Թաքուն ձեռքերը վերափոխում են Միջին Արեւելքի դիմանկարը

ԱՐԹԻՆ ԱՌԱՔԵԼԵԱՆ

Վերջին շրջաններում շատ բարդ իրավիճակ է ստեղծւել Իրաքի Քուրդստանում: Հրապարակւած լուրերը ապացուցում են դա: Թեմայի խիստ կարեւորութեան պատճառով՝ հարկաւոր է ուշի- ուշով հետեւել տարածաշրջանում տեղի ունեցող փոփոխութիւններին:Թուրքիային տասնամեակներ շարունակ խանգարել է Քրդական հարցը: Տարիներ է, ինչ ՔԲԿ-ը (PKK) իր զինւած աշխարհազօրայինների միջոցով անապահով է դարձրել Թուրքիայի հարաւարեւելեան շրջանները: Բայց, ի՞նչը պատճառ դարձաւ, որ Թուրքիայի կառավարութիւնը, խորհրդարանի հաւանութիւնը ստանալով, 200 հազար բանակով շարժւի դէպի Թուրքիա-Իրաք սահմանագիծը՝ սպառնալով Իրաքի Քուրդստանի տեղական կառավարութեանը, թէ եթէ չկասեցնի հովանաւորութիւնը ՔԲԿ-ին, կը ներխուժի այդ տարածքները: Արդեօք քուրդ ապստամբները նախկին տարիների համեմատութեամբ՝ աւելի՞ էին աշխուժացել Թուրքիայի դէմ գործողութիւններով թէ աւելի հիմնական դրդապատճառ Թուրքիային մղեց այդ քայլին:
Երեւոյթները քննարկելով՝ պարզւում է, որ կան այլ խնդիրներ, Թուրքիայի դէմ կատարւող ՔԲԿ-ի գործողութիւններից աւելի կարեւոր, որը Թուրքիային դրդեցին աննախընթաց արշաւանք իրականացնել դէպի Իրաքի Քուրդստանի շրջանը, այն, ինչ անգամ նախընթաց չունէր Թուրքիայում գեներալների իշխանութեան ժամանակ:
Ուրեմն՝ ի՞նչ էր այդ զայրոյթի գլխաւոր դրդապատճառը.
1. ԱՄՆ-ն Իրաքի Քուրդստանի տեղական կառավարութեան հետ տնտեսական պայմանագիր կնքելու նպատակով՝ անտեսեց ու շրջանցեց Իրաքի կենտրոնական կառավարութեանը:
2. ԱՄՆ-ն իր ծրագրած Նոր Միջին Արեւելք եւ Իրաքի մասնատման նախագծի բերումով՝ քրդերին հովանաւորում է ամերիկեան զինամթերքով զինելու միջոցով:

* * *

Թուրքիայի կառավարութիւնը ամիսներ առաջ տեղեկացաւ, որ ամերիկեան «Հանթ էներջի» (Hunt energy) նաւթային ընկերութիւնը, որ պատկանում է ԱՄՆ-ի նախագահ Ջորջ Բուշի մերձակից Ռէյ Հանթին, Իրաքի կենտրոնական կառավարութեան դերը անտեսելով՝ նաւթային պայմանագիր է կնքել Իրաքի քրդական տեղական կառավարութեան հետ: Վերոյիշեալ ընկերութեան տնօրէն Ռէյ Հանթը անդամակցում է ԱՄՆ-ի Արտաքին տեղեկատւութեան հարցերով զբաղւող խորհրդին, որը Բուշին խորհուրդներ է տալիս արտաքին տեղեկատւական ու անվտանգութեան հարցերով: Ուրեմն՝ նմանօրինակ ընկերութեան կնքած պայմանագիրը՝ քուրդ տեղական կառավարութեան հետ, այն էլ այն պահին, երբ դեռ չի յստակեցւել Իրաքի նաւթարդիւնաբերութիւնից գոյացած շահերի արդարացի բաժանման կանոնները, մեզ մտածելու առիթ են տալիս, թէ ինչը պատճառ դարձաւ, որ Ռէյ Հանթի ընկերութիւնը Իրաքի կետրոնական կառավարութեան կողմից մտահոգութիւն չզգալով՝ նաւթային պայմանագիր է կնքել Իրաքի քրդական տեղական կառավարութեան հետ:
Պատասխանը պարզ է: Ըստ երեւոյթին, Ռէյ Հանթը մի կերպ տեղեակ էր որոշ պայմանաւորւածութիւնների բովանդակութեան մասին, թէ մօտ ապագայում հնարաւոր է Իրաքի քրդական տեղական կառավարութիւնը իր շրջանում գտնւող նաւթահորերը անկախ տնօրինելու արտօնութիւնը ստանայ:
Այս ուղղութեամբ ամերիկացի հանրայայտ տնտեսագէտ Փօլ Քրուգմանը «Նիւ Եօրք թայմզ»-ում գրած իր խմբագրականում անդրադառնալով Ռէյ Հանթին՝ ասաց, թէ Հանթը աշխատում է անվտանգութեան ոլորտում եւ միաժամանակ որպէս առեւտրական՝ յայտնւում է Իրաքի Քուրդստանի շրջանում: Քրուգմանը իր յօդւածով խիստ քննադատեց Ռէյ Հանթի ընթացքը՝ յայտարարելով, թէ Իրաքի նկատմամբ ԱՄՆ-ի արտաքին քաղաքականութիւնը ճշտւում է մի վաճառականի միջոցով: Հետաքրքիրն այն է, որ Քրուգմանի յօդւածը լուրջ ուշադրութեան չարժանացաւ: Դա երեւի սովորական երեւոյթ է Ամերիկայում:
Նաւթային կնքւած պայմանագրից յետոյ պարզւում է, որ անվտանգութեան ոլորտում աշխատող «Բլաք վաթըր» (Black water) ամերիկեան ընկերութիւնը, որ ղեկավարում է աշխարհի ամենամեծ մասնաւոր բանակը (ըստ որոշ տւեալների՝ այդ ընկերութիւնը 20-30 հազար բանակային է տեղադրել Իրաքում, բայց ըստ «Թայմ» պարբերականի՝ այդ թիւը հասնում է շուրջ 100 հազարի) թաքուն կերպով աշխատում է նաեւ քրդերին զինամթերք տրամադրելու ուղղութեամբ: Թուրքիայի կառավարութիւնը յուլիս ամսում այս խնդրի մասին զեկուցել է ԱՄՆ-ին՝ յայտնելով, թէ ՔԲԿ-ի աշխարհազօրայինների մօտ յայտնաբերւել է մեծ քանակութեամբ ամերիկեան զինամթերք:
Այս բոլոր տւեալները ապացուցում են, թէ տարածաշրջանում լուրջ փոփոխութիւններ են տեղի ունենում եւ թուրքերը դա գիտակցելով է, որ պատերազմական դիրք են բռնել:
Նոր Միջին Արեւելքի նախագիծը 2006-ից է, ինչ լրջօրէն արծարծւում է քաղաքական շրջանակներում: Այդ օրւանից, երբ ամերիկայի զինւած ուժերի պաշտօնաթերթում տպագրւեց գնդապետ Ռալֆ Փիթըրզին վերագրւած Նոր Միջին Արեւելքի գծւած քարտէզը, քաղաքագէտները աւելի խիստ ուշադրութեամբ հետեւեցին Միջին Արեւելքի անցուդարձերին: Յիշեալ քարտէզի համաձայն՝ նախատեսւած է անկախ Քուրդստանի ստեղծումը, որը իր մէջ է ընդգրկելու Իրանի եւ Թուրքիայի որոշ բաժիններ:
Այն, ինչ որ պարզ է, ԱՄՆ-ն Թուրքիայի հանդէպ խոստացած իր պարտականութիւնները չկատարելով՝ Իրանին ու Թուրքիային աւելիով է մօտեցրել իրար: Նաեւ տարածաշրջանում ամերիկեան զինամթերքով իրականացած ՔԲԿ-ի սանձարձակ գործողութիւնները պատճառ է դարձել, որ Թեհրանն ու Անկարան միատեղ պայքարեն իրենց ընդհանուր թշնամու դէմ, որը սպառնալիք է տւեալ երկու պետութիւնների հողային ամբողջականութեան համար:Այս իրավիճակը պատճառ է դարձել, որ ամերիկամէտ համարւող թուրք գեներալները ժողովրդի մօտ կորցնեն իրենց վստահութիւնն ու համբաւը: Թուրք ժողովրդի այդ տրամաբանութիւնը աւելի զարկ առաւ այն ժամանակ, երբ ԱՄՆ-ի Ներկայացուցիչների պալատի Արտաքին յարաբերութիւնների յանձնաժողովում ընդունւեց Հայոց Ցեղասպանութիւնը դատապարտող 106-րդ բանաձեւը:

Իրանի փայլուն հնարաւորութիւնները

Ինչպէս որ յայտնի է, տարածաշրջանում քրդերի առանցքով տեղի ունեցող փոփոխութիւնները մտահոգել են Թուրքիային, Իրանին ու Սիրիային: Վերջին ամիսներում յիշեալ երկրների դիւանագէտների միմեանց հետ հանդիպումները նաեւ այդ մտահոգութեան ապացոյցն են: Իրանը համոզւած է, որ ԱՄՆ-ն Իրաքի Քուրդստանում իր ռազմական յենակները տեղադրելու համար որոնում է լուրջ պատրւակ, եւ այդ պատրւակը կարող է գտնել Իրաքի վրայ կատարւող Թուրքիայի հաւանական յարձակումով: Ըստ հաւաստի աղբիւրների՝ Իրաքի Քուրդստանի ղեկավար Բարզանին իրեն հովանաւորող որոշ ամերիկեան լաբբիներից խորհուրդ է ստացել Թուրքիային դրդել պատերազմի ուղղութեամբ: Ըստ այդ նախագծի՝ Թուրքիան ներխուժելով Իրաք՝ միջազգային ատեաններում դասւելու է Իրանի ու Սիրիայի շարքը: Այդ իրավիճակում Բարզանին առիթ կունենայ քրդերին աւելի մօտեցնելու Իսրայէլին ու Արեւմուտքին:Իրանը մտահոգ է այդ խաղի աւարտի կապակցութեամբ եւ ճիշտ այս պատճառով՝ Իրանի արտգործնախարար Մոթթաքին անակնկալ կերպով այցելեց Սիրիա՝ իրավիճակը պարզելու համար, Դամասկոսին զերծ պահելու որեւէ ռազմական գործողութիւնից: Իրաքի Քուրդստանում ամերիկեան ռազմայենակներ տեղադրելով՝ տարածաշրջանը ալյեւս անապահով է դառնալու Իրանի, Թուրքիայի ու Սիրիայի համար:
Այս իրավիճակը փայլուն առիթ է ընձեռել Իրանին՝ իր ռազմավարական նպատակներն իրագործելու ուղղութեամբ:

Որո՞նք են Իրանի ռազմավարական նպատակները.
1. Տարածաշրջանում կառուցողական ներկայութեամբ՝ նւազեցնել ԱՄՆ-ի ու Իսրայէլի տիրակալութիւնը:2.Չէզոքացնել Իրաքի մասնատման հաւանականութիւնը:
3. Ոչնչացնել Իրանում աշխատող ՔԲԿ-ի մարտական մասնաճիւղ Փեժաքին:
4. Քրդական հարցը կարգաւորելով՝ Իրանը Թուրքիայից պահանջելու է, որ Իրանի դէմ ԱՄՆ-ի հաւանական յարձակման ընթացքում թոյլ չտան այլ ուժերը իր սահմանից ներխուժեն Իրան:
5. Տարածաշրջանում գոյութիւն ունեցող հակաամերիկեան տրամադրութիւնից Իրանը օգտւում է այդ երկրներին մի նոր եւ պարզապէս ոչ-ամերիկեան բլոկի շուրջ միաւորելու խնդրում:6. Տարածաշրջանում առհասարակ նւազեցնել քուրդ ապստամբների գործողութիւնները:

Ուրեմն՝ Իրանը իր ակտիւ դիւանագիտութեամբ փորձում է անփոփոխ պահել տարածաշրջանի ուրոյն դիմագիծը, այն, ինչ որ ԱՄՆ-ն փորձում է խաթարել՝ իր մաշկը փրկելու համար:

Յօդւածը տպագրւել է Հայաստանում հրատարակւող
«Երրորդ Ուժ Պլուս» շաբաթաթերթի թիւ 8 համարում

նաեւ

Թեհրանի Ալիք օրաթերթում