Չինաստան՝ արթնացող աժդահան

ԱՐԹԻՆ ԱՌԱՔԵԼԵԱՆ

Չինաստանը Խ. Միութեան փլուզումից կարեւոր դասեր ստացաւ եւ գիտակցեց, որ ուժային պայքարը չպիտի սահմանափակել միայն զինամթերքի ոլորտում, որի արդիւնքում հնարաւոր է՝ փլուզւեն երկրի տնտեսական ու քաղաքական կարգերը: Մի խօսքով՝ Չինաստանը ԱՄՆ-ի ռազմական համակարգի հետ համաչափ մրցակցութեան փոխարէն՝ որդեգրեց անհամաչափ մրցակցութեան ռազմավարութիւնը: Անհամաչափ պայքարի զարգացած տարբերակը երեւան եկաւ ԱՄՆ-Վիետնամ պատերազմի օրերում, երբ ոտաբաց ռամիկները յաղթեցին աշխարհի գերհզօր ռազմամեքենային: Չինացի մտաւորականները տւեալ ռազմավարութիւնից ներշնչւած՝ ձեւակերպեցին մի տեսութիւն, որի համաձայն՝ ԱՄՆ-ի գերզարգացած տեխնոլոգիայի դէմ ուղղակի եւ համաչափ պայքարի փոխարէն՝ պիտի որդեգրել անուղղակի եւ ոչ-համաչափ պայքար, ուր կարելի կը լինի օգտւել չինացի անսահման աշխատող ներուժը: Չինացի երկու գեներալների կողմից հրատարակւած «Անսահմանափակ պատերազմ» (Unrestricted warfare) գիրքը, որը նաեւ վերահրատարակւեց 2001-ին, մանրամասն ձեւով բացատրում է այդ տեսութիւնը: Նշելի է, որ սոյն գիրքը հրատարակւել էր 2001-ից մի քանի տարի առաջ եւ նախատեսել էր սեպտ. 11-ի նման մի պատահար՝ ԱՄՆ-ում:

Գրքի գլխաւոր առանցքը հիմնւած է այն իրականութեան վրայ, թէ «ԱՄՆ-ի գլխաւոր թուլութիւնն այն է, որ նա չափից աւելի յենւել է իր ռազմական ուժի վրայ»:

Հեղինակների համաձայն՝ այդ խնդիրը պատճառ է դարձել, որ ԱՄՆ-ն տնտեսական եւ քաղաքական պայքարի դաշտում տեղքայլ արձանագրի ու ռազմական ուժը իր ռազմավարութեան առանցքը դարձելով՝ այլ ոլորտներում եւ յատկապէս միջազգային յարաբերութեան ոլորտում կուրօրէն գործի:Երկրորդ աշխարհամարտից յետոյ այն, ինչ որ պատճառ դարձաւ, որ ԱՄՆ-ն աշխարհում ծաւալի իր ազդեցութիւնն ու հզօրութիւնը, «Made in U.S.A.» պարզ նախադասութիւնն էր: Սոյն ապրանքանիշը, աշխարհի տնտեսութիւնը խորտակելով իր մէջ, դարձաւ նաեւ բարեկեցութեան ու բարօրութեան խորհրդանիշ: Չինաստանը լաւ ըմբռնեց այդ նախադասութեան կարեւորութիւնը, բայց Ամերիկան՝ ոչ: Այսօր եթէ մտնէք «Վալ մարթ» կոչւած ամերիկեան ամենահսկայ վաճառատեղիները, որոնք տարեկան մօտ 400 միլիարդ դոլար եկամուտ եւ աւելի քան 2 միլիոն աշխատակիցներ ունեն, դժւար թէ գտնէք ամերիկեան ապրանքներ եւ բոլոր պահարանները միայն լցւած են չինական ապրանքներով:

Տնտեսական պատերազմը գտնւում է «Անսահմանափակ պատերազմ» գրքի առաջարկած ռազմավարութիւնների առաջին տեղում: Գրքի հեղինակները մատնանշելով 1997-ին Կորէայի, Թայլանդի, Ինդոնեզիայի եւ Մալայզիայի տնտեսական խիստ տագնապը՝ եզրակացնում են, որ եթէ մի միլիարդատէր (ՋորջՍորոս) կարող է առասպելական շահոյթի հասնելու համար՝ ծունկի բերել ասիական զարգացած երկրներին, ինչո՞ւ Չինաստանը չկարողանայ նոյնը անել Ամերիկայի հանդէպ: Չինաստանը դիտաւորեալ իր դրամի արժէքը ցածր պահելով եւ միլիոնաւոր մարդուժի ներուժն օգտագործելով՝ այնքան էժան ապրանք է արտածել ԱՄՆ, որի արդիւնքում Ամերիկան մօտ 1.4 տրիլիոն դոլար պարտական է մնացել Չինաստանին, եւ օրական 1 միլիարդ դոլար աւելանում է այդ գումարին: Պարզ ասած՝ Չինաստանը իւրաքանչիւր ամերիկացու 4000 դոլար պարտք է տւել, որ նրանք հնարաւորութիւն ունենան վայելել «ամերիկեան» կոչւած կենսաձեւը:

Սա այն ճշգրիտ տրամաբանութիւնն է, որ «Կիաօ լիանգ»-ն ու «Վունգ չինզգօ»-ն ձեւաւորել են իրենց գրքում:Երբ 2001-ին «ահաբեկչութեան դէմ պատերազմը» բռնկւեց, ամերիկացի մտաւորականները մտադիր էին «նորպահպանողական» վարդապետութեան միջոցով ԱՄՆ-ին վերածել աշխարհի միակ եւ ամենահզօր տիրակալի: Այդ իսկ պատճառով՝ նրանք 21-րդ դարը անւանեցին «նոր ամերիկեան դարաշրջան»: Բայց, այն, ինչ որ իրականացաւ 2003-ի մարտին՝ Իրաք ներխուժելով, հակառակ արդիւնքը տւեց եւ օր օրին թուլացան ԱՄՆ-ի տիրակալութեան ծաւալներն ու ի վերջոյ, Ասիայի արեւելքում երեւան եկաւ մի նոր ուժ, որը յաւակնում է դառնալ 21-րդ դարի տիրակալը:

2027-ին Չինաստանը անցնելու է ԱՄՆ-ից ու դառնալու է մոլորակի ամենահզօր տնտեսութիւնը: 1.5 միլիարդ բնակչութիւն ունեցող Չինաստանը իր երկնիշ զարգացումով՝ նախընթաց չունեցող արագութեամբ փոխակերպում է ոչ միայն իր, այլ նաեւ՝ աշխարհի պատկերը: Չինաստանը այսօր աշխարհի ամենահարուստ դրամական պաշարն ունի (1800 միլիարդ դոլար), որի պատճառով էլ Չինաստանի ազդեցութիւնն ու ներկայութիւնը արագօրէն ծաւալւում է Աֆրիկայում, Լատին Ամերիկայում եւ Ասիայում: Այլեւս ուր որ գնաք առեւտուր անելու՝ կը հանդիպէք մի չինացու, որը մեծ դրամագլխով աւելի շուտ ներկայացել է այնտեղ: Այս ընթացքում այն, ինչ որ հետաքրքրական է, այն է, որ ԱՄՆ-ն ամենուր փորձում է ապացուցել, որ Չինաստանը լիովին տրւել է արեւմտեան տնտեսական ու մշակութային մոդելին եւ փորձում է դառնալ արեւմտեան արժէքների լիակատար հասարակութիւն: Սա այն սուտն է, որը Արեւմուտքը երկու դար շարունակ փորձում է համոզել աշխարհին, թէ արդիականութիւնն ու արդիականացումը համազօր են արեւմտեանականութեան:

Չինաստանը միայն մի երկիր չէ, այլ մի քաղաքակրթութիւն է, որը խոր արմատներ ունի պատմութեան մէջ:

Չինացիներն ունեն իրենց իւրայատուկ այբուբենը, փիլիսոփայութիւնը, կենսաձեւը, ճաշացուցակը, որը այսօր թէ՛ ԱՄՆ- ում, եւ թէ՛ Եւրոպայում միլիոնաւորներին գրաւում է դէպի իրեն: Չինական քաղաքակրթութիւնը այնքան հզօր է, որ ոչ միայն ստեղծել է իրեն իւրայատուկ զարգացման մոդելը, այլ նաեւ ձեւաւորում է իր իւրատեսակ արդիականութիւնը:

Այն հարցում, որ Չինաստանը ազդւել եւ դեռ ազդւում է Արեւմուտքից, կասկած չկայ, բայց նաեւ չկայ այն համոզիչ ապացոյցը, որ Չինաստանը, հրաժարւելով իր մշակոյթից, լիովին տրւելու է արեւմտեան մշակոյթին: Այսօր չինական մշակոյթը մեծ տարածում է գտել թէ՛ ԱՄՆ-ում, եւ թէ՛ Եւրոպայում, ու արեւմտեան սպառող անհատը խաղաղւելու նպատակով՝ դիմում է չինական փիլիսոփայութեանն ու մշակոյթին:

Բայց, այն, ինչ որ պատմութիւնն է ապացուցում եւ մտահոգում է բոլորին, այն է, որ ԱՄՆ-ն ինչպէս է հակազդելու Չինաստանին՝ որպէս մի նոր գերհզօր երկիր, որը մրցում է իր հետ, որովհետեւ մինչ այսօր ոչ մի տիրակալութիւն առանց արիւնահեղութեան՝ իր տեղը չի զիջել նորին: ԱՄՆ-ի վերջին հարիւրամեայ պատմութիւնը մեզ ապացուցում է, որ Ամերիկան վարակւած է «մնայուն թշնամի» ունենալու մոլուցքով: Այս ընթացքով յաջորդ թշնամին կարող է լինել հէնց Չինաստանը:

Վերջում պիտի աւելացնել, որ այսօրւայ Ամերիկայում բնաւ գոյութիւն չունի «գերակայութիւն» տիտղոսը ուրիշին յանձնելու պատրաստակամութիւնը:

Ֆրանսիս Ֆոկոյաման կոմունիզմի բլոկի փլուզումը համարեց դրամատիրութեան վերջնական յաղթանակը, որը յայտնի եղաւ իր «Պատմութեան աւարտը» գրքով, բայց Չինաստանի աննախընթաց զարգացումը ապացուցում է մի շատ կարեւոր իրականութիւն, որը եւ պիտի ընդունւի Արեւմուտքի կողմից, եւ դա «պատմութեան աւարտը» կոչւած առասպելի աւարտն է: