օրերում խիստ քննադատեց այն անձանց, որոնք վախով են բանակցում Արեւմուտքի հետ ու բազմիցս յայտարարեց, թէ Իրանը հասել է ատոմական ծրագրի գագաթնակէտին եւ այլեւս աւարտւած պիտի համարել դա: Բոլորին պարզ յայտնի էր թէ, երկրի նախագահը իր այդ խօսքերով ում է թիրախ դարձնում:Ահմադինեժադի ու Լարիջանիի անհամաձայնութեան վերջին դրսեւորումը եղաւ այն ժամանակ, երբ Լարիջանին յայտարարեց, որ Ռուսաստանի նախագահն իր հետ Թեհրան է բերել մի յատուկ առաջարկ՝ ատոմական խնդրով, որը Ահմադինեժադը յաջորդ օրը հերքեց:
Լարիջանիի հրաժարականի պատճառների մի այլ վարկածն էլ այն է, թէ անկախ արմատական խմբակցութիւններն ու անհատները, ինչպիսին են՝ Թեհրանի քաղաքապետ Ղալիբաֆն ու Համակարգի նպատակայարմարութիւնը բնորոշող ժողովի քարտուղար Մոհսէն Ռեզային, այն կարծիքի են, թէ խորհրդարանական առաջիկայ ընտրութիւններին պիտի մասնակցել համախմբւած ձեւով, ուրեմն՝ պիտի աւելի ուշադրութիւն դարձւի ներքին հարցերին՝ քան արտաքին: Այս օրերում աջ թեքում ունեցող թեւը մի կերպ մասնատւած է եւ Լարիջանիի նման փորձառու ու աջերի մօտ աւելի համբաւ վայելող անհատը կարող է համախմբել անկախ աջերին՝ ընտրութիւններում յաջողութեան հասնելու համար:

Ատոմական ծրագրի հեռանկարները

Ինչպէս յօդւածի սկզբում նշեցի, Ահմադինեժադի եւ Լարիջանիի միջեւ գոյացած անհամաձայնութիւնը նոր երեւոյթ չէր, ու այդ պատճառով էլ՝ Լարիջանիի հրաժարականը այսպէս ասած՝ անակնկալ չհամարւեց: Շուրջ 10 ամիս առաջ «Համշահրի» (Համաքաղաքացի) օրաթերթը, որ ղեկավարւում է Ազգային անվտանգութեան խորհրդի խօսնակ Հոսէյն Էնթեզամիի միջոցով, իր վերլուծութեան մէջ այսպէս գրեց. «Համարեա 2005-ի ապրիլ ամսից կազմւեց մի զուգահեռ այլ հոսանք ու դիւանագիտութիւն, որն իր ստւերն է տարածել ատոմական հնարագիտական դիւանագիտութեան վրայ, որը սպառնալիք է այդ ոլորտի ձեռքբերումների համար: Այս զուգահեռ դիւանագիտութիւնը, յատկապէս նախագահի զանազան արտայայտութիւններով, պարզապէս ատոմական դիւանագիտութիւնը հանեց ձեռքբերւած հաւասարակշիռ հունից, այնպէս, որ Իրանի թղթածրարը, որ առաջարկւած փաթեթին դրական պատասխանելով՝ դուրս էր գալիս ՄԱԿ-ի Անվտանգութեան խորհրդից, թէժ յայտարարութիւնների միջոցով նորից կասկածի մատնւեց եւ դրա արդիւնքում Իրանի դէմ երկու բանաձեւեր հաստատւեցին»: Այդ վերլուծութիւնը Լարիջանիի դիւանագիտութիւնը որակեց որպէս հնարագիտական եւ Ահմադինեժադի դիւանագիտութիւնը որպէս սուր արտայայտութիւնների վրայ հիմնւած:
Վերոյիշեալ յօդւածը առաջինն էր, որ թափանցիկ կերպով քննադատեց նախագահ Ահմադինեժադի դիւանագիտութիւնը եւ նրա սուր յայտարարութիւնները համարեց գլխաւոր դրդապատճառը Իրանի դէմ հաստատւած ՄԱԿ-ի Անվտանգութեան խորհրդի երկու բանաձեւերի: Բայց, Ահմադինեժադը, որ փաստել է, որ իրեն հասցէագրւած որեւէ քննադատութիւն անպատասխան չի թողնում, անմիջապէս պատասխանեց Լարիջանիի խօսնակի յօդւածին: Մի քանի օր անց Ահմադինեժադի կառավարութեան խօսնակ Ղոլամհոսէյն Էլհամը լրագրողներին յայտարարեց, որ «Իրանի ատոմական դիւանագիտութեան դիրքորոշումները ճշտւում են միայն հանրապետութեան նախագահի միջոցով»: Ուրեմն՝ Էլհամի յայտարարութեամբ՝ Իրանի դիրքորոշումներն այն են, ինչ յայտարարել է նախագահը եւ դա սառը ջուր թափեց Լարիջանիի կողմնակիցների վրայ, որոնք կարծում էին, թէ կարող են Ահմադինեժադին համոզել հրաժարւել իր ծայրայեղական յայտարարութիւններից:Ուրեմն՝ աւանդական պահպանողականների ջանքերն ապարդիւն մնացին ու Լարիջանին իր տեղը զիջեց արտգործնախարարութեան Եւրոպա-Ամերիկա բաժնի խորհրդական ու Ահմադինեժադի դասախօսութիւնները կազմող Սաիդ Ջալիլիին:
Այս փոփոխութիւնից անմիջապէս յետոյ թէ՛ Ահմադինեժադը եւ թէ՛ Լարիջանին յայտարարեցին, որ Անվտանգութեան խորհրդի քարտուղարի ու ատոմական խնդրով բանագնացի փոփոխութիւնը ոչ մի կերպ չեն ազդելու բանակցութիւնների ընթացքի վրայ:
Բայց, արդեօք իրականում այդպէ՞ս է:
Լարիջանիի դիւանագիտութիւնը, իրօք, պիտի որակել հնարագիտական: Նրա ռազմավարութիւնը հետեւեալն էր՝ ատոմական տագնապը հասցնել գագաթնակէտի, ապա դիմացնից ստանալ առաւելագոյն արտօնութիւններ եւ ի վերջոյ տագնապը կասեցնել մեղմ երանգով: Նոյն այս հնարագիտական դիւանագիտութեամբ էր, որ Լարիջանին զգալի յաջողութիւնների էր հասել, որն այսպէս թէ այնպէս աննկատ մնաց, երբ Ահմադինեժադը իր անզիջող յայտարարութիւններով հակազդեց Լարիջանիի ձեռքբերումներին:
Այս երեւոյթը պարզում է, որ Ահմադինեժադն ու նրա պաշտպանները մտադիր չեն Արեւմուտքի հետ բանակցութիւնների աւարտին կասեցնել ուրանի յագեցման գործընթացը:Լարիջանիի հեռանալով՝ աւանդական պահպանողականները կորցրեցին իրենց ամենակարեւոր ուժային յենակ Ազգային անվտանգութեան խորհուրդը, իսկ Ահմադինեժադի արմատական թեւը աւելիով ուժեղացրեց իր դիրքերը, այն, ինչ սկսւեց Ահմադինեժադի պաշտօնավարութեան առաջին իսկ օրերից, երբ բազմաթիւ պաշտօնավարներ իրենց պաշտօնը զիջեցին նախագահի մերձաւորներին: Այս ուղղութեամբ Համակարգի նպատակայարմարութիւնը բնորոշող ժողովի խօսնակ Մոհսէն Ռեզայիին վերագրւող արգելափակւած «Բազթաբ» (Արձագանգ) լրատու կայքէջի ուղին շարունակող «Թաբնաք» (Լուսաշող) կայքէջը անդրադառնալով Լարիջանիի հրաժարականին՝ յայտարարեց՝ «Հրաժարւեց (կամ պաշտօնանկ եղաւ) Անվտանգութեան խորհրդում յեղափոխութեան առաջնորդ այաթ. Խամենէիի խորհրդական ու ներկայացուցիչը՝ Ալի Լարիջանին»: Այս տեսակ յայտրարութիւնները լրացնում են նոյն շրջանառւող այն տեսակէտները, թէ աւանդական պահպանողականները աստիճանաբար կորցնում են իրենց ազդեցիկ դիրքերը:
Ուրեմն՝ հնարաւոր չէ հաւատալ այն խօսքերին, թէ Անվտանգութեան խորհրդի քարտուղար եւ գլխաւոր բանագնացի փոփոխութեամբ՝ չեն փոխւելու Իրանի դիրքորոշումներն ու դիւանագիտութիւնը՝ մասնաւորապէս՝ ատոմական խնդրի մասին: Բայց, թէ դա ինչպիսի երանգ կը ստանայ՝ կախում ունի ժամանակից: Արդեօք Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի բերած առաջարկները, որոնք, ըստ երեւոյթին, դեռ չեն բացայայտւել, կարո՞ղ են փոխել Իրանի ատոմական թղթածրարի ու նախագահ Ահմադինեժադի ուղղւածութիւնը, թէ ոչ:
Դրա մասին կը խօսեմ յաջորդ յօդւածում:

Յօդւածը տպագրւել է Հայաստանում հրատարակւող
«Երրորդ Ուժ Պլուս» շաբաթաթերթի թիւ 6 համարում

Նաեւ

Թեհրանի Ալիք օրաթերթում