Արեւելքի Գարիբալդին մոռացութեան է մատնւել

Ամէն մի երկիր իր պատմութեան ընթացքում ծնել կամ իր մէջ է ներգրաւել բազում հերոսներ եւ այդ հերոսները անկախ իրենց ազգութիւնից՝ պայքարել են տւեալ երկրի հողային ամբողջականութեան, ազատագրութեան ու անկախութեան համար: Այս իրականութիւնից զերծ չէ նաեւ մեր երկիրը՝ Իրանը: Դրա պարզ ու խօսուն օրինակն է Եփրեմ խանը, քաջարի մի տիտան, որը իր անունով հարիւրաւոր էջեր է արձանագրել Իրանի նորօրեայ արդի պատմութեան գրքի մէջ եւ իր յատուկ տեղն ունի Իրանի ազգային պանթէոնում. այնտեղ, ուր պաշտամունքի առարկայ են դառնում ազգային բոլոր հերոսները:
Ինչպէս ամէն մի պատմական իրականութիւն, այնպէս էլ Եփրեմ խանի կեանքն ու գործունէութիւնը անգամներ մատնւել է խեղաթիւրման: Իրանի սահմանադրական յեղափոխութեան ընթացքում Եփրեմ խանի գործունէութեան խեղաթիւրման գործընթացում մեծ դեր են ունեցել հակադաշնակցական ձախակողմեան խմբակցութիւնները, որոնց պատրաստած կեղծ պատմութեան գրքերը մինչեւ այսօր դարձել են որոշ պատմաբանների գլխաւոր աղբիւր:
Իրանի Սահմանադրական յեղափոխութեան ու նաեւ Եփրեմ խանի գործունէութիւնը խեղաթիւրող կեղծ պատմաբանների դէմ աշխատել են մի քանի պատմաբաններ, ինչպիսիք են՝ Էսմայիլ Ռայինը եւ Մասուդ Բեհնուդը: Բայց այս մեծ ու շատ կարեւոր հարցում մեծ պարտականութիւն է դրւած մեր ուսերին՝ որպէս Իրանի լիիրաւ հայ քաղաքացի: Մենք ենք, որ պիտի պատմաբաններին տրամադրենք հայերէն լեզւով գոյութիւն ունեցող աղբիւրները: Մենք պիտի պահանջատէր լինենք, որ Եփրեմ խանը այս օրերում վերագտնի իր արժանի տեղը: Բայց մենք որպէս Եփրեմ խանի ժառանգորդներ՝ արդեօք ճի՞շտ ենք կատարել մեր ուսերին դրւած պարտականութիւնը թէ՝ ոչ:
Օգոստոսի 5-ին լրացաւ Իրանի Սահմանադրական յեղափոխութեան 100-ամեակը: Բոլորը՝ կառավարութիւնը, խորհրդարանը, ազգային-կրօնական կազմակերպութիւններն ու կուսակցութիւնները, ոչ-շահադիտական կազմակերպութիւնները, ուսանողական շրջանակները եւ մամուլը միահամուռ կերպով տօնում էին այդ լուսաւորչական յեղափոխութեան տարեդարձը: Օրաթերթերը յստակ էջ կամ սիւնակ էին տրամադրել այդ խնդրին: Հանրայայտ «Շարղ» օրաթերթը աւելի քան հինգ ամիս նախքան տօնակատարութիւնը՝ կոչ ուղղեց այն բոլոր անհատներին ու մարմիններին, որոնք զբաղւում են Սահմանադրական յեղափոխութեան պատմութեամբ, գրել իրենց յօդւածները՝ աւելի քան 24 թեմայի շուրջ: Այդ 24 թեմաների շարքում էր նաեւ «Հայերի դերը՝ Իրանի Սահմանադրական յեղափոխութեան մէջ» թեման, որով համարեա ոչ ոք, անգամ հայերը, չզբաղւեց: Բայց ինչո՞ւ: Արդեօք հայերը ոչ մի դեր չեն ունեցել տւեալ յեղափոխութեան մէջ թէ մեր ուսումնասիրողների ու ազգային մարմինների համար անկարեւոր է դարձել Եփրեմի, Ռոստոմի ու առհասարական հայերի կարեւոր դերը՝ Իրանի Սահմանադրական յեղափոխութեան մէջ:
Տօնակատարութեան առիթով Իրանի քաղաքական ու պետական այրերը այցելեցին Սաթթար խանի ու Բաղեր խանի շիրիմները՝ մեծարելով նրանց պատմակերտ գործունէութիւնը, բայց հայերն ու հայկական ազգային-կրօնական-ուսանողական մարմինները անգամ մի փունջ ծաղիկ չտեղադրեցին Եփրեմ խանի շիրիմին՝ նրա յիշատակը նոր սերնդի մօտ վառ պահելու նպատակով:
Ասում են՝ երբ թոռնիկը լաւատեղեակ է լինում իր մեծ հօր իրագործած սխրագոծութիւններին, ամէն առիթով փորձում է մեծարել նրան, բայց թէ ոչ՝ մոռացութեան է մատնւում անգամ մեծ հօր անունը:

* * *

Պատմում են, թէ Ք. ա. 6-րդ դարում Չինաստանը մատնւում է մի ցաւալի հասարակական տագնապի: Բոլորը սկսում են փնտրել չինացի մեծ իմաստուն Կոնֆեսիւսին: Ի վերջոյ, Զի Ժանգ անունով մէկը գտնում է իմաստունին ու նրան փոխանցում երկրի ծանր վիճակի մասին եւ ասում, որ թագաւորի պալատում կարիք ունեն ձեզ՝ երկիրը արիւնահեղութիւնից փրկելու համար:
Կոնֆեսիւսը Զի Ժանգի խօսքերը լսելուց յետոյ՝ շարունակեց իր խոկալը: Պատգամաբերը դա տեսնելով՝ ասաց. «Վարդապետ, դու մեզ միշտ խորհուրդ էիր տալիս, որ ժողովրդի ու աշխարհի հանդէպ յանձնառու լինենք ու չմեկուսանանք»:
Կոնֆեսիւսը աչքերը բացեց ու Զի Ժանգին ասաց. «Մեր երկրի համար եմ աղօթում: Յետոյ պիտի գնամ՝ այն անկիւնում նստած մարդկանց օգնելու: Եթէ աչքի առաջ գոյութիւն ունեցող գործը չկատարենք ու միայն աշխահը փրկելու մասին տեսակէտներ յայտնենք, ո՛չ մեզ համար օգտակար կը լինենք, ո՛չ երկրի եւ ո՛չ ուրիշների համար»:

Ալիքի էջերում....

Բայց մենք երիտասադներս մեր յարգանքի տուրքը մատուցեցինք քաջարի Եփրեմին:

Լուրը կարդացեք այստեղ