Ե՞ՐԲ ԵՒ Ի՞ՆՉ ՊԱՅՄԱՆՆԵՐՈՒՄ Է ՀՆԱՐԱՎՈՐ ԻՐԱՆԻ ՄԱՍՆԱՏՈՒՄԸ
Երբ 2009-ի ամռանը, Իրանի նախագահական ընտրություններից հետո, իրանական ռեֆորմիստները գրավեցին քաղաքներն ու բողոքի ակցիաներ իրականացրեցին վերընտրված նախագահ Մահմուդ Ահմադինեժադի դեմ, որոշ քաղաքագետներ ու իրանագետներ մտահոգություն արտահայտեցին, մեկնաբանելով, որ եթե Իրանում իսլամական վարչակարգը փլուզվի, Իրանն անմիջապես մասնատվելու է մի քանի մասի, եւ այդ թվում իրանի ազերիները, անկախություն հռչակելով, Հայաստանի հարավային սահմաններում հաստատելու են Հարավային Ադրբեջան:
ԻՆՉՈ՞Ւ ԵՄ ԴԵՄ ՕՏԱՐԱԼԵԶՈՒ ԴՊՐՈՑՆԵՐԻՆ
Ես միայն ցավում եմ, որ դարեր պետականություն չունենալուց հետո, մի խելացի պետական այրեր չունեցանք, ովքեր, կհասկանային ինչ է երկիր եւ ինչ է պետություն:
ԵՐԿԽՈՍՈՒԹՅԱՆ ԵՐԿՐԱՇԱՐԺԸ
Ըստ երեւույթի, ՀԱԿ-իշխանության միջեւ տեղի ունեցող երկխոսությունը լուրջ երկրաշարժ է առաջացրել ներքաղաքական դաշտում: Նախ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը, Սերժ Սարգսյանին ապացուցելով, որ ստացել է իր մարտի 12-ի ծաղկաձորյան մեսիջը, մարտի 17-ի հանրահավաքի ընթացքում չմոտեցավ հացադուլավոր Րաֆֆի Հովհաննիսյանին, փաստորեն նրան առաջիկա երկխոսության գործընթացից դուրս թողնելով:
ԻՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈ՞ՒՆ Է ԴԱՌՆՈՒՄ ԼԵՒՈՆ ՏԵՐ-ՊԵՏՐՈՍՅԱՆԻ ԿԱՆԽԱՏԵՍՈՒՄՆԵՐԸ
Ահա կարծես ՀԱԿ առաջնորդի կանխատեսումներն ու մտահոգություններն իրականություն են դառնում, երբ հանրահավաքի մասնակիցները, մերժելով շախմատային դիվանագիտությունն ու քաղաքական նախապայմանները, պահանջում էին նստացույց եւ կտրուկ գործողություններ:
ԵՎ ԱՀԱ Ի՞ՆՉ ՈՃՈՎ Է ԹՈՒՆԻՍԱՆԱԼՈՒ ՀԱԿ-Ը
Այս պահին իշխանությունը գնդակը նետել է ընդդիմության դաշտ, ու հիմա պիտի տեսնել ընդդիմությունը՝ ՀԱԿ-ի գլխավորությամբ, թունիսանալու ի՞նչ մոդել է որդեգրելու՝ Թունիսի ընդդիմադիրների մոդե՞լը, թե՞ հասարակության տարբերակը:
ԱՐԱԲԱԿԱՆ ՀԵՂԱՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՆ ՈՒ ԻՐԱՆԸ
Մարտի 31-ին «ՍԱՐԴԱՐԱՊԱՏ» շարժման նախաձեռնող խումբը Գրողների միության մեծ դահլիճում կազմակերպել էր հավաք-սեմինար «Արաբական շարժումները և տարածաշրջանային զարգացումները» թեմայով։ Հավաք-սեմինարի ժամանակ ելույթ ունեցավ իրանագետ՝Արթին Առաքելյանը։
ԱՆՆԱԽԱԴԵՊ ԲԱՑԱՀԱՅՏՈՒՄ, ԽԱՄԵՆԵԻ-ԱՀՄԱԴԻՆԵԺԱԴ ՀԱԿԱՄԱՐՏՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ
Արդեն երկրի մի շարք բարձրաստիճան հոգևորական առաջնորդներ փորձել են դատապարտել նախագահի գրասենյակի ղեկավար Էսֆանյար Ռահիմ Մաշայիի գործողությունները, նրան շեղված ու դավադիր համարելով:
ՈՒՇԸ, ԱՅԼԵՒՍ ՆՈՒՇ ՉԻ ԴԱՌՆՈՒՄ
Պատկերացնում եմ, որ եթե հայաստանում էլ ժողովրդական լուրջ ընդվզում առաջանա, հավանաբար Սերժ Սարգսյանն ու Տիգրան Սարգսյանը հայտնվելու են եթերում ու ժողովուրդին բարեկարգումների խոստում են տալու, բայց այդ ժամանակ այլեւս ուշը նուշ չի դառնալու:
ԻՐԱՆԻ ԻՇԽԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ՉԵ՞Ն ԱՋԱԿՑՈՒՄ ՍԻՐԻԱՅԻ ԱԶԱՏԱՏԵՆՉ ԺՈՂՈՎՈՒՐԴԻՆ
Արդեն մի քանի օր է, ինչ արաբական երկրներում տեղի ունեցած փոփոխության ալիքները հասել են Սիրիա: Լուրերի համաձայն արդեն մի քանի տասնյակ զոհեր են գրանցվել՝ ոստիկանության ու ցացարարների միջև տեղի ունեցած բախումների արդյունքում:
ՆՈՐ ՊԱՏԵՐԱ՞ԶՄ Է ՆԱԽԱՏԵՍՎՈՒՄ ՊԱՐՍԻՑ ԾՈՑՈՒՄ
Իսլամական աշխարհում դարեր շարունակ իրար են բախվել շիաներն ու սուննիները: Շիաների ճամբարը գլխավորել է Իրանը, իսկ սուննիների կարկառուն ներկայացուցիչն է եղել Սաուդյան Արաբիան, որը փորձել է տարածաշրջանում տարածել «Վահաբի» գաղափարախոսությունը:
ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ ՈՐԸ ՑԱՆԿԱՆՈՒՄ ԵՆ «ԿԱՇԱՌԱԿԵՐ» ԴԱՌՆԱԼ
Պատմության մեջ, երբ իշխանությունները իրենց սեփական ժողովուրդին չեն պաշտպանել անարդարությունների դեմ, ու նրանց անօգնական վիճակում են թողել ագահ ու անկուշտ հրեշների դիմաց, ժողովուրդը ընդվզել ու խորտակել է այդ վարչակարգը:
ԹԱՆԿԱՐԺԵՔ ՀԱՎԱՔԱԾՈՒՆԵՐԸ ԹԱՆԳԱՐԱՆԱՅԻՆ ԱՐԺԵՔ ՈՒՆԵՆ. ՄԵԶ Ի՞ՆՉ ՕԳՈՒՏ ԴՐԱՆԻՑ
Արդեն մի քանի շաբաթ է, ինչ «Շանթ» հեռուստաընկերությունը հեռարձակում է «Աշխարհի հայեր» հաղորդաշարը: Ակնհայտ է, որ հիշյալ նախագիծը «Հայկական աշխարհ» նախագծի բնական շարունակությունն է, որը փորձում է հանդիսատեսին ծանոթացնել աշխարհի լավագույն հայ գործարարներին, նրանց գործունեությանն ու անձնական կյանքին:
ԻՆՉՈ՞Ւ ԻՐԱՆԸ ՈՒՐԱԽ Է ԱՐԱԲԱԿԱՆ ԵՐԿՐՆԵՐԻ ՀԵՂԱՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻՑ
Ինչպես արդեն գիտենք 2011 թվականն էլ սկսվեց մի հսկայական ցունամիով, բայց այս անգամ ոչ թե օվկիանոսն էր հեղեղել աշխարհը, այլ արաբական ժողովուրդը: Թունիսի ու Եգիպտոսի ժողովուրդի ընդվզումից առաջացած ցունամին գահընկեց արեց, արդեն մի քանի տանսամյակ գահին գամված երկու ղեկավարների՝ Զեյն Ալ Աբեդին Բեն Ալիին ու Հոսնի Մուբարաքին:
ԻՐԱՆԻ ԴԵՄՈԿՐԱՏԱԿԱՆԱՑՈՒՄՆ ՕԳՈՒՏ Է ՆԱԵՒ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻՆ
Իրանում կատարվող իրադարձությունների մասին, հայաստանյան ԶԼՄ-ներում հանդիպել եմ մի շարք զարմանալի մեկնաբանությունների, որտեղ մի պահ սկսում եմ կասկածել մեկնաբանների առողջ տրամաբանություն ունենալու վրա: Փետրվարի 15-ին մի հաղորդման ականատես եղա, որտեղ պրոֆեսորի գիտական տիտղոս ունեցող մեկնաբանը, փորձում էր վերլուծել Իրանում տիրող իրավիճակը ու դրանցից բխող հետևանքները:
ԱՐՀՄԻՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԳՈՐԾՈՆԸ` ԵԳԻՊՏՈՍԻ ՎԵՐՋԻՆ ԻՐԱԴԱՐՁՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՈՒՄ
Թեև սոցիալական ցանցերի դերակատարությունը Եգիպտոսի ժողովրդական ընդվզման հարցում շատ է շոշափվել մասնագետների կողմից, բայց պարզվում է, որ այդ երկրի իրադարձությունների մեջ կարևոր դերակատարություն է ունեցել և ունի աշխատավորական գործոնը: Եգիպտոսի աշխատավորական և արհմիութենական շարժումները տարիներ շարունակ հալածվել են իշխանությունների կողմից:
ԱՐԴՅՈՔ ԵԳԻՊՏՈՍԻ ԻՐԱԴԱՐՁՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՆ ԻՐԱՆԻ ՕԳՏԻ՞Ն ԵՆ
Արդեն արաբական երկրներում եռում է տասնյակ տարիներ ընկճված ժողովուրդների արյունը, և որքան թեժանում են կրքերը, նույն չափով արթնանում են ռեֆորմների ցանկությունները արդեն մի քանի տասնամյակ իշխած նախագահների ու թագավորների մեջ: Մի խոսքով, Թունիսում բարձրացած քամիները գնալով փոթորիկ են առաջացնում արաբա-իսլամական աշխարհում: Արդեն ոչ թե ԱՄՆ-ի ու Իսրայելի դրոշներն են վառվում ցույցերի ընթացքում, այլ հենց տվյալ երկրների իշխողների լուսանկարներն ու պաստառները:
ԻՐԱՆԻ ԽԱՂԱՔԱՐԸ ԴԱՐՁԱՎ ԼԻԲԱՆԱՆԻ ՎԱՐՉԱՊԵՏ
Այս ընթացքում կարևորություն է ստանում այն, որ Միքաթիի ընկերությունը լուրջ և կարևոր ներկայություն ունի «Հիզբոլլահի» գլխավոր աջակիցներ Սիրիայի և Իրանի բջջային հեռախոսների շուկայում: Investcom-ը, սիրիական SyriaTel ընկերության հետ մեկտեղ, Սիրիայի կառավարության հետ արդեն կնքել է պայմանագիր, որով Սիրիայի բջջային օպերատորները 15 տարով կլինեն այդ երկու ընկերությունների տիրապետության տակ: Investcom-ը, նաև միավորվելով հարավաֆրիկյան MTN և սիրիական SyriaTel ընկերությունների հետ, անցյալ տարի գնեց Իրանի IranCell պետական ընկերության բաժնետոմսերի 49%-ը:
«ՀԱՑԻ ՀԵՂԱՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ» ԹՈՒՆԻՍՈՒՄ
Թունիսի «Հացի հեղափոխության» առաջացման մեխանիկան նման է մինչ այժմ կատարված հեղափոխություններին: Բայց կա նաև մի ակնառու տարբերություն. «Հացի հեղափոխությունը» զուրկ էր գլխավոր ղեկավարությունից և գաղափարական թեքումներից: Մի խոսքով, ժողովրդի ընդվզումը, հարցականի տակ դրեց Թունիսում գոյություն ունեցող ընդդիմադիր «Դեմոկրատական առաջատարներ» կուսակցության ու մի շարք հասարակական այլ կազմակերպությունների գործունեությունը
ԻՆՉԻ՞Ց Է ՎԱԽԵՆՈՒՄ ԽԱՄԵՆԵԻՆ
Ինչպես արդեն տեղեկացրել էինք, 2010-ի դեկտեմբերի 20-ին Քաթարի ղեկավար Շեյխ Համադ Բին Խալիֆե Ալսանին մեկօրյա այցով մեկնել էր Թեհրան, որտեղ հանդիպել էր Իրանի առաջնորդ Այաթոլահ Խամենեիի հետ: Խամենեին հիշյալ հանդիպման ընթացքում արտասովոր մի հայտարարություն էր արել, ըստ որի՝ Լիբանանի նախկին վարչապետ Ռաֆիկ Հարիրիի սպանության գործով դատարանի արձակած ցանկացած վճիռն անվավեր է, որովհետև այդ դատարանը ցուցադրական է
ԹՈՂ ԵԿԵՂԵՑՈՒ ԱՌԱՋԻՆ ՀՈԳՍԸ ՆԵՐՔԻՆ ՓԱՐԻՍԵՑԻՈՒԹՅՈՒՆԸ ԼԻՆԻ
Վերջին ամիսների ընթացքում, բազմիցս՝ հեռուստաալիքների, ռադիոյի, տպագիր ու էլեկտրոնային մամուլի միջոցով լսում ենք աղանդների «վտանգի» մասին: Նախ պիտի ասեմ, որ մեր եկեղեցին դեռ հստակ չի բնորոշել թե ի՞նչ է աղանդը: Դա պարզվում է հենց հեգեւորականների զանազան զրույցների ու բանավեճերի ընթացքում: Բայց հարց է առաջանում, թե արդյոք այս պահին աղանդնե՞րն են մեր եկեղեցու միակ խնդիրը: Արդյոք կարելի է ոչ-առաքելական եկեղեցու հավատացյալների վրա ճնշում գործադրելով, նրանց վերադարձնել իրենց ճանապարհից: Միանշանակ պիտի ասեմ ո՛չ:
ԻՐԱՆԻ ՆԵՐՔԻՆ ՈՒԺԱՅԻՆ ՊԱՅՔԱՐԸ ՆՈՐ ՓՈՒԼ Է ԹԵՒԱԿՈԽՈՒՄ
Մութաքին նախ կրավորական դիրքերից ելնելով՝ դրական գնահատեց նախագահի կողմից կատարված կադրային նոր նշանակումները, բայց երբ նորանշանակ խորհրդականներից Համիդ Բաղային Օսմանական Թուրքիայի կողմից հայերի դեմ իրականացրած ցեղասպանության մասին հնչեցրեց իր արտասովոր հայտարարությունը՝ հաստատելով Թուրքիայի կողմից իրականացված ցեղասպանության փաստը, Մութաքին խիստ քննադատեց Ահմադինեժադին
Wednesday, November 28, 2007
Tuesday, November 27, 2007
Monday, November 26, 2007
Saturday, November 24, 2007
Թաքուն ձեռքերը վերափոխում են Միջին Արեւելքի դիմանկարը
Saturday, November 24, 2007
Artin Arakelian
ԱՐԹԻՆ ԱՌԱՔԵԼԵԱՆ
Վերջին շրջաններում շատ բարդ իրավիճակ է ստեղծւել Իրաքի Քուրդստանում: Հրապարակւած լուրերը ապացուցում են դա: Թեմայի խիստ կարեւորութեան պատճառով՝ հարկաւոր է ուշի- ուշով հետեւել տարածաշրջանում տեղի ունեցող փոփոխութիւններին:Թուրքիային տասնամեակներ շարունակ խանգարել է Քրդական հարցը: Տարիներ է, ինչ ՔԲԿ-ը (PKK) իր զինւած աշխարհազօրայինների միջոցով անապահով է դարձրել Թուրքիայի հարաւարեւելեան շրջանները: Բայց, ի՞նչը պատճառ դարձաւ, որ Թուրքիայի կառավարութիւնը, խորհրդարանի հաւանութիւնը ստանալով, 200 հազար բանակով շարժւի դէպի Թուրքիա-Իրաք սահմանագիծը՝ սպառնալով Իրաքի Քուրդստանի տեղական կառավարութեանը, թէ եթէ չկասեցնի հովանաւորութիւնը ՔԲԿ-ին, կը ներխուժի այդ տարածքները: Արդեօք քուրդ ապստամբները նախկին տարիների համեմատութեամբ՝ աւելի՞ էին աշխուժացել Թուրքիայի դէմ գործողութիւններով թէ աւելի հիմնական դրդապատճառ Թուրքիային մղեց այդ քայլին:
Երեւոյթները քննարկելով՝ պարզւում է, որ կան այլ խնդիրներ, Թուրքիայի դէմ կատարւող ՔԲԿ-ի գործողութիւններից աւելի կարեւոր, որը Թուրքիային դրդեցին աննախընթաց արշաւանք իրականացնել դէպի Իրաքի Քուրդստանի շրջանը, այն, ինչ անգամ նախընթաց չունէր Թուրքիայում գեներալների իշխանութեան ժամանակ:
Ուրեմն՝ ի՞նչ էր այդ զայրոյթի գլխաւոր դրդապատճառը.
1. ԱՄՆ-ն Իրաքի Քուրդստանի տեղական կառավարութեան հետ տնտեսական պայմանագիր կնքելու նպատակով՝ անտեսեց ու շրջանցեց Իրաքի կենտրոնական կառավարութեանը:
2. ԱՄՆ-ն իր ծրագրած Նոր Միջին Արեւելք եւ Իրաքի մասնատման նախագծի բերումով՝ քրդերին հովանաւորում է ամերիկեան զինամթերքով զինելու միջոցով:
* * *
Թուրքիայի կառավարութիւնը ամիսներ առաջ տեղեկացաւ, որ ամերիկեան «Հանթ էներջի» (Hunt energy) նաւթային ընկերութիւնը, որ պատկանում է ԱՄՆ-ի նախագահ Ջորջ Բուշի մերձակից Ռէյ Հանթին, Իրաքի կենտրոնական կառավարութեան դերը անտեսելով՝ նաւթային պայմանագիր է կնքել Իրաքի քրդական տեղական կառավարութեան հետ: Վերոյիշեալ ընկերութեան տնօրէն Ռէյ Հանթը անդամակցում է ԱՄՆ-ի Արտաքին տեղեկատւութեան հարցերով զբաղւող խորհրդին, որը Բուշին խորհուրդներ է տալիս արտաքին տեղեկատւական ու անվտանգութեան հարցերով: Ուրեմն՝ նմանօրինակ ընկերութեան կնքած պայմանագիրը՝ քուրդ տեղական կառավարութեան հետ, այն էլ այն պահին, երբ դեռ չի յստակեցւել Իրաքի նաւթարդիւնաբերութիւնից գոյացած շահերի արդարացի բաժանման կանոնները, մեզ մտածելու առիթ են տալիս, թէ ինչը պատճառ դարձաւ, որ Ռէյ Հանթի ընկերութիւնը Իրաքի կետրոնական կառավարութեան կողմից մտահոգութիւն չզգալով՝ նաւթային պայմանագիր է կնքել Իրաքի քրդական տեղական կառավարութեան հետ:
Պատասխանը պարզ է: Ըստ երեւոյթին, Ռէյ Հանթը մի կերպ տեղեակ էր որոշ պայմանաւորւածութիւնների բովանդակութեան մասին, թէ մօտ ապագայում հնարաւոր է Իրաքի քրդական տեղական կառավարութիւնը իր շրջանում գտնւող նաւթահորերը անկախ տնօրինելու արտօնութիւնը ստանայ:
Այս ուղղութեամբ ամերիկացի հանրայայտ տնտեսագէտ Փօլ Քրուգմանը «Նիւ Եօրք թայմզ»-ում գրած իր խմբագրականում անդրադառնալով Ռէյ Հանթին՝ ասաց, թէ Հանթը աշխատում է անվտանգութեան ոլորտում եւ միաժամանակ որպէս առեւտրական՝ յայտնւում է Իրաքի Քուրդստանի շրջանում: Քրուգմանը իր յօդւածով խիստ քննադատեց Ռէյ Հանթի ընթացքը՝ յայտարարելով, թէ Իրաքի նկատմամբ ԱՄՆ-ի արտաքին քաղաքականութիւնը ճշտւում է մի վաճառականի միջոցով: Հետաքրքիրն այն է, որ Քրուգմանի յօդւածը լուրջ ուշադրութեան չարժանացաւ: Դա երեւի սովորական երեւոյթ է Ամերիկայում:
Նաւթային կնքւած պայմանագրից յետոյ պարզւում է, որ անվտանգութեան ոլորտում աշխատող «Բլաք վաթըր» (Black water) ամերիկեան ընկերութիւնը, որ ղեկավարում է աշխարհի ամենամեծ մասնաւոր բանակը (ըստ որոշ տւեալների՝ այդ ընկերութիւնը 20-30 հազար բանակային է տեղադրել Իրաքում, բայց ըստ «Թայմ» պարբերականի՝ այդ թիւը հասնում է շուրջ 100 հազարի) թաքուն կերպով աշխատում է նաեւ քրդերին զինամթերք տրամադրելու ուղղութեամբ: Թուրքիայի կառավարութիւնը յուլիս ամսում այս խնդրի մասին զեկուցել է ԱՄՆ-ին՝ յայտնելով, թէ ՔԲԿ-ի աշխարհազօրայինների մօտ յայտնաբերւել է մեծ քանակութեամբ ամերիկեան զինամթերք:
Այս բոլոր տւեալները ապացուցում են, թէ տարածաշրջանում լուրջ փոփոխութիւններ են տեղի ունենում եւ թուրքերը դա գիտակցելով է, որ պատերազմական դիրք են բռնել:
Նոր Միջին Արեւելքի նախագիծը 2006-ից է, ինչ լրջօրէն արծարծւում է քաղաքական շրջանակներում: Այդ օրւանից, երբ ամերիկայի զինւած ուժերի պաշտօնաթերթում տպագրւեց գնդապետ Ռալֆ Փիթըրզին վերագրւած Նոր Միջին Արեւելքի գծւած քարտէզը, քաղաքագէտները աւելի խիստ ուշադրութեամբ հետեւեցին Միջին Արեւելքի անցուդարձերին: Յիշեալ քարտէզի համաձայն՝ նախատեսւած է անկախ Քուրդստանի ստեղծումը, որը իր մէջ է ընդգրկելու Իրանի եւ Թուրքիայի որոշ բաժիններ:
Այն, ինչ որ պարզ է, ԱՄՆ-ն Թուրքիայի հանդէպ խոստացած իր պարտականութիւնները չկատարելով՝ Իրանին ու Թուրքիային աւելիով է մօտեցրել իրար: Նաեւ տարածաշրջանում ամերիկեան զինամթերքով իրականացած ՔԲԿ-ի սանձարձակ գործողութիւնները պատճառ է դարձել, որ Թեհրանն ու Անկարան միատեղ պայքարեն իրենց ընդհանուր թշնամու դէմ, որը սպառնալիք է տւեալ երկու պետութիւնների հողային ամբողջականութեան համար:Այս իրավիճակը պատճառ է դարձել, որ ամերիկամէտ համարւող թուրք գեներալները ժողովրդի մօտ կորցնեն իրենց վստահութիւնն ու համբաւը: Թուրք ժողովրդի այդ տրամաբանութիւնը աւելի զարկ առաւ այն ժամանակ, երբ ԱՄՆ-ի Ներկայացուցիչների պալատի Արտաքին յարաբերութիւնների յանձնաժողովում ընդունւեց Հայոց Ցեղասպանութիւնը դատապարտող 106-րդ բանաձեւը:
Պատասխանը պարզ է: Ըստ երեւոյթին, Ռէյ Հանթը մի կերպ տեղեակ էր որոշ պայմանաւորւածութիւնների բովանդակութեան մասին, թէ մօտ ապագայում հնարաւոր է Իրաքի քրդական տեղական կառավարութիւնը իր շրջանում գտնւող նաւթահորերը անկախ տնօրինելու արտօնութիւնը ստանայ:
Այս ուղղութեամբ ամերիկացի հանրայայտ տնտեսագէտ Փօլ Քրուգմանը «Նիւ Եօրք թայմզ»-ում գրած իր խմբագրականում անդրադառնալով Ռէյ Հանթին՝ ասաց, թէ Հանթը աշխատում է անվտանգութեան ոլորտում եւ միաժամանակ որպէս առեւտրական՝ յայտնւում է Իրաքի Քուրդստանի շրջանում: Քրուգմանը իր յօդւածով խիստ քննադատեց Ռէյ Հանթի ընթացքը՝ յայտարարելով, թէ Իրաքի նկատմամբ ԱՄՆ-ի արտաքին քաղաքականութիւնը ճշտւում է մի վաճառականի միջոցով: Հետաքրքիրն այն է, որ Քրուգմանի յօդւածը լուրջ ուշադրութեան չարժանացաւ: Դա երեւի սովորական երեւոյթ է Ամերիկայում:
Նաւթային կնքւած պայմանագրից յետոյ պարզւում է, որ անվտանգութեան ոլորտում աշխատող «Բլաք վաթըր» (Black water) ամերիկեան ընկերութիւնը, որ ղեկավարում է աշխարհի ամենամեծ մասնաւոր բանակը (ըստ որոշ տւեալների՝ այդ ընկերութիւնը 20-30 հազար բանակային է տեղադրել Իրաքում, բայց ըստ «Թայմ» պարբերականի՝ այդ թիւը հասնում է շուրջ 100 հազարի) թաքուն կերպով աշխատում է նաեւ քրդերին զինամթերք տրամադրելու ուղղութեամբ: Թուրքիայի կառավարութիւնը յուլիս ամսում այս խնդրի մասին զեկուցել է ԱՄՆ-ին՝ յայտնելով, թէ ՔԲԿ-ի աշխարհազօրայինների մօտ յայտնաբերւել է մեծ քանակութեամբ ամերիկեան զինամթերք:
Այս բոլոր տւեալները ապացուցում են, թէ տարածաշրջանում լուրջ փոփոխութիւններ են տեղի ունենում եւ թուրքերը դա գիտակցելով է, որ պատերազմական դիրք են բռնել:
Նոր Միջին Արեւելքի նախագիծը 2006-ից է, ինչ լրջօրէն արծարծւում է քաղաքական շրջանակներում: Այդ օրւանից, երբ ամերիկայի զինւած ուժերի պաշտօնաթերթում տպագրւեց գնդապետ Ռալֆ Փիթըրզին վերագրւած Նոր Միջին Արեւելքի գծւած քարտէզը, քաղաքագէտները աւելի խիստ ուշադրութեամբ հետեւեցին Միջին Արեւելքի անցուդարձերին: Յիշեալ քարտէզի համաձայն՝ նախատեսւած է անկախ Քուրդստանի ստեղծումը, որը իր մէջ է ընդգրկելու Իրանի եւ Թուրքիայի որոշ բաժիններ:
Այն, ինչ որ պարզ է, ԱՄՆ-ն Թուրքիայի հանդէպ խոստացած իր պարտականութիւնները չկատարելով՝ Իրանին ու Թուրքիային աւելիով է մօտեցրել իրար: Նաեւ տարածաշրջանում ամերիկեան զինամթերքով իրականացած ՔԲԿ-ի սանձարձակ գործողութիւնները պատճառ է դարձել, որ Թեհրանն ու Անկարան միատեղ պայքարեն իրենց ընդհանուր թշնամու դէմ, որը սպառնալիք է տւեալ երկու պետութիւնների հողային ամբողջականութեան համար:Այս իրավիճակը պատճառ է դարձել, որ ամերիկամէտ համարւող թուրք գեներալները ժողովրդի մօտ կորցնեն իրենց վստահութիւնն ու համբաւը: Թուրք ժողովրդի այդ տրամաբանութիւնը աւելի զարկ առաւ այն ժամանակ, երբ ԱՄՆ-ի Ներկայացուցիչների պալատի Արտաքին յարաբերութիւնների յանձնաժողովում ընդունւեց Հայոց Ցեղասպանութիւնը դատապարտող 106-րդ բանաձեւը:
Իրանի փայլուն հնարաւորութիւնները
Ինչպէս որ յայտնի է, տարածաշրջանում քրդերի առանցքով տեղի ունեցող փոփոխութիւնները մտահոգել են Թուրքիային, Իրանին ու Սիրիային: Վերջին ամիսներում յիշեալ երկրների դիւանագէտների միմեանց հետ հանդիպումները նաեւ այդ մտահոգութեան ապացոյցն են: Իրանը համոզւած է, որ ԱՄՆ-ն Իրաքի Քուրդստանում իր ռազմական յենակները տեղադրելու համար որոնում է լուրջ պատրւակ, եւ այդ պատրւակը կարող է գտնել Իրաքի վրայ կատարւող Թուրքիայի հաւանական յարձակումով: Ըստ հաւաստի աղբիւրների՝ Իրաքի Քուրդստանի ղեկավար Բարզանին իրեն հովանաւորող որոշ ամերիկեան լաբբիներից խորհուրդ է ստացել Թուրքիային դրդել պատերազմի ուղղութեամբ: Ըստ այդ նախագծի՝ Թուրքիան ներխուժելով Իրաք՝ միջազգային ատեաններում դասւելու է Իրանի ու Սիրիայի շարքը: Այդ իրավիճակում Բարզանին առիթ կունենայ քրդերին աւելի մօտեցնելու Իսրայէլին ու Արեւմուտքին:Իրանը մտահոգ է այդ խաղի աւարտի կապակցութեամբ եւ ճիշտ այս պատճառով՝ Իրանի արտգործնախարար Մոթթաքին անակնկալ կերպով այցելեց Սիրիա՝ իրավիճակը պարզելու համար, Դամասկոսին զերծ պահելու որեւէ ռազմական գործողութիւնից: Իրաքի Քուրդստանում ամերիկեան ռազմայենակներ տեղադրելով՝ տարածաշրջանը ալյեւս անապահով է դառնալու Իրանի, Թուրքիայի ու Սիրիայի համար:
Այս իրավիճակը փայլուն առիթ է ընձեռել Իրանին՝ իր ռազմավարական նպատակներն իրագործելու ուղղութեամբ:
Այս իրավիճակը փայլուն առիթ է ընձեռել Իրանին՝ իր ռազմավարական նպատակներն իրագործելու ուղղութեամբ:
Որո՞նք են Իրանի ռազմավարական նպատակները.
1. Տարածաշրջանում կառուցողական ներկայութեամբ՝ նւազեցնել ԱՄՆ-ի ու Իսրայէլի տիրակալութիւնը:2.Չէզոքացնել Իրաքի մասնատման հաւանականութիւնը:
3. Ոչնչացնել Իրանում աշխատող ՔԲԿ-ի մարտական մասնաճիւղ Փեժաքին:
4. Քրդական հարցը կարգաւորելով՝ Իրանը Թուրքիայից պահանջելու է, որ Իրանի դէմ ԱՄՆ-ի հաւանական յարձակման ընթացքում թոյլ չտան այլ ուժերը իր սահմանից ներխուժեն Իրան:
5. Տարածաշրջանում գոյութիւն ունեցող հակաամերիկեան տրամադրութիւնից Իրանը օգտւում է այդ երկրներին մի նոր եւ պարզապէս ոչ-ամերիկեան բլոկի շուրջ միաւորելու խնդրում:6. Տարածաշրջանում առհասարակ նւազեցնել քուրդ ապստամբների գործողութիւնները:
1. Տարածաշրջանում կառուցողական ներկայութեամբ՝ նւազեցնել ԱՄՆ-ի ու Իսրայէլի տիրակալութիւնը:2.Չէզոքացնել Իրաքի մասնատման հաւանականութիւնը:
3. Ոչնչացնել Իրանում աշխատող ՔԲԿ-ի մարտական մասնաճիւղ Փեժաքին:
4. Քրդական հարցը կարգաւորելով՝ Իրանը Թուրքիայից պահանջելու է, որ Իրանի դէմ ԱՄՆ-ի հաւանական յարձակման ընթացքում թոյլ չտան այլ ուժերը իր սահմանից ներխուժեն Իրան:
5. Տարածաշրջանում գոյութիւն ունեցող հակաամերիկեան տրամադրութիւնից Իրանը օգտւում է այդ երկրներին մի նոր եւ պարզապէս ոչ-ամերիկեան բլոկի շուրջ միաւորելու խնդրում:6. Տարածաշրջանում առհասարակ նւազեցնել քուրդ ապստամբների գործողութիւնները:
Ուրեմն՝ Իրանը իր ակտիւ դիւանագիտութեամբ փորձում է անփոփոխ պահել տարածաշրջանի ուրոյն դիմագիծը, այն, ինչ որ ԱՄՆ-ն փորձում է խաթարել՝ իր մաշկը փրկելու համար:
Յօդւածը տպագրւել է Հայաստանում հրատարակւող
«Երրորդ Ուժ Պլուս» շաբաթաթերթի թիւ 8 համարում
«Երրորդ Ուժ Պլուս» շաբաթաթերթի թիւ 8 համարում
նաեւ
Թեհրանի Ալիք օրաթերթում
Wednesday, November 21, 2007
Պուտինի պատգամի գաղտնազերծումը
Wednesday, November 21, 2007
Artin Arakelian
տարածաշրջանում նոր բլոկի կազմաւորման հեռանկարով
ԱՐԹԻՆ ԱՌԱՔԵԼԵԱՆ
Ռուսաստանի Դաշնութեան նախագահ Վլադիմիր Պուտինը Ստալինից յետոյ առաջին ռուս նախագահն էր, որ այցելեց Իրան՝ Կասպից ծովի համաժողովին մասնակցելու նպատակով: Համաժողովի աւարտին, երբ նա մեծ շուքով թողեց Իրանը, Թեհրանում ստեղծւեց քաղաքական հսկայ քաշքշուկ, որի ընթացքում Իրանի Ազգային անվտանգութեան խորհրդի քարտուղար Ալի Լարիջանին հրաժարւեց (կամ որոշ հոսանքների ասութեամբ՝ պաշտօնանկ եղաւ) իր պաշտօնից:
Համաժողովի աւարտին Ալի Լարիջանին յայտարարեց, թէ Պուտինը Իրանի ատոմական խնդրով նոր առաջարկներ է ներկայացրել Իրանի յեղափոխութեան առաջնորդ այաթ. Խամենէին: Բայց, յաջորդ օրը նախագահ Ահմադինեժադը իր յայտարարութեամբ զարմացրեց բոլորին՝ ասելով, թէ Պուտինը ատոմական խնդրով ոչ մի առաջարկ չի ներկայացել: Դրան անմիջապէս յաջորդեց Լարիջանիի հրաժարականը, որի կարեւորութեան պատճառով՝ ստւերի տակ մնաց այն հարցը, թէ իրօք Պուտինը ատոմական խնդրով նեկայացրե՞լ է առաջարկներ թէ՝ ոչ: Դա այնպէս էլ չբացայայտւեց ու մնաց գաղտնիք:Այստեղ նպատակ ունեմ տարածաշրջանի ու միջազգային դիւանագիտական անցուդարձերը վերլուծելով՝ մի կերպ գաղտնազերծել Պուտինի առաջարկի առեղծւածը:
Համաժողովի աւարտին Ալի Լարիջանին յայտարարեց, թէ Պուտինը Իրանի ատոմական խնդրով նոր առաջարկներ է ներկայացրել Իրանի յեղափոխութեան առաջնորդ այաթ. Խամենէին: Բայց, յաջորդ օրը նախագահ Ահմադինեժադը իր յայտարարութեամբ զարմացրեց բոլորին՝ ասելով, թէ Պուտինը ատոմական խնդրով ոչ մի առաջարկ չի ներկայացել: Դրան անմիջապէս յաջորդեց Լարիջանիի հրաժարականը, որի կարեւորութեան պատճառով՝ ստւերի տակ մնաց այն հարցը, թէ իրօք Պուտինը ատոմական խնդրով նեկայացրե՞լ է առաջարկներ թէ՝ ոչ: Դա այնպէս էլ չբացայայտւեց ու մնաց գաղտնիք:Այստեղ նպատակ ունեմ տարածաշրջանի ու միջազգային դիւանագիտական անցուդարձերը վերլուծելով՝ մի կերպ գաղտնազերծել Պուտինի առաջարկի առեղծւածը:
Հանդիպումների խճողում
Վերջին շրջանում տարածաշրջանի դիւանագէտների բազմաթիւ հանդիպումները իրենց հարեւան եւ դաշնակից պետութիւնների ղեկավարների հետ ստեղծել է դիւանագիտական հանդիպումների խճողւած մթնոլորտ: Դրանց գլխաւոր դրդապատճառները կարելի է համարել Պուտինի Իրան կատարած այցելութիւնն ու ԱՄՆ-ի կողմից Իրանի դէմ իրագործւած նոր եւ միակողմանի շրջափակումները:Տարածաշրջանի քաղաքական քաշքշուկների եռանկիւնին ձեւաւորւում է Իրանի, Թուրքիայի ու Սաուդական Արաբիայի եւ նրանց հովանաւորող կամ սպառնող ԱՄՆ-ի, Ռուսաստանի ու Եւրոպայի առանցքով:Ռուսաստանը հովանաւորում է Իրանի ատոմական ծրագիրն ու ԱՄՆ-ի դէմ ստեղծւած թրքական նոր ճակատը եւ փոխարէնը՝ ԱՄՆ-ն Եւրոպայի ու արաբական երկրների հետ միատեղ խիստ ճնշումներ է բանեցնում Իրանի նկատմամբ:Իրանը բազմիցս յայտարարել է, թէ ոչ մի պայմանով չի կասեցնելու իր ատոմական աշխատանքները, Թուրքիան էլ իր հերթին քուրդ անջատողականների վիճակը պարզելու նպատակով՝ պատերազմական դիրք է բռնել: Այս ընթացքում Պարսից ծոցի արաբական երկրները թէ՛ Իրանի, եւ թէ՛ ԱՄՆ-ի կողմից ստացւող ճնշումների պատճառով՝ խուճապի են մատնւել: Արաբական երկրները, ըստ սովորութեան, հարցերը լուծելու նպատակով՝ միաւորւել են Արեւմուտքի հետ:Բայց, այդ դիրքորոշումները միայն սառոյցի լեռան այն բաժինն են, որ գտնւում է ջրից դուրս: Տարածաշրջանի աննախընթաց փոփոխութիւնների դրդապատճառները առաջին հայեացքով համարւում են Իրանի ատոմական տագնապն ու անկախ Քուրդստանի ստեղծումը, բայց այս բոլորից վեր տարածաշրջանում փոփոխութիւնների ու նոր դիրքորոշումների գլխաւոր եւ հիմնական դրդապատճառները պիտի որոնել Կրեմլի ու Սպիտակ տան կիրառած նոր քաղաքականութիւնների շրջագծում: Այս երկու պալատների բնակիչների կիրառած նոր դիրքորոշումները բազմակողմանի ու համապարփակ վերլուծութիւնը մեզ առիթ կը տայ պարզ պատկերացում կազմելու Միջին Արեւելքի ներկայ ու ապագայ փոփոխութիւնների մասին:
Պուտինի պատգամը ատոմակա՞ն էր
Իրանի ատոմական ծրագիրը ու դրա շուրջ ծայր առած քաշքշուկները Ռուսաստանին առիթ ընծայեցին, որ այլ ուժերին ապացուցի, թէ այլեւս ծնւել է մի նոր Ռուսաստան, որը ցանկանում է լրջօրէն համագործակցել միջազգային զանազան կառոյցների հետ, ինչպիսին են՝ Մեծ ութնեակը, Առեւտրի միջազգային կենտրոնը եւ այլն: Բայց, Սպիտակ տան կիրառած նոր քաղաքականութիւնները ապարդիւն թողեցին Ռուսաստանի բոլոր ցանկութիւնները: Ռուսաստանը մտադիր էր որոշ արտօնութիւններ ստանալու դիմաց փարատել Իրանի ատոմական խնդրով առաջացած Արեւմուտքի մտագոհութիւնները՝ համագործակցելով խնդրայարոյց կողմերի հետ, բայց այդպէս չեղաւ:Արեւմուտքի դիւանագիութիւնը համոզւած էր, որ Իրանի «փոսից» դուրս գալու համար չպէտք է կալանւել Ռուսաստանի «հորում»: Նրանք համոզւած էին, որ մինչեւ անգամ ատոմական ռումբին ձգտող Իրանի հետ աւելի հեշտ կարելի է լեզու գտնել՝ քան ռումբերով լի զինապահեստներ ունեցող վիրաւոր Ռուսաստանի հետ:
ԱՄՆ-ի նոյն այս դիրքորոշումն ու դրան զուգահեռ Եւրոպայում տեղադրւած հակահրթիռային յենակները պատճառ դարձան, որ Պուտինի իրանական այցելութեան գլխաւոր նպատակը քողարկւի ահաբեկչութեան սպանալիքների ու Իրանի ատոմական ծրագրի միջոցով: Եւ Կրեմլը իր «մարած ճրագներ»-ի քաղաքականութեամբ Իրանի հոգեւոր առաջնորդին ներկայացրեց իր առաջարկը:
Պուտինի առաջարկը ի՞նչ էր պարունակում: Սա այն գլխաւոր հարցն է, որ զբաղեցրել է բազմաթիւ վերլուծաբնների միտքը: Վերլուծաբանների մեծամասնութիւնը համոզւած է, որ Պուտինի առաջարկն ուղղակի առնչւում էր ատոմկան խնդրին, բայց քաղաքական-դիւանագիտական այլ տւեալներն ու երեւոյթները ուսումնասիրելով՝ պարզւմ է, որ Պուտինի առաջարկը չէր վերաբերւում Իրանի ատոմական խնդրին, այլ աւելի կարեւոր ռազմավարական հարցեր էր պարունակում:
Գաղտնազերծող հարցումներ
Իրանի համար ի՞նչը կարող է աւելի կարեւոր լինել ատոմական ծրագրից բացի: Ինչո՞ւ Պուտինը նախընտրում է իր առաջարկը ուղղակի յայտնել Իրանի հոգեւոր առաջնորդին: Ի՞նչն է պատճառ դառնում, որ Պուտինը նման առաջարկ ներկայացնէ Իրանին: Ինչո՞ւ Պուտինի Իրան կատարած այցից անմիջապէս յետոյ (երկու օր անց) Բուշը իր յայտարարութեան ընթացքում խօսեց Երրորդ աշխարհամարտի սկսման հաւանականութեան մասին: Արդեօք Պուտինի առաջարկի բովանդակութեան մասին տեղեկութիւնը պատճառ դարձաւ Բուշի նմանօրինակ արտայայտութեան: Ինչո՞ւ Վաշինգտոնը անսպասելիօէն Իրանի դէմ յայտարարեց ու գործադրեց ամենախիստ շրջափակումները: Ինչո՞ւ Իրանը անտարբերութեամբ վերաբերւեց այդ լայնածաւալ շրջափակումներին: Ինչո՞ւ Իրանի դիւանագիտութիւնը, Պուտինի այցելութեան աւարտից յետոյ, աւելի հիմնւեց Իրանի ու Ռուսաստանի հարեւան եւ դաշնակից երկրներ (Հայաստան, Սիրիա, Թուրքիա, Իրաք) այցելութեան վրայ՝ քան ատոմական խնդրի կարգաւորմանը: Հակառակ Իրանի տրամաբանական ցանկութեանը, ինչը պատճառ դարձաւ, որ Թեհրանը հակառակւի Իրաք ներխուժելու Թուրքիայի ցանկութեանը: Ինչո՞ւ Իրանի արտգործնախարար Մոթթաքին Պուտինի այցից յետոյ անմիջապէս այցելեց Իրաք եւ Սիրիա: Իսրայէլի, Գերմանիայի, Ֆրանսիայի ու ԱՄՆ-ի դիւանագէտների Չինաստան եւ Պարսից ծոցի արաբական երկրներ կատարած այցելութիւնները ի՞նչ նպատակով տեղի ունեցան: Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերգէյ Լաւրովը ինչո՞ւ անակնկալ կերպով այցելեց Իրան:Այս ռազմավարական հարցերին պատասխանելով՝ հնարաւոր կը դառնայ քողազերծել Միջին Արեւելքում մինչ օրս առկախ մնացած բազմաթիւ դիւանագիտական անորոշութիւնները:
Ռուսական արջի մռնչիւնը
Իրանի հոգեւոր առաջնորդին ներկայացրած Պուտինի առաջարկը քննարկելիս՝ չպէտք է անտեսել Վլադիմիր Պուտինի պաշտօնավարութեան շրջանում տեղի ունեցած Ռուսաստանի ներքին եւ արտաքին անցուդարձերը ու նաեւ Եւրոպայում տեղադրւած ամերիկեան հակահրթիռային յենակների հարցը:
Բեռլինի պատի փլուզումից եւ սառը պատերազմից յետոյ Ամերիկան յաճախ իր քաղաքականութիւնը պարտադրում էր Ռուսաստանին եւ միջազգային յարաբերութիւններում աւելի բարձր դիրքերից էր խօսում Մոսկւայի հետ: Այդ երեւոյթը սկսւեց Գորբաչովի շրջանից եւ շարունակւեց մինչեւ Պուտինի պաշտօնավարութեան առաջին շրջանը: Բայց Պուտինի նախագահութեան երկրորդ շրջանում այդ հակադրութիւնը փոխւեց համակերպութեան: Պուտինը երկրորդ շրջանում իր վարկանիշը, որպէս ազգայնական նախագահ, աւելիով բարելաւեց ժողովրդի մօտ: Նա իր ուշադրութիւնը կենտրոնացրեց ֆեդերալ կառավարութեան հզօրացման, տնտեսութեան բարգաւաճման ու էներգետիկ ոլորտի զարգացման վրայ: Այս գործելակերպը պատճառ դարձաւ, որ Ռուսաստանը մասամբ վերագտեց իր անցեալի փառաւոր հզօրութիւնը՝ լուրջ մրցակից դառնալով ԱՄՆ-ի համար: Պուտինը հակադրւելով Ռուսաստանում ԱՄՆ-ի միջամտութիւններին, դէպի Արեւելք ծաւալող ՆԱՏՕ-ի ընդլայնմանը եւ ծնունդ առած գոնաւոր յեղափոխութիւններին ու նաեւ ԱՄՆ-ի ցանկութեան հակառակ՝ Թեհրանի ու Դամասկոսի հետ յարաբերութիւնները բարելաւելով՝ բոլորին փաստեց, որ այլեւս աւարտւել է ամերիկեան միաբեւեռ աշխարհակարգը: Պուտինը Ռոսաստանի միջազգային ու տարածաշրջանային դիրքը բարելաւելու համար ուշադրութիւն դարձրեց Կրեմլի ազգային ու ռազմավարական շահերին: Ճիշտ այդ տրամաբանութեամբ էր, որ Ռուսատսանը մուտք գործեց Իրանի ատոմական խնդրի կարգաւորման գործընթաց՝ երկակի յարաբերութիւն ստեղծելով թէ՛ Իրանի, եւ թէ՛ ԱՄՆ-ի հետ: Ռուսաստանը իր այս երկակի յարաբերութեան ընթացքում ո՛չ վշտացրեց Թեհրանին, եւ ո՛չ էլ Վաշինգտոնին : Մոսկւայի այս երկակի խաղը պիտի մի օր հասնէր իր աւարտին եւ այդ պահը եղաւ այն ժամանակ, երբ ԱՄՆ-ն հակառակւեց Առեւտրի համաշխարհային կենտրոնին միանալու Ռուսաստանի ցանկութեան հետ ու արեւելեան Եւրոպայում հակահրթիռային յենակներ տեղադրելով՝ սպառնաց Ռուսաստանի տարածաշրջանային հեգեմոնիային:Պուտինը ԱՄՆ-ի այս վերջին քայլը նմանացրեց 60-ական թւականներին ԱՄՆ-Խ. Միութեան միջեւ առաջացած հրթիռային տագնապին, երբ ԱՄՆ-ն Խ. Միութեան հաւանական յարձակումից պաշտպանւելու պատրւակով Եւրոպայում եւ Թուրքիայում տեղադրեց իր հրթիռային յենակները: Խ. Միութիւնն այդ քայլին հակազդելու համար՝ իր հրթիռային յենակները տեղադրեց Կուբայում: Ի վերջոյ, այն ժամանակւայ երկու գերհզօր բեւեռները պատերազմից խուսափելու համար՝ համաձայնեցին իրենց յենակները հեռացնել միմեանց սահմաններից: Նաեւ Խ. Միութեան Կոմունիստական կուսակցութեան գլխաւոր քարտուղար Խրուշչովը յայտարարեց, թէ երկու տարբեր տնտեսական ու հասարակական համակարգերի համակեցութիւնը հնարաւոր է: Սա ուղղակի հակասում էր Մարքսի գաղափարախօսութեանը:Պուտինը նաեւ իր հերթին հաւատարիմ մնաց Խրուշչովի խորհուրդներին, մինչեւ այն ժամանակ, երբ ԱՄՆ-ն նորից իր հրթիռային յենակներով սպառնաց Ռուսաստանին:
Ուժային բլոկի ծնունդը
ԱՄՆ-ն իր այս տեսակ քաղաքականութեամբ, որը խորքում գործադրւում է Ռուսաստանին մեկուսացնելու նպատակով, գործնականում Մոսկւային նետել է Թեհրանի գիրկը, որը վճռել է ամէն գնով պահպանել իր ատոմական աշխատանքները: Ռուսաստանի համար դաշնակցումը Իրանի նման ազդեցիկ ու հզօր երկրի հետ, որը համարւում է ԱՄՆ-ի գլխաւոր հակառակորդը՝ Միջին Արեւելքում, ստեղծեց փայլուն հնարաւորութիւն՝ իրականացնելու իր տարածաշրջանային ու միջազգային երկարատեւ նպատակները: Ի՞նչ է Ռուսաստանի ռազմավարական նպատակները՝ Իրանում, տարածաշրջանում եւ աշխարհում: Կրեմլը այդ նպատակներին հասնելու համար՝ ի՞նչ տեսակ քաղաքականութիւն է որդեգրելու: Այս ընթացքում ի՞նչ դեր է վերապահւած Իրանին, Թուրքիային, Հայաստանին, Իրաքին ու Սիրիային: Վերոյիշեալ հարցերը քննարկելու համար՝ պիտի ուշադրութիւնը դարձնել.1 - Իրանի առաջնորդին ներկայացրած Պուտինի առաջարկը, 2 - Եւրոպայում տեղադրւած յենակների եւ Կուբայի հրթիռային տագնապի միջեւ առկայ նմանութիւնը ու 3 - Բուշի յայտարարած Երրորդ աշխարհամարտի առաջացման երեւոյթները: Այս տւեալների դասաւորութիւնը ճշտելով՝ հնարաւոր կը դառնայ քողազերծել Պուտինի գաղտնի առաջարկը:
Հաւանական քողազերծում
Ա - Միջին Արեւելքում, Կենտրոնական Ասիայում եւ Պարսից ծոցում ԱՄՆ-ի ծաւալւող տիրակալութեանը դիմադրելու նպատակով` Ռուսաստանը առաջարկում է կազմաւորել ուժային նոր բլոկ` Ռուսաստան, Իրան, Թուրքիա եւ Սիրիա, Հայաստան, Իրաք առանցքով:Բ - ԱՄՆ-ի ռազմական սպառնալիքին դիմադրելու համար` Ռուսաստանը յանձն է առնում աւարտել Բուշեհրի ատոմակայանը՝ միջազգային ոլորտում լիարժէք Իրանին հովանաւորելով, ի դիմաց՝ պահանջում է Իրանում կամ Իրանի դաշնակից երկրներում տեղադրել հակահրթիռային նոր յենակներ:Գ - Իրանը վերոյիշեալ առաջարկներին համաձայնելով՝ պարտականութիւն կը ստանայ տարածաշրջանի երկրներին միաւորելով՝ ապահովել նրանց համագործակցութիւնը եւ Ռուսաստանն էլ իր հերթին հովանաւորելու է բոլորին:
Այս գաղտնազերծութեան ճշմարտութիւնը ապացուցելու համար՝ պիտի նշենք այն տւեալները, որոնք հնարաւորութիւն ստեղծեցին գաղտնիքը բացայայտելու աշխատանքում:
1 - Վլադիմիր Պուտինի այցը Իրան միայն Կասպից ծովի հերթական համաժողովին մասնակցելու նպատակով տեղի չունեցաւ, այլ Ռուսաստանի կողմից յստակ պատգամ էր ԱՄՆ-ին: Յիշեալ այցելութիւնը կատարւեց այն ժամանակ, երբ Ռուսաստանը վերաորակաւորելով իր դերը՝ մտադիր է միջազգային ոլորտում ազդեցիկ ներկայութիւն ապահովել իր համար: Եւրոպայում տեղադրւած ամերիկեան հակահրթիռային յենակների ու նաեւ Ամերիկայի արտգործնախարարի ու պաշտպանութեան նախարարի Մոսկւա կատարած այցի ընթացքում ստացած պատգամների հանդէպ Պուտինի վերաբերմունքը ինքնին ապացուցում է դա:
2 - Ռուսաստանը, Թուրքիան եւ Իրանը ցանկանում են սերտ համագործակցութիւն հաստատել Եւրոպայի հետ: Թուրքերը մտադիր են մուտք գործել Եւրոմիութիւն, ռուսները ցանկութիւն ունեն էներգետիկ ոլորտում ռազմավարական համագործակցութիւն ստեղծել Եւրոպայի հետ եւ Իրանն էլ իր հերթին տնտեսութեան ու մշակոյթի ոլորտներում Եւրոպայի հետ լուրջ համագործակցելու ակնկալութիւն ունի: Բայց, Մոսկւայի, Անկարայի եւ Թեհրանի մերձեցման համար մի հզօր դրդապատճառի կարիք էր զգացւում եւ դա առաջացրեց Վաշինգտոնը՝ Ռուսաստանի դէմ տեղադրելով հրթիռային յենակներ, Իրանի դէմ զարգացնելով միակողմանի շրջափակումներ, եւ Թուրքիայի դէմ արծարծելով Հայոց Ցեղասպանութեան բանաձեւն ու քրդերին պաշտպանելու միջոցով:Այս երեք երկրների դաշնակցումը նշանակում է նոր ուժային բլոկի ծնունդ:
3 - Ռուսաստանը քաջ գիտակցում է, որ այս ուժերի միացումը զգալի կերպով մերձեցնելու է Մոսկւային, Թեհրանին, Անկարային ու անգամ Դամասկոսին: Միայն այդ ընթացքում է, որ Իրանը, Թուրքիան եւ Սիրիան որդեգրելու են հակաահաբեկչական ռազմավարութիւն, որոնց որդեգրած ընթացքը պարտադրաբար պիտի հովանաւորի Արեւմուտքը: Այսօրւայ իրողութիւնը նման է Իրանի, Թուրքիայի եւ Իրաքի միջեւ կնքւած 1950 թ. հակակոմունիստական ու հակաքրդական պայմանագրին, միայն այն տարբերութեամբ, որ այս անգամ Ռուսաստանն որպէս գերուժ՝ հովանաւորում է դաշնակիցներին եւ ոչ ԱՄՆ-ը: Ռուսաստանը կարգաւորելու է Քրդական հարցը եւ այդ ուղղութեամբ հնարաւոր է երեւան գայ աւելի չափաւորական Իրան, որը սերտ յարաբերութիւն կը ստեղծի Իրաքի շիա կառավարութեան հետ ու Ռուսաստանի, եւ ոչ ԱՄՆ-ի միջամտութեամբ կը զսպի ապստամբ քրդերին:
4 - Ռազմական ոլորտում Ռուսաստանը աւելի նւազ է ԱՄՆ-ից, բայց էներգետիկ ոլորտում դա Ռուսաստանն է, որ իր որոշ որոշումները պարտադրում է ԱՄՆ-ին: ԱՄՆ-ի ռազմական բիւջէն կազմում է մօտ 400 միլիարդ դոլար եւ Ռուսաստանինը միայն 21 միլիոն դոլար, որը ապացուցում է ԱՄՆ-ի ռազմական գերակայութիւնը, բայց էներգետիկ ոլորտում ԱՄՆ-ն իր 60% նաւթի կարիքը (օրական 21 միլիոն տակառ) ներածում է միջազգային շուկայից: Տարածաշրջանում նոր ուժային բլոկի յայտնութիւնը, որ վերահսկում է աշխարհի նաւթի 90%-ը, ԱՄՆ-ի համար նշանակում է մեծ պարտութիւն, իսկ Ռուսաստանի համար՝ մեծ յաղթանակ:
5 - Այս բլոկի կողմից վերահսկւող նաւթային արտադրութիւնը պատճառ կը դառնայ, որ այդ ռազմավարական նիւթը գների սղաճ արձանագրի: Ներկայում Վլադիմիր Պուտինի կարճաժամկէտ ռազմավարութիւնն էլ հիմնւած է միջազգային շուկայում նաւթի գնի բարձրացման վրայ: Դա նաեւ պատճառ կը դառնայ Ռուսաստանում Պուտինի վարկանիշի բարելաւմանը եւ կերաշխաւորի նրա գոյատեւումը՝ քաղաքական ասպարէզում, անգամ վարչապետի պաշտօնով:
6 - Պուտինը Իրան-Արեւմուտք լարւածութիւնը զարգացնելով՝ բարձրացրեց Իրանի վրայ յարձակւելու հաւանականութիւնը: Պուտինը այս քայլով Իրանին պարտադրեց իր ատոմական խնդիրը կարգաւորելու համար՝ աւելիով յենւել Ռուսաստանին: Դա նման է 1967-ին կատարած Բրեժնեւի քայլին, երբ Եգիպտոսի նախագահ Ջամալ Աբդոլնասերին քաջալերեց պատերազմել Իսրայէլի դէմ: Այդ պատերազմի հետեւանքով՝ Եգիպտոսը անցաւ Խ. Միութեան գիրկը:
7 - Նոր բլոկի կազմաւորման ընթացքում Ռուսաստանը ատոմական էներգիայի, զինամթերքի վաճառման ու տեխնոլոգիայի փոխանցման միջոցով աւելի է մօտենալու Արաբական աշխարհին: Կրեմլը այս քայլով նպատակ ունի. ա - Տարածաշրջանի երկրների հետ ռազմականօրէն համագործակցելով՝ չէզոքացնել Միջին Արեւելքում ծաւալւող ԱՄՆ-ի տիրակալութիւնը: բ - Միջին Արեւելքի երկրներում Իրանին վաճառւող ռուսական զինամթերքի պատճառով առաջացած մտահոգութիւնների նւազեցումը: գ - Պարսից ծոցում գոյութիւն ունեցող նաւթային հսկայ առեւտրի գործում ապահովել Ռուսաստանի ներկայութիւնը:
8 - Ռուսաստանը Իրանին իր հետ ուղեկից դարձնելու նպատակով՝ սերտ համագործակցում է Չինաստանի հետ: Նրանք 1996-ին ստեղծեցին Շանհայի պայմանագիրը, որը հակաահաբեկչական ու անվտանգութեան բնոյթ ունէր, բայց յետոյ այդ պայմանագիրն իր գործունէութիւնը ոչ միայն տարածեց տնտեսական ոլորտում, այլ նաեւ ռազմական ոլորտում լուրջ զարգացումներ արձանագրեց: Շանհայի պայմանագիրը իրեն վերանւանելով «Շանհայի համագործակցութիւնների կազմակերպութիւն», ապացուցում է յիշեալ փոփոխութիւնները: Ռուսաստանի միջնորդութեամբ Իրանը այսօր անդամակցում է այդ կազմակերպութեանը՝ դիտորդի կարգավիճակով եւ մօտ ժամանակներում դառնալու է լիիրաւ անդամ:
9 - Պուտինը ԱՄՆ-ի դէմ իր ուժային ցուցադրութեան ընթացքում իր համաձայնութիւնը յայտնեց Իրանի հոգեւոր առաջնորդի կողմից առաջարկւած գազային ՕՊԵԿ-ի նախագծին:
10 - Եթէ Պուտինի Իրանի առանցքով կատարած քաղաքական եւ տնտեսական գործադրումները յաջողութեան հասնեն եւ միաւորւեն տարածաշրջանի երկրները, բնականաբար կը ծնւի մի ուժային նոր բլոկ, որը ոչ կախում ունի Արեւմուտքից եւ ոչ էլ Արեւելքից:Նմանօրինակ բլոկի ձեւաւորումը նշանակում է, թէ այլեւս փոփոխւում են ներկայ աշխարհակարգի ուժային դիրքորոշումները:Ուրեմն՝ հարկաւոր է, որ Հայաստանն էլ իր հերթին վերանայի իր դիրքորոշումներն ու առաջնահերթութիւնները՝ աւելի լուրջ դեր ապահովելով տարածաշրջանի ուժային նոր համակարգում:
Այս գաղտնազերծութեան ճշմարտութիւնը ապացուցելու համար՝ պիտի նշենք այն տւեալները, որոնք հնարաւորութիւն ստեղծեցին գաղտնիքը բացայայտելու աշխատանքում:
1 - Վլադիմիր Պուտինի այցը Իրան միայն Կասպից ծովի հերթական համաժողովին մասնակցելու նպատակով տեղի չունեցաւ, այլ Ռուսաստանի կողմից յստակ պատգամ էր ԱՄՆ-ին: Յիշեալ այցելութիւնը կատարւեց այն ժամանակ, երբ Ռուսաստանը վերաորակաւորելով իր դերը՝ մտադիր է միջազգային ոլորտում ազդեցիկ ներկայութիւն ապահովել իր համար: Եւրոպայում տեղադրւած ամերիկեան հակահրթիռային յենակների ու նաեւ Ամերիկայի արտգործնախարարի ու պաշտպանութեան նախարարի Մոսկւա կատարած այցի ընթացքում ստացած պատգամների հանդէպ Պուտինի վերաբերմունքը ինքնին ապացուցում է դա:
2 - Ռուսաստանը, Թուրքիան եւ Իրանը ցանկանում են սերտ համագործակցութիւն հաստատել Եւրոպայի հետ: Թուրքերը մտադիր են մուտք գործել Եւրոմիութիւն, ռուսները ցանկութիւն ունեն էներգետիկ ոլորտում ռազմավարական համագործակցութիւն ստեղծել Եւրոպայի հետ եւ Իրանն էլ իր հերթին տնտեսութեան ու մշակոյթի ոլորտներում Եւրոպայի հետ լուրջ համագործակցելու ակնկալութիւն ունի: Բայց, Մոսկւայի, Անկարայի եւ Թեհրանի մերձեցման համար մի հզօր դրդապատճառի կարիք էր զգացւում եւ դա առաջացրեց Վաշինգտոնը՝ Ռուսաստանի դէմ տեղադրելով հրթիռային յենակներ, Իրանի դէմ զարգացնելով միակողմանի շրջափակումներ, եւ Թուրքիայի դէմ արծարծելով Հայոց Ցեղասպանութեան բանաձեւն ու քրդերին պաշտպանելու միջոցով:Այս երեք երկրների դաշնակցումը նշանակում է նոր ուժային բլոկի ծնունդ:
3 - Ռուսաստանը քաջ գիտակցում է, որ այս ուժերի միացումը զգալի կերպով մերձեցնելու է Մոսկւային, Թեհրանին, Անկարային ու անգամ Դամասկոսին: Միայն այդ ընթացքում է, որ Իրանը, Թուրքիան եւ Սիրիան որդեգրելու են հակաահաբեկչական ռազմավարութիւն, որոնց որդեգրած ընթացքը պարտադրաբար պիտի հովանաւորի Արեւմուտքը: Այսօրւայ իրողութիւնը նման է Իրանի, Թուրքիայի եւ Իրաքի միջեւ կնքւած 1950 թ. հակակոմունիստական ու հակաքրդական պայմանագրին, միայն այն տարբերութեամբ, որ այս անգամ Ռուսաստանն որպէս գերուժ՝ հովանաւորում է դաշնակիցներին եւ ոչ ԱՄՆ-ը: Ռուսաստանը կարգաւորելու է Քրդական հարցը եւ այդ ուղղութեամբ հնարաւոր է երեւան գայ աւելի չափաւորական Իրան, որը սերտ յարաբերութիւն կը ստեղծի Իրաքի շիա կառավարութեան հետ ու Ռուսաստանի, եւ ոչ ԱՄՆ-ի միջամտութեամբ կը զսպի ապստամբ քրդերին:
4 - Ռազմական ոլորտում Ռուսաստանը աւելի նւազ է ԱՄՆ-ից, բայց էներգետիկ ոլորտում դա Ռուսաստանն է, որ իր որոշ որոշումները պարտադրում է ԱՄՆ-ին: ԱՄՆ-ի ռազմական բիւջէն կազմում է մօտ 400 միլիարդ դոլար եւ Ռուսաստանինը միայն 21 միլիոն դոլար, որը ապացուցում է ԱՄՆ-ի ռազմական գերակայութիւնը, բայց էներգետիկ ոլորտում ԱՄՆ-ն իր 60% նաւթի կարիքը (օրական 21 միլիոն տակառ) ներածում է միջազգային շուկայից: Տարածաշրջանում նոր ուժային բլոկի յայտնութիւնը, որ վերահսկում է աշխարհի նաւթի 90%-ը, ԱՄՆ-ի համար նշանակում է մեծ պարտութիւն, իսկ Ռուսաստանի համար՝ մեծ յաղթանակ:
5 - Այս բլոկի կողմից վերահսկւող նաւթային արտադրութիւնը պատճառ կը դառնայ, որ այդ ռազմավարական նիւթը գների սղաճ արձանագրի: Ներկայում Վլադիմիր Պուտինի կարճաժամկէտ ռազմավարութիւնն էլ հիմնւած է միջազգային շուկայում նաւթի գնի բարձրացման վրայ: Դա նաեւ պատճառ կը դառնայ Ռուսաստանում Պուտինի վարկանիշի բարելաւմանը եւ կերաշխաւորի նրա գոյատեւումը՝ քաղաքական ասպարէզում, անգամ վարչապետի պաշտօնով:
6 - Պուտինը Իրան-Արեւմուտք լարւածութիւնը զարգացնելով՝ բարձրացրեց Իրանի վրայ յարձակւելու հաւանականութիւնը: Պուտինը այս քայլով Իրանին պարտադրեց իր ատոմական խնդիրը կարգաւորելու համար՝ աւելիով յենւել Ռուսաստանին: Դա նման է 1967-ին կատարած Բրեժնեւի քայլին, երբ Եգիպտոսի նախագահ Ջամալ Աբդոլնասերին քաջալերեց պատերազմել Իսրայէլի դէմ: Այդ պատերազմի հետեւանքով՝ Եգիպտոսը անցաւ Խ. Միութեան գիրկը:
7 - Նոր բլոկի կազմաւորման ընթացքում Ռուսաստանը ատոմական էներգիայի, զինամթերքի վաճառման ու տեխնոլոգիայի փոխանցման միջոցով աւելի է մօտենալու Արաբական աշխարհին: Կրեմլը այս քայլով նպատակ ունի. ա - Տարածաշրջանի երկրների հետ ռազմականօրէն համագործակցելով՝ չէզոքացնել Միջին Արեւելքում ծաւալւող ԱՄՆ-ի տիրակալութիւնը: բ - Միջին Արեւելքի երկրներում Իրանին վաճառւող ռուսական զինամթերքի պատճառով առաջացած մտահոգութիւնների նւազեցումը: գ - Պարսից ծոցում գոյութիւն ունեցող նաւթային հսկայ առեւտրի գործում ապահովել Ռուսաստանի ներկայութիւնը:
8 - Ռուսաստանը Իրանին իր հետ ուղեկից դարձնելու նպատակով՝ սերտ համագործակցում է Չինաստանի հետ: Նրանք 1996-ին ստեղծեցին Շանհայի պայմանագիրը, որը հակաահաբեկչական ու անվտանգութեան բնոյթ ունէր, բայց յետոյ այդ պայմանագիրն իր գործունէութիւնը ոչ միայն տարածեց տնտեսական ոլորտում, այլ նաեւ ռազմական ոլորտում լուրջ զարգացումներ արձանագրեց: Շանհայի պայմանագիրը իրեն վերանւանելով «Շանհայի համագործակցութիւնների կազմակերպութիւն», ապացուցում է յիշեալ փոփոխութիւնները: Ռուսաստանի միջնորդութեամբ Իրանը այսօր անդամակցում է այդ կազմակերպութեանը՝ դիտորդի կարգավիճակով եւ մօտ ժամանակներում դառնալու է լիիրաւ անդամ:
9 - Պուտինը ԱՄՆ-ի դէմ իր ուժային ցուցադրութեան ընթացքում իր համաձայնութիւնը յայտնեց Իրանի հոգեւոր առաջնորդի կողմից առաջարկւած գազային ՕՊԵԿ-ի նախագծին:
10 - Եթէ Պուտինի Իրանի առանցքով կատարած քաղաքական եւ տնտեսական գործադրումները յաջողութեան հասնեն եւ միաւորւեն տարածաշրջանի երկրները, բնականաբար կը ծնւի մի ուժային նոր բլոկ, որը ոչ կախում ունի Արեւմուտքից եւ ոչ էլ Արեւելքից:Նմանօրինակ բլոկի ձեւաւորումը նշանակում է, թէ այլեւս փոփոխւում են ներկայ աշխարհակարգի ուժային դիրքորոշումները:Ուրեմն՝ հարկաւոր է, որ Հայաստանն էլ իր հերթին վերանայի իր դիրքորոշումներն ու առաջնահերթութիւնները՝ աւելի լուրջ դեր ապահովելով տարածաշրջանի ուժային նոր համակարգում:
Յօդւածը տպագրւել է Հայաստանում հրատարակւող
«Երրորդ Ուժ Պլուս» շաբաթաթերթի թիւ 7 համարում
նաեւ
Թեհրանի Ալիք օրաթերթում
Եւ
Բէյրութի Ազդակ օրաթերթում (Յուն.11 , 2008)
Վորլդ Սաքեր - World Soccer
Wednesday, November 21, 2007
Artin Arakelian
Այսօրւանից կփորձեմ ներկայացնել միջազգային հետաքրքի պարբերաթերթերի էլեկտրոնային տարբերակը
World Soccer
Nov. 2007
116 Էջ
15 MB
Wednesday, November 14, 2007
Գործնապաշտ դարձած գաղափարապաշտը
Wednesday, November 14, 2007
Artin Arakelian
Հրաժարո՞ւմ թէ պաշտօնանկութիւն
ԱՐԹԻՆ ԱՌԱՔԵԼԵԱՆ
Երբ Իրանի դիւանագէտները պատրաստւում էին ատոմական նախագծի ուղղութեամբ Հռոմում հանդիպել Խաւիէր Սոլանային, լրատու ցանցերի թէժ լուրերում յայտնւեց սպասւած եւ ոչ-շատ անակնկալ մի լուր՝ «Իրանի Ազգային անվտանգութեան խորհրդի քարտուղար Ալի Լարիջանին հրաժարւեց իր պաշտօնից»:
Սա անակնկալ չէր քաղաքագէտների համար, ճիշտ այն պատճառով, որ այլեւս որինաչափ դարձած «Ամէն շշուկ սուտ չէ եւ իրականանալու համար կարիք ունի ժամանակի» հասարակական ասացւածքը, կրկին իրականութիւն դարձաւ: Ամիսներ էր, ինչ շշուկ էր տարածւում թէ Ալի Լարիջանին ցանկանում է հրաժարւել իր պաշտօնից, բայց ամէն անգամ չէր ընդունւում նախագահ Ահմադինեժադի կողմից, ի վերջոյ, շշուկներն իրականութիւն դարձան, երբ Լարիջանիի հրաժարումից անմիջապէս յետոյ՝ Ահմադինեժադը Ջալիլիին նշանակեց Ազգային անվտանգութեան խորհրդի քարտուղար:
Կառավարութեան խօսնակ Էլհամը իր յայտարարութեան մէջ յայտնեց, թէ Ալի Լարիջանին իր անձնական դժւարութիւնների պատճառով՝ հրաժարւել է իր պաշտօնից: Բայց, այս պատճառը, այն էլ երկրի քաղաքական խիստ կարեւոր օրերում, համոզիչ չէր եւ մի կերպ ընկալւում էր որպէս անարգանք՝ սեփական ժողովրդի հանդէպ: Այդ պատճառով էլ մի քանի օր անց Լարիջանին մամուլին ասաց, թէ ինչքան իմ մէջ փնտրում եմ անձնական դժւարութիւն, չեմ գտնում: Լարիջանիի այս յայտարարութիւնը եկաւ լրացնելու խորհրդարանի փոխնախագահ Բահոնարի խօսքերը, թէ այլեւս Ահմադինեժադ-Լարիջանիի համագործակցութիւնը հնարաւոր չէր:Լարիջանին նախագահական ընտրութիւններում մրցակից էր Ահմադինեժադին, բայց պատկանում էր նոյն Ահմադինեժադի Արմատական թեւին:
Երբ Ահմադինեժադն ընտրւեց երկրի նախագահ, անմիջապէս փոխեց Անվտանգութեան խորհրդի քարտուղար Ռոհանիին՝ Լարիջանիին որպէս նոր քարտուղար հոգեւոր առաջնորդին ներկայացնելով: Լարիջանին եւ նոյնպէս Ահմադինեժադը իրենց պաշտօնավարութեան առաջին օրերից երեւան եկան որպէս իդէալիստներ՝ քննադատելով նախկին կառավարութիւններին ու ատոմական խնդրով բանագնաց խմբին: Լարիջանիի հրաժարականը գալիս է փաստելու այն իրականութիւնը, որ այս երկու տարւայ ընթացքում երբ Լարիջանին բազմիցս հանդիպել է միջազգային զանազան դիւանագէտների ու մօտկից ծանօթացել է Իրանի ատոմական թղթածրարին, մի կերպ ասես դարձել է գործնապաշտ (պրագմատիստ), ինչը նաեւ կարելի է համարել նրա եւ Ահմադինեժադի անհամաձայնութեան գլխաւոր դրդապատճառը: Նոյն այս պրագմատիստ դարձած նախկին իդէալիստի ջանքերով էր, որ բարելաււեցին Իրանի ու ՄԱԳԱՏԷ-ի յարաբերութիւնները, այն հեռանկարով, որ Իրանի թղթածրարը պիտի վերադառնայ ՄԱԳԱՏԷ: Նաեւ նրա երկարատեւ աշխատանքի հետեւանքն էին Իրան- Իրաք- ԱՄՆ եռակողմ բանակցութիւնները եւ այդ ուղղութեամբ նաեւ Իրանի դէմ երրորդ բանաձեւի հաստատման կասեցումը:
Բայց թէ ինչու նախագահ Ահմադինեժադի եւ նրա քաղաքականութիւններին յարող Լարիջանիի մինջեւ ծագեց այնպիսի անհամաձայնութիւն, որը եւ յանգեց վերջնիս հրաժարականին:Երբ 2005-ի սեպտեմբերին Ահմադինեժադը ստանձնեց նախագահական պաշտօնը, Իրանի Ազգային անվտանգութեան խորհրդի փորձառու քարտուղար Ռոհանին, որը այդ պաշտօնում աշխատել էր շուրջ 16 տարի, նախագահի ծայրայեղական ուղղւածութիւնը տեսնելով ու նաեւ ծանօթ լինելով արմատականների գործելաոճին, որը տիրում էր խորհրդարանում եւ այլեւս հաստատւել էր նաեւ կառավարութեան կազմում, ինքնակամ հրաժարւեց իր պաշտօնից՝ տեղը զիջելով Ալի Լարիջանիին: Լարիջանին ստանձնելով Անվտանգութեան խորհրդի քարտուղարութիւնը, ինչպէս նախագահ Ահմադինեժադը, իրեն ամրագրելու համար սկսեց քննադատել նախկին կառավարութիւններին ու մասնաւորապէս նախկին բանագնաց խմբի գործունէութիւնը՝ ասելով, թէ նախկինները մարգարիտ տւեցին Արեւմուտքին, փոխարէնը ստացան միայն քաղցրաւենիք: Նա այս գնահատականը տւեց նախկին կառավարութեան կողմից ստորագրւած Փարիզի եւ Սաադաբադիի (Թեհրանի) պայմանագրերին: Լարիջանին մինչեւ իր պաշտօնավարութեան վերջին օրերը հանդէս էր գալիս մերթ ռադիկալ եւ մերթ նուրբ ու հաշտւողական ոճով, բայց ժամանակի անցումով, երբ միջազգային տրամադրութիւններն աւելի սրւեցին Իրանի դէմ, Լարիջանին եւս մեղմացրեց իր դիրքերն ու մերւեց նախկին բանագնաց խմբի տեսակէտներին, այսինքն՝ ատոմական աշխատանքների ժամանակաւոր կասեցում եւ սահմանափակ գործունէութիւն: Այլեւս փոխւել էր Լարիջանին ու դարձել աւելի գործնապաշտ իրատես՝ քան գաղափարապաշտ: Այդ ընթացքում էր , որ նախագահ Ահմադինեժադը սկսեց իր արտայայտութիւնները՝ ատոմական թղթածրարի ուղղութեամբ՝ ասելով, թէ Իրանը երբեք, անգամ մէկ վայրկեան չի կասեցնելու ուրանի յագեցման աշխատանքը: Նա անգամներ զանազան բեմերից յայտարարեց, որ Իրանի ատոմական ծրագրի «գնացքը» չունի արգելակ եւ անսասան գնում է դէպ առաջ: Ահմադինեժադը այդ օրերում խիստ քննադատեց այն անձանց, որոնք վախով են բանակցում Արեւմուտքի հետ ու բազմիցս յայտարարեց, թէ Իրանը հասել է ատոմական ծրագրի գագաթնակէտին եւ այլեւս աւարտւած պիտի համարել դա: Բոլորին պարզ յայտնի էր թէ, երկրի նախագահը իր այդ խօսքերով ում է թիրախ դարձնում:Ահմադինեժադի ու Լարիջանիի անհամաձայնութեան վերջին դրսեւորումը եղաւ այն ժամանակ, երբ Լարիջանին յայտարարեց, որ Ռուսաստանի նախագահն իր հետ Թեհրան է բերել մի յատուկ առաջարկ՝ ատոմական խնդրով, որը Ահմադինեժադը յաջորդ օրը հերքեց:
Լարիջանիի հրաժարականի պատճառների մի այլ վարկածն էլ այն է, թէ անկախ արմատական խմբակցութիւններն ու անհատները, ինչպիսին են՝ Թեհրանի քաղաքապետ Ղալիբաֆն ու Համակարգի նպատակայարմարութիւնը բնորոշող ժողովի քարտուղար Մոհսէն Ռեզային, այն կարծիքի են, թէ խորհրդարանական առաջիկայ ընտրութիւններին պիտի մասնակցել համախմբւած ձեւով, ուրեմն՝ պիտի աւելի ուշադրութիւն դարձւի ներքին հարցերին՝ քան արտաքին: Այս օրերում աջ թեքում ունեցող թեւը մի կերպ մասնատւած է եւ Լարիջանիի նման փորձառու ու աջերի մօտ աւելի համբաւ վայելող անհատը կարող է համախմբել անկախ աջերին՝ ընտրութիւններում յաջողութեան հասնելու համար:
Ատոմական ծրագրի հեռանկարները
Ինչպէս յօդւածի սկզբում նշեցի, Ահմադինեժադի եւ Լարիջանիի միջեւ գոյացած անհամաձայնութիւնը նոր երեւոյթ չէր, ու այդ պատճառով էլ՝ Լարիջանիի հրաժարականը այսպէս ասած՝ անակնկալ չհամարւեց: Շուրջ 10 ամիս առաջ «Համշահրի» (Համաքաղաքացի) օրաթերթը, որ ղեկավարւում է Ազգային անվտանգութեան խորհրդի խօսնակ Հոսէյն Էնթեզամիի միջոցով, իր վերլուծութեան մէջ այսպէս գրեց. «Համարեա 2005-ի ապրիլ ամսից կազմւեց մի զուգահեռ այլ հոսանք ու դիւանագիտութիւն, որն իր ստւերն է տարածել ատոմական հնարագիտական դիւանագիտութեան վրայ, որը սպառնալիք է այդ ոլորտի ձեռքբերումների համար: Այս զուգահեռ դիւանագիտութիւնը, յատկապէս նախագահի զանազան արտայայտութիւններով, պարզապէս ատոմական դիւանագիտութիւնը հանեց ձեռքբերւած հաւասարակշիռ հունից, այնպէս, որ Իրանի թղթածրարը, որ առաջարկւած փաթեթին դրական պատասխանելով՝ դուրս էր գալիս ՄԱԿ-ի Անվտանգութեան խորհրդից, թէժ յայտարարութիւնների միջոցով նորից կասկածի մատնւեց եւ դրա արդիւնքում Իրանի դէմ երկու բանաձեւեր հաստատւեցին»: Այդ վերլուծութիւնը Լարիջանիի դիւանագիտութիւնը որակեց որպէս հնարագիտական եւ Ահմադինեժադի դիւանագիտութիւնը որպէս սուր արտայայտութիւնների վրայ հիմնւած:
Վերոյիշեալ յօդւածը առաջինն էր, որ թափանցիկ կերպով քննադատեց նախագահ Ահմադինեժադի դիւանագիտութիւնը եւ նրա սուր յայտարարութիւնները համարեց գլխաւոր դրդապատճառը Իրանի դէմ հաստատւած ՄԱԿ-ի Անվտանգութեան խորհրդի երկու բանաձեւերի: Բայց, Ահմադինեժադը, որ փաստել է, որ իրեն հասցէագրւած որեւէ քննադատութիւն անպատասխան չի թողնում, անմիջապէս պատասխանեց Լարիջանիի խօսնակի յօդւածին: Մի քանի օր անց Ահմադինեժադի կառավարութեան խօսնակ Ղոլամհոսէյն Էլհամը լրագրողներին յայտարարեց, որ «Իրանի ատոմական դիւանագիտութեան դիրքորոշումները ճշտւում են միայն հանրապետութեան նախագահի միջոցով»: Ուրեմն՝ Էլհամի յայտարարութեամբ՝ Իրանի դիրքորոշումներն այն են, ինչ յայտարարել է նախագահը եւ դա սառը ջուր թափեց Լարիջանիի կողմնակիցների վրայ, որոնք կարծում էին, թէ կարող են Ահմադինեժադին համոզել հրաժարւել իր ծայրայեղական յայտարարութիւններից:Ուրեմն՝ աւանդական պահպանողականների ջանքերն ապարդիւն մնացին ու Լարիջանին իր տեղը զիջեց արտգործնախարարութեան Եւրոպա-Ամերիկա բաժնի խորհրդական ու Ահմադինեժադի դասախօսութիւնները կազմող Սաիդ Ջալիլիին:
Այս փոփոխութիւնից անմիջապէս յետոյ թէ՛ Ահմադինեժադը եւ թէ՛ Լարիջանին յայտարարեցին, որ Անվտանգութեան խորհրդի քարտուղարի ու ատոմական խնդրով բանագնացի փոփոխութիւնը ոչ մի կերպ չեն ազդելու բանակցութիւնների ընթացքի վրայ:
Բայց, արդեօք իրականում այդպէ՞ս է:
Լարիջանիի դիւանագիտութիւնը, իրօք, պիտի որակել հնարագիտական: Նրա ռազմավարութիւնը հետեւեալն էր՝ ատոմական տագնապը հասցնել գագաթնակէտի, ապա դիմացնից ստանալ առաւելագոյն արտօնութիւններ եւ ի վերջոյ տագնապը կասեցնել մեղմ երանգով: Նոյն այս հնարագիտական դիւանագիտութեամբ էր, որ Լարիջանին զգալի յաջողութիւնների էր հասել, որն այսպէս թէ այնպէս աննկատ մնաց, երբ Ահմադինեժադը իր անզիջող յայտարարութիւններով հակազդեց Լարիջանիի ձեռքբերումներին:
Այս երեւոյթը պարզում է, որ Ահմադինեժադն ու նրա պաշտպանները մտադիր չեն Արեւմուտքի հետ բանակցութիւնների աւարտին կասեցնել ուրանի յագեցման գործընթացը:Լարիջանիի հեռանալով՝ աւանդական պահպանողականները կորցրեցին իրենց ամենակարեւոր ուժային յենակ Ազգային անվտանգութեան խորհուրդը, իսկ Ահմադինեժադի արմատական թեւը աւելիով ուժեղացրեց իր դիրքերը, այն, ինչ սկսւեց Ահմադինեժադի պաշտօնավարութեան առաջին իսկ օրերից, երբ բազմաթիւ պաշտօնավարներ իրենց պաշտօնը զիջեցին նախագահի մերձաւորներին: Այս ուղղութեամբ Համակարգի նպատակայարմարութիւնը բնորոշող ժողովի խօսնակ Մոհսէն Ռեզայիին վերագրւող արգելափակւած «Բազթաբ» (Արձագանգ) լրատու կայքէջի ուղին շարունակող «Թաբնաք» (Լուսաշող) կայքէջը անդրադառնալով Լարիջանիի հրաժարականին՝ յայտարարեց՝ «Հրաժարւեց (կամ պաշտօնանկ եղաւ) Անվտանգութեան խորհրդում յեղափոխութեան առաջնորդ այաթ. Խամենէիի խորհրդական ու ներկայացուցիչը՝ Ալի Լարիջանին»: Այս տեսակ յայտրարութիւնները լրացնում են նոյն շրջանառւող այն տեսակէտները, թէ աւանդական պահպանողականները աստիճանաբար կորցնում են իրենց ազդեցիկ դիրքերը:
Ուրեմն՝ հնարաւոր չէ հաւատալ այն խօսքերին, թէ Անվտանգութեան խորհրդի քարտուղար եւ գլխաւոր բանագնացի փոփոխութեամբ՝ չեն փոխւելու Իրանի դիրքորոշումներն ու դիւանագիտութիւնը՝ մասնաւորապէս՝ ատոմական խնդրի մասին: Բայց, թէ դա ինչպիսի երանգ կը ստանայ՝ կախում ունի ժամանակից: Արդեօք Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի բերած առաջարկները, որոնք, ըստ երեւոյթին, դեռ չեն բացայայտւել, կարո՞ղ են փոխել Իրանի ատոմական թղթածրարի ու նախագահ Ահմադինեժադի ուղղւածութիւնը, թէ ոչ:
Դրա մասին կը խօսեմ յաջորդ յօդւածում:
Յօդւածը տպագրւել է Հայաստանում հրատարակւող
«Երրորդ Ուժ Պլուս» շաբաթաթերթի թիւ 6 համարում
Նաեւ
Թեհրանի Ալիք օրաթերթում
Monday, November 05, 2007
Saturday, November 03, 2007
Հետաքրքիր պատգամ
Saturday, November 03, 2007
Artin Arakelian
«Ռմբակոծել խաղաղութեան համար նման է բռնաբարել կուսութիւնը պահպանելու համար»:Այս կարճ պատգամը լաւագոյն կերպով բացայայտում է ԱՄՆ-ի վարած քաղաքականութիւնը այլ ժողովուրդների նկատմամբ:
